Shumë prej aksionerëve kryesorë rezulton se preferojnë të vazhdojnë të ruajnë kontrollin e plotë mbi ndërmarrjet, apo grupet që ata kanë krijuar e rritur në vite.
Sipas një kërkimi të mëparshëm të “Monitor” në listën e 200 sipërmarrësve më të mëdhenj sipas të ardhurave për vitin 2021, vetëm 7 kompani shqiptare, nga më të mëdhatë sipas qarkullimit vjetor, kishin të paktën një aksioner më të ri sesa 32 vjeç (të lindur pas vitit 1990). Këta përbëjnë vetëm 6% të totalit të 130 sipërmarrjeve të marra në analizë, duke përjashtuar bizneset me kapital të huaj, bankat dhe shoqëritë e sigurimit.
Më të rinjtë janë të moshës 25 vjeç. Por, të gjithë këta të rinj rezultojnë, sipas dokumenteve zyrtare në Qendrën Kombëtare të Biznesit (QKB) se i kanë përfituar këto aksione si trashëgimi nga prindërit, ose për shkak të lidhjeve familjare, apo të biznesit që mund të kenë pasur me kompani të tjera.
As grupmosha nga 32-42 vjeç nuk ka arritur të shkëlqejë në biznes, me vetëm 12 ndërmarrje, ose 9% e VIP-ave. Por, ndryshe nga më të rinjtë, pjesa më e madhe ia kanë dalë që të ecin me forcat e veta.
Vetëm 16% e tyre kanë përfituar aksione, për shkak të trashëgimisë apo lidhjeve familjare.
Aksionerët e moshës nën 42 vjeç, që kanë aksione në kompanitë më të mëdha me kapital shqiptar në vend, përbëjnë vetëm 15% të totalit të VIP-ave. 26% janë të grupmoshës 43 deri në 52 vjeç.
Mbizotërues tek VIP-at është mosha 53 vjeç e lart (të lindur përpara vitit 1970), që zë gati 60% të totalit të aksionerëve të kompanive VIP.
“Kastrati”, grupi më i madh në vend, me një diversifikim të shpejtë vitet e fundit, vijon të zotërohet 65% nga themeluesi i tij, Shefqet Kastrati, ndonëse djali i tij është zv.president i grupit, ndërsa aksionerët e tjerë janë të afërmit e tij.
Luigj Aliaj, drejtues në grupin “Kastrati”, thotë se edhe në botë kjo është praktika që ndiqet. Prindërit nuk nxitojnë t’ua lënë aksionet fëmijëve të tyre, nga frika se mos nxisin parazitizmin tek ata dhe nuk i motivojnë në jetë që të ecin përpara.
Ndërsa në Shqipëri ka dhe një problem tjetër. Në përgjithësi, biznesi është familjar dhe ka filluar nga zero, por kontribut kanë dhënë dhe vëllezërit, kushërinjtë apo miqtë, ndonëse në letra, pronësia figuron vetëm në një person.
Ndaj një kalim trashëgimie do të krijonte probleme dhe hatërmbetje mes disa personave që mund të kishin pretendime për të njëjtën pronësi.
***
Pse nuk duhet të dilni kurrë në pension?
Në një episod të serialit të njohur televiziv “Sopranot”, që nisi të transmetohej në vitet 1990, një gangster i thotë kryetarit Toni se dëshiron të tërhiqet nga loja, shkruan The Economist.
“Çfarë je ti, një lojtar hokej?”, ia ktheu Toni me zemërim. Natyrisht, njerëzit e zakonshëm që nuk janë kriminelë droge dhe që po mendojnë të largohen nga bota e punës, nuk kanë pse të shqetësohen për gishtërinj të thyer apo dëmtime të tjera trupore.
Por edhe ata duhet të përballen me humbje të tjera që mund të jenë të dhimbshme: humbja e të ardhurave, e një qëllimi në jetë, ose edhe më keq, e rëndësisë si person.
Disa njerëz thjesht nuk duan të heqin dorë. Giorgio Armani nuk pranon të heqë dorë nga roli si drejtuesi i shtëpisë së modës, edhe tashmë në moshën 89-vjeçare. Edhe pse është njeriu i dytë më i pasur në Itali, ai ka të njëjtën etikë të fortë pune.
Charlie Munger, ndihmësi i manjatit Warren Buffett në firmën Berkshire Hathaway, punoi në centralin e investimeve derisa vdiq vitin e kaluar në moshën 99-vjeçare. Vetë zoti Buffett po vazhdon punën me energji në moshën 93-vjeçare.
Natyrisht, njerëz si Armani, Buffett ose Munger, janë të jashtëzakonshëm. Por ata nuk janë unikë në dëshirën për të qëndruar aktivë profesionalisht edhe në një moshë më të madhe. Një sondazh i këtij viti zbuloi se pothuajse një në tre amerikanë, thonë se mund të mos dalin kurrë në pension.
Shumica prej tyre thanë se nuk mund të përballonin dot financiarisht jetesën po të largoheshin nga një punë me kohë të plotë, veçanërisht kur inflacioni po gërryen gjithnjë e më tepër ndihmat e marra nga Sigurimet Shoqërore.
Por hamendësoni sikur ju jeni ndër ata njerëz me fat, që mund të zgjedhin të largohen nga puna. A duhet ta bëni këtë?
Dikur, ecuria si profesionist në botën e korporatave, ishte pak a shumë e parashikueshme. Punonjësi ngjiste shkallët e karrierës, duke fituar më shumë prestigj dhe pagë më të lartë në çdo hap.
Pastaj, në fillim të të 60-ave, kompania hidhte një festë pensioni një të premte pasdite, dhe këtu përfundonte rrugëtimi i karrierës.
Që të nesërmen, personi shkëputej krejt nga bota e takimeve, objektivave, detyrave dhe punëve të tjera. Nëse kishte ende energji të tepërta, pensionisti mund ta përdorte atë duke luajtur në shtëpi me nipërit dhe mbesat. Nëse nuk kishte nipër e mbesa, mbeteshin fjalëkryqet, televizori dhe një batanije.
Edhe pse nxitja intelektuale ndikon në mbajtjen larg të depresionit dhe dëmtimit konjitiv, shumë profesionistë në sektorin e teknologjisë, dalin në pension sapo u këshillohet ta bëjnë, për t’i lënë hapësirë brezit të ri, duke thënë se nuk do të ishte realiste të pretendonin se mund të ruanin përparësinë e tyre në këtë fushë.
Megjithatë, të ikësh do të thotë të largohesh nga qendra e vëmendjes. Koha e lirë bëhet disi e pakuptimtë, pasi nuk je më në lojë.
Në fund të fundit, gjërat kanë ndryshuar. Jetëgjatësia po zgjatet. Është e vërtetë se, edhe pse vitet pas daljes në pension po zgjaten gjithnjë e më shumë, ato nuk kanë pse të jenë të mërzitshme apo të çojnë në një jetë pa kuptim.
Nëse dilni në pension pas 32 vjetësh si avokat në Bankën Botërore, mund të filloni ta kaloni kohën e lirë duke u marrë me fotografi dhe duke koleksionuar sende të rralla. Nuk keni pse të ndieni mungesën e punës apo të vuani nga mungesa e një qëllimi në jetë.
Për shembull, nëse nuk jeni më shef spitali, mund t’i bashkoheni organizatës Médecins Sans Frontières për punë të herëpashershme, mësimdhënie ose ndihmë në klinikën tuaj lokale. Vetëvlerësimi dhe rritja personale mund të rrjedhin nga shumë burime, duke përfshirë punën jofitimprurëse ose të mësuarit e të tjerëve si të ngrenë një biznes.
Por a mund të zëvendësojnë të gjitha këto, kornizën dhe zhurmën e të qenët pjesë e aksionit të punës? Mund të keni një axhendë boshe, pa afate, takime dhe tabela, por mund t’u drejtoheni teatrove, ekspozitave të artit dhe kurseve të kërcimit.
Kënaqësi të tilla janë të gjitha të mira të mjaftueshme për shumë njerëz. Por për ata që janë jashtëzakonisht ambiciozë dhe të përkushtuar, gjëra të tilla mund të duken të kota dhe madje, paksa të sikletshme.
Kjo për shkak se të qenët i dobishëm është një ndjesi që sjell kënaqësi të thellë. Dhe entuziazmi, edhe në doza shumë më të ulëta se ai që ndien në fillim të një karriere, vepron si një lloj kure kundër plakjes.
Sa herë që zotit Armani i thonë të tërhiqet dhe të shijojë frytet e punës së tij, ai përgjigjet “absolutisht jo”. Është i përfshirë kokë e këmbë në drejtimin e biznesit të përditshëm, duke këqyrur çdo model, dokument dhe figurë.
Në shfaqjen televizive “Seinfeld”, të transmetuar gjithashtu në vitet 1990, Jerry shkon për të vizituar prindërit, dy amerikanë të klasës së mesme që u shpërngulën në Florida kur dolën në pension. I gjeti duke ngrënë vaktin e darkës në pasdite.
“Nuk kam ndër mend të ha me zor një biftek në orën 4.30 të pasdites, vetëm për të kursyer disa dollarë!” protestoi Jerry.
Gazetarja e The Economist që ka shkruar këtë artikull, kur hyri në tregun e punës, mendonte se kur të vinte dita për të dalë në pension, edhe ajo do të ishte një pensioniste tipike, e veshur me një këmishë të rehatshme ngjyrë rozë të çelët, duke ngrënë vaktin e darkës 4 orë përpara kohe.
Një çerekshekulli më vonë, gazetarja 48-vjeçare shpreson të shkruajë për The Economist edhe për disa dekada në vijim, edhe nëse do t’i duhet të shkojë nëpër intervista me bastun.
Në fund të fundit, Seinfeld është ende energjik në moshën 69-vjeçare. Por pyeteni sërish pas 21 vjetësh./The Economist/ Monitor.
