Fondi Botëror i Monumenteve (WMF) ka shtuar për herë të parë Hënën në listën e sajteve historike të kërcënuara, duke përmendur rrezikun e paraqitur nga udhëtimi komercial në hapësirë në vendet e uljes së misioneve të para hënore.
Çdo dy vjet, WMF publikon një listë me 25 vende në rrezik nga ndryshimet klimatike, turizmi, konfliktet dhe fatkeqësitë natyrore. Aktivizmi i organizatës ka çuar në ndërtimin e mbrojtjeve të përmirësuara nga përmbytjet në Venecia, rinovimin e Tempullit Mahadev në Nepal dhe mbrojtjen e disa tempujve në kompleksin Angkor Wat të Kamboxhias.
Botuar të mërkurën, edicioni i fundit i listës përmban site në 29 vende, duke përfshirë peizazhin urban të shkatërruar kryesisht të Gazës dhe bregun suahili, i cili përfshin katër vende të Afrikës Lindore. Ai gjithashtu përfshin vendin e parë të trashëgimisë jashtëtokësore.
“Ndërsa fillon një epokë e re e eksplorimit të hapësirës, mbetjet fizike të uljeve të hershme në Hënë janë nën kërcënim, duke rrezikuar këto simbole të qëndrueshme të arritjeve kolektive njerëzore”, tha organizata në faqen e saj të internetit. “Më 20 korrik 1969, kur misioni Apollo 11 zbarkoi në Detin e Qetësisë, 650 milionë njerëz në Tokë panë njerëzit të ecnin në sipërfaqen e Hënës për herë të parë.”
Astronautët e Apollo 11 lanë pas 106 objekte në vendin e uljes së Tranquility Base, duke përfshirë modulin e uljes, instrumentet shkencore dhe printimin ikonë të çizmeve të Neil Armstrong.
“Baza është një nga mbi 90 vendet historike të uljes dhe goditjes që shënon praninë e njerëzimit në sipërfaqen e Hënës dhe dëshmojnë për disa nga veprat tona më të jashtëzakonshme të guximit dhe zgjuarsisë,” tha WMF.
Ndërkohë që këto vende janë ruajtur në gjendje relativisht të qëndrueshme për shkak të mungesës së erës dhe ujit të rrjedhshëm në sipërfaqen e Hënës, “një interes i ringjallur kohët e fundit në aktivitetin njerëzor në Hënë, duke përfshirë një industri tregtare hapësinore në rritje” i vendos ato në rrezik, paralajmëroi organizata.
Shumica dërrmuese e listës përbëhet nga vende që janë ose në zona konflikti, si Ukraina dhe Gaza, ose në rrezik nga kriza klimatike.
Bregdeti Suahili i Afrikës, i cili përfshin vende të tilla si Lamu Old Town, Kenia; Fort Jesus, Kenia është renditur, si dhe ishulli i Mozambikut, i cili është nën kërcënimin e erozioni bregdetar. WMF ka shtuar gjithashtu “instalimin urban historik të Gazës”, i cili është shkatërruar nga lufta me Izraelin.
Ka gjithashtu vende që organizata mendon se mund të përfitojnë nga turizmi më i qëndrueshëm, të tilla si manastiret ortodokse të Luginës së Drinos në Shqipëri, dhe ajo tregon se mbipopullimi në vende të tjera, si vendet e shpellave budiste të Kinës, Maijishan dhe Yungang, po i vë në rrezik.
Lista në vitin 2022 paraqiste pikturat prehistorike të shpellave të parkut shtetëror Monte Alegre në Amazonën braziliane, rrënojat Aztec të Teotihuacán në Meksikë dhe sitin arkeologjik parakolumbian Garcia Pasture në Texas.
