Joe Mozingo – La Times
Hernan Cortes shpëtoi nga kryeqyteti actek i Tenochtitlanit, në vitin 1520, pas një sulmin të zjarrtë ushtarak, duke humbur numrin më të madh të trupave të tij gjatë arratisjes drejt bregdetit.
Por, pushtuesi spanjoll, padashur la pas vetes një armë shumë më shkatërruese sesa armët dhe shpatat: linë.
Kur u kthye për të rimarrë qytetin, lija ishte shndërruar në një epidemi që do të rrafshonte popullsinë acteke, do të shkatërronte strukturat e saj të pushtetit dhe do të çonte në humbjen brutale të një perandorie.
Lija po fillonte kështu një asgjësim shekullor të shoqërive vendase nga Toka e Zjarrtë deri në Ngushticën e Beringut.
Që nga murtaja e Justinianit dhe Vdekja e Zezë dhe deri te poliomieliti dhe SIDA, pandemitë kanë riformatuar civilizimin që kur njerëzit u vendosën për herë të parë në qytete, mijëra vjet më parë.
Ndërsa epidemitë rrisnin numrin e tyre të vdekjeve dhe hidhërimin, ato gjithashtu nxitën një transformim masiv në mjekësi, teknologji, qeverisje, arsim, fe, art, arte, hierarki sociale dhe madje edhe kanalizime. Para epidemive të kolerës të shekullit XIX, qytetet nuk mendonin asgjë për rrezikun e përzierjes së ujërave të zeza me ato të bardha.
Askush nuk mund ta dijë saktësisht se si pandemia e COVID-19 do ta ndryshojë përfundimisht botën tonë. Pasojat e paparashikuara do të çojnë në pasoja edhe më të paparashikuara.
Por, problemet me stresin tashmë janë një fakt. Kombet po kthehen përbrenda vetes. Pushtetmbajtësit janë duke kërkuar më shumë fuqi autoritare. Rënia e lidershipit amerikan po përshpejtohet. Ekonomitë po përballen me recesione. Njerëzit po jetojnë me frikë dhe mosbesim, me shumë vende punë po humbasin dhe potencialisht po përballen me varfërinë që nuk e kanë përjetuar më parë.
Në të njëjtën kohë, shkencëtarët, teknokratët dhe bizneset po punojnë ethshëm për të frenuar këtë pandemi dhe të përgatiten më mirë për një tjetër. Nuk ka dyshim se teknologjia e re do të ngrihet nga kjo krizë epike.
Kështu që edhe gjërat mund të jenë më pak të prekshme.
Miliona persona kanë ngecur në thjeshtësinë antike të një shëtitjeje pasdite dhe shumë pyesin nëse mund të ketë një mënyrë për të zvogëluar disa nga zhurmat në jetët e tyre, nëse mund të jenë autostradat pak më të hapura dhe ajri pak më i pastër.
“Njerëzit janë të prirur të kenë nevojë për një tronditje të madhe për të ndryshuar sjelljen e tyre”, thotë Marlon G. Boarnet, profesor dhe kryetar i Departamentit të Urbanistikës dhe Analizave Hapësinore në Universitetin e Kalifornisë Jugore.
Në veçanti, ai e sheh mundësinë për të luftuar një katastrofë globale me anë të një lëvizjeje të ngadaltë, potencialisht shumë më shkatërrimtare: ndryshimin e klimës.
“Tani ne shohim se zakonet tona të ditës mund të ndryshojnë më shpejt nga sa kemi menduar. Njerëzit kanë pasur mundësinë për të telekomunikuar. Realiteti është se ata nuk duhet të shkojnë në çdo konferencë”, thotë ai.
Ai thekson se zyrtarët publik duhet të hartojnë politika për të bërë disa prej ndryshimeve pozitive, përpara se zakonet e vjetra të kthehen dhe të forcohen.
”Edhe pse shumë njerëz, nga shërbëtoret e hotelit deri tek mjekët e dhomave të urgjencës, nuk mund ta kryejnë punën e tyre në internet, ata që munden duhet ta marrin në konsideratë këtë”, thotë ai.
“Nëse do të punonim vetëm një ditë në javë me anë të internetit, atëherë ne do të kishim një përmirësim të jashtëzakonshëm të cilësisë së ajrit”, thekson Boarnet.
***
Pandemitë janë dukshëm të individualizuara në shkatërrimin që ato shkaktojnë dhe në përshtatjen njerëzore që shfaqen në prag të tyre.
Së bashku, pandemitë dhe epidemitë kanë çuar në përparime masive në shëndetin publik që lejuan që qytetet dhe qytetërimet të rriten dhe të përparojnë: teoria e mikrobeve, kanalizimet urbane, vaksinimet, penicilina, higjiena më e mirë, repartet e izolimit dhe metodat shkencore, të gjitha këto sollën racionalitetin në mjekësinë moderne.
Kombe dhe shoqëri të tëra u ngritën dhe ranë mbi kurrizin e pandemive. Vdekja e Zezë e murtajës bubonike që shpërtheu në vitet 1300 duke vrarë gjysmën e popullsisë së Europës, trajtoi goditjet e fundit në rendin feudal të bujkrobërisë, me valë shpërthimesh vdekjeprurëse duke tronditur besimin në Kishën Katolike Romake dhe, sipas disa historianëve mundësoi Rilindjen dhe Reformacionin.
Por, çarjet e shkaktuara edhe nga epidemitë më të vogla, madje nga ato më të voglat në histori, kanë pasur pasoja kolosale.
Merrni në konsideratë se si SHBA morën mesin e gjerë të territorit aktual, çka e lejoi atë të zgjerohej në perëndim të Kalifornisë dhe të bëhej kombi më i prosperuar në Tokë.
Në vitin 1802, Napoleoni dërgoi ushtrinë më të madhe në botë në Karaibe për të rrëzuar një rebelim skllevërish dhe për të rikthyer sundimin francez në atë që kishte qenë kolonia më e dobishme e Francës, Shën Domingue.
Por, një epidemi e etheve të verdhë shkatërroi trupat e tij, duke vrarë rreth 50 000 trupa dhe duke e detyruar ushtrinë e tij të largohej me humbje.
Pa koloninë e pasur të ishullit për të financuar planet e tij madhështore në Kontinentin Amerikan, Napoleoni u tërhoq në Evropë për t’u përballur me Anglinë.
Shën Domingue u bë më vonë Haiti, republika e parë me ngjyrë në botë, dhe presidenti Thomas Jefferson bleu lirë 828 000 milje katrore territor francez, që shtrihej nga New Orleans e deri tek Rocky Mountains në Kanada.
Pra, në kaskadën e madhe të ngjarjeve njerëzore, Kansas City dhe Denver, dhe duke marrë edhe Los Anxhelesin dhe Seattle dhe Silicon Valley, i detyrohemi për këtë një murtaja në Antile.
Megjithatë, një fatkeqësi shumë më e madhe biologjike, pandemia e gripit të vitit 1918, e cila vrau nga 20 deri në 50 milionë njerëz globalisht në fund të Luftës së Parë Botërore, la gjurmë të thjeshta në drejtim të një ndryshimi më të gjerë shoqëror.
Disa historianë e quajtën atë “pandeminë e harruar” dhe madje brezin e madh të shkrimtarëve amerikanë që jetuan përmes saj – Hemingway, Faulkner, Fitzgerald – e injoruan ose mezi i përmendën ata në veprat e tyre.
“Asgjë tjetër, asnjë infeksion, asnjë luftë, asnjë uri nuk ka vrarë ndonjëherë aq shumë në një periudhë aq të shkurtër. E megjithatë ajo kurrë nuk ka frymëzuar frikë”, shkruan Alfred W. Crosby në “”America’s Forgotten Pandemic”.
Se si do të mundet nga njeriu ky virus i ri – SARS-CoV-2 -, është e pamundur të dihet.
Me ilaçet moderne dhe të dhënat e tanishme mbi virusin, askush nuk po e parashikon gripin tjetër spanjoll ose Vdekjen tjetër të Zezë.
Por, janë shumë ata që shohin probleme përtej numrit të vdekjeve dhe pasojave ekonomike.
Shumë politologë kanë frikë se polarizimi i thellë i Amerikës dhe presidenti do ta parandalojnë kombin për të shpëtuar miliona persona nga varfëria në rast të një recesioni ose për të reformuar masivisht sistemin e kujdesit shëndetësor.
Asnjë marrëveshje e re nuk duket e mundshme, përkundër përpjekjeve nga e majta për të miratuar një Marrëveshje të Re të Gjelbër.
Dhe ndërsa SHBA kanë rol udhëheqës që nga Lufta e Dytë Botërore dhe nacionalizmat po pluskojnë, do të jetë më e vështirë për vendet që të bashkëpunojnë në krizat e mëdha transnacionale: ndryshimin e klimës, sigurinë në internet, terrorizmin, përhapjen e armëve bërthamore , refugjatët, çdo lloj trafikimi dhe pandemie tjetër. Vendet mund të kthehen brenda vetes, zinxhirët e furnizimit mund të kontraktohen dhe ekonomia globale mund të sfumohet.
“Kjo është kriza më globale e kohërave tona”, thotë Ian Bremmer, një shkencëtar politik dhe themelues i ”Eurasia Group”.
“Na duhet dëshpërimisht një përgjigje e koordinuar”, thekson ai.
