Ka tre mënyra për të ndaluar përhapjen e Covid-19. E para përfshin kufizime të jashtëzakonshme për lëvizjen e lirë dhe grumbullimin e njerëzve, si dhe testimin agresiv, për të ndërprerë transmetimin e tij tërësisht. Kjo mund të jetë e pamundur tani që virusi është aktiv në mbi 100 vende. E dyta është një vaksinë që mund t’i mbrojë të gjithë, por prapëseprapë edhe kjo nuk është gjetur ende.
Ka dhe një të tretë, potencialisht efektive, por të frikshme kur e merr në konsideratë: thjesht të pritet sa të gjithë ta kalojnë në një formë a në një tjetër.
Nëse virusi vijon të përhapet, përfundimisht shumë njerëz do të infektohen dhe (nëse mbijetojnë) bëhen imunë, në atë shkallë sa virusi e ka gjithnjë e më të vështirë të gjejë një bartës të lehtë. Ky fenomen njihet si imuniteti i tufës.
Përhapja masive dhe e pandalshme e koronavirusit është pikërisht rezultati që ekspertët po modelojnë në skenarin më të keq. Ata thonë se duke pasur parasysh atë që dinë për virusin, ai mund të infektojë rreth 60% të popullsisë së botës, madje brenda këtij viti.
Këto shifra nuk janë një supozim i rastësishëm.
Pak javë më parë, ideja e imunitetit të tufës u hodh nga kryeministri britanik, Boris Johnson, i cili e përmendi si strategjinë e mundshme që do të ndiqte vendi. Këshilltari kryesor shkencor në qeverinë britanike, Patrick Vallance, tha që vendi duhet të “ndërtojë një lloj imuniteti të tufës, kështu që më shumë njerëz do të bëhen imunë ndaj kësaj sëmundje dhe kështu reduktohet transmetimi”.
Para pak ditësh, kryeministri i Holandës, Mark Rutte, tha: “Ne mund të ngadalësojmë përhapjen e virusit, ndërsa në të njëjtën kohë po ndërtojmë imunitetin e grupit në mënyrë të kontrolluar”.
Por të vësh bast mbi imunitetin e tufës që në fillim të shpërthimit do të ishte një strategji katastrofike, sipas modeleve më të reja. Kjo është për shkak se shumë njerëz do të sëmuren rëndë – dhe një bum i papritur i të sëmurëve që kanë nevojë për spital ose kujdes intensiv do të çojnë në kolaps spitalet. Britania e Madhe në vijim sinjalizoi se në vend të strategjisë fillestare të Johnsonit do të bënte më shumë për të luftuar virusin, përfshirë shmangien e tubimeve masive. Ngadalësimi i përhapjes nënkupton që sistemet shëndetësore mund të përballojnë më mirë rastet dhe kështu të kenë mundësi për shpëtimin e jetëve, por në fund të fundit rezultati mund të jetë i njëjti. Kjo do të thotë se, edhe nëse pandemia tërhiqet me kalimin e kohës, prapëseprapë se imunizimi i tufës do të ndodhë.
Ndërsa Matt Hancock, Sekretari i Shëndetësisë së Britani, sqaroi pas kritikave ndaj qeverisë: Imuniteti i tufës nuk është qëllimi ose politika jonë. Është një koncept shkencor”.
Çfarë është me saktësi imuniteti i tufës?
Kur një pjesë e mjaftueshme e popullsisë është rezistente ndaj një mikrobi, përhapja e sëmundjes ndalet natyrshëm sepse nuk mbeten mjaftueshëm njerëz që mund ta transmetojnë atë. Kështu që, “tufa” është imune, edhe pse shumë individë brenda saj akoma nuk janë të tillë.
Megjithëse nul është komode të mendosh mundësinë e miliarda të infektuarve nga koronavirusi, i cili ka një normë fataliteti për infeksion diku rreth 1% (edhe kjo është e pasigurt, dhe shkalla e fatalitetit të rasteve të mbërritura në spital është më e lartë), ne kemi parë prova për shfaqjen e imunitetit të tufëve në shpërthime të tjera të kohëve të fundit.
Merrni virusin Zika, një sëmundje e lindur nga mushkonja që shkaktoi panik epidemik në 2015 për shkak të një lidhjeje me anomalitë në lindje.
Dy vjet më vonë, në 2017, nuk kishte më gjë për t’u shqetësuar. Një studim brazilian gjeti gjatë analizave të gjakut se 63% e popullsisë në qytetin verior-lindor bregdetar Salvador kishin qenë të ekspozuar ndaj virusit Zika; studiuesit spekuluan se imuniteti i tufës e prishi atë shpërthim epidemie.
Vaksinat krijojnë imunitet tufe gjithashtu, qoftë kur jepen gjerësisht ose ndonjëherë kur i jepen një grupi që rrethon një rasti të ri të një infeksioni të rrallë. Në këtë mënyrë u zhdukën sëmundjet si lia e dhenve dhe pse poliomieliti është shumë pranë zhdukjes. Përpjekje të ndryshme për vaksinë po bëhen për koronavirusin, por ato mund të mos jenë gati për më shumë se një vit.
Edhe atëherë, prodhuesit e vaksinave mund ta gjejnë veten në një garë me natyrën për të parë se kush e mbron më parë tufën. Kjo është pjesërisht ajo që ndodhi në vitin 2017, kur prodhuesi i ilaçit Sanofi në heshtje braktisi një vaksinë për virusin Zika, pasi i mbaruan fondet: thjesht nuk kishte më treg për të.
Koronavirusi është i ri, kështu që nuk duket se dikush është imun ndaj tij: kjo është ajo që e lejon atë të përhapet dhe pse mund të ketë efekte kaq të rënda tek disa njerëz.
Që imuniteti i tufës të mbahet, njerëzit duhet të bëhen rezistentë pasi të infektohen. Kjo ndodh me shumë mikrobe: njerëzit që janë të infektuar dhe shërohen bëhen rezistentë ndaj asaj sëmundjeje, sepse sistemi i tyre imunitar ngarkohet me antitrupa që janë në gjendje ta mposhtin atë.
Rreth 80 000 njerëz janë rikuperuar nga koronavirusi tashmë, dhe ka të ngjarë që ata tani janë rezistent, edhe pse shkalla e imunitetit mbetet e panjohur. “Do të isha i befasuar, por jo plotësisht i befasuar, nëse njerëzit nuk do të imunizoheshin,” thotë Myron Levine, një ekspert i sëmundjeve infektive në Universitetin e Marylandit. Disa viruse, si gripi, gjejnë mënyra për të vazhduar ndryshimin, dhe kjo është arsyeja pse imuniteti ndaj mikrobeve të tilla sezonale nuk është i plotë.
Kur e arrijmë imunitetin?
Pika në të cilën arrijmë imunitetin e tufës është matematikisht e lidhur me prirjen e mikrobit për t’u përhapur, e shprehur si numri i tij i riprodhimit, ose R0. R0 për koronavirusin është midis 2 dhe 2.5, vlerësojnë shkencëtarët, që do të thotë se çdo person i infektuar ua kalon infeksionin rreth dy personave të tjerë, në mungesë të masave që frenojnë ngjitjen e sëmundjes.
Për të imagjinuar sesi funksionon imuniteti i tufës, mendoni për rastet e koronavirusit që shumëfishohen në një popullatë të ndjeshme në këtë mënyrë: 1, 2, 4, 8, 16, etj. Por nëse gjysma e njerëzve është imun, gjysma e këtyre infeksioneve nuk do të ndodhë kurrë, dhe kështu shpejtësia e përhapjes është ndarë në mënyrë efektive në dy. Më pas, sipas Science Media Center, shpërthimi po ashtu zvogëlohet në: 1, 1, 1, 1… Përhapja ndalon pasi niveli i infeksionit është më pak se 1.
Shkalla e përhapjes së virusit aktual është më e lartë se ajo e gripit të zakonshëm, por e ngjashme me atë të gripeve të mëparshme që herë pas here kanë përfshirë globin. “Kjo është e ngjashme me gripin pandemik të vitit 1918, dhe nënkupton që fundi i kësaj epidemie do të kërkojë që gati 50% e popullsisë të bëhet imune, qoftë nga një vaksinë, e cila nuk duket ende në horizont, ose nga infektimi në mënyrë të natyrshme”, thotë epidemiologu i Universitetit të Harvardit, Marc Lipsitch.
Sa më infektues të jetë një virus, aq më shumë njerëz duhet të jenë imunë për të arritur imunitetin e tufës. Fruthi, një nga sëmundjet më të transmetueshme me një R0 mbi 12, kërkon që rreth 90% e njerëzve të jenë rezistentë, në mënyrë që njerëzit e pambrojtur të lëvizin lirshëm. Kjo është arsyeja pse shpërthimet e reja mund të fillojnë kur edhe një numër i vogël njerëzish nuk pranojnë vaksinën e fruthit.
Në mënyrë të ngjashme, nëse koronavirusi përhapet më lehtë nga sa mendojnë ekspertët, më shumë njerëz do të duhet ta marrin atë përpara se të arrihet imuniteti i tufës. Për një R0 prej 3, për shembull, 66% e popullatës duhet të jetë imune para se të fillojë efekti, sipas modelit më të thjeshtë.
Pavarësisht nëse është 50% ose 60% ose 80%, këto shifra nënkuptojnë miliarda të infektuar dhe miliona të vdekur në të gjithë botën, megjithëse sa më ngadalë avancon pandemia, aq më i madh është shansi që të zhvillohen trajtime të reja ose vaksina.
Modelet më të reja epidemiologjike të zhvilluara në Britani tani rekomandojnë “shtypjen” agresive të virusit. Taktika themelore për të cilën kërkohet do të ishte izolimi i njerëzve të sëmurë, përpjekja për të zvogëluar kontaktet sociale me 75% dhe mbyllja e shkollave. Këto masa të kushtueshme ekonomikisht mund të vazhdojnë për shumë muaj.
“Frenimi i transmetimit do të thotë që ne nuk do të ndërtojmë imunitetin e tufës”, thotë Azra Ghani, epidemiologu kryesor në modelin e ri të shpërthimit nga Imperial College London. Në vend të suksesit, ajo që do të arrijmë është “që ne po e çojmë përhapjen në një nivel kaq të ulët, saqë do të na duhet t’i mbajmë masat siç janë”.
