Në tremujorin e tretë të këtij viti, Sllovenia ishte një nga ekonomitë kryesore të Bashkimit Europian për sa i përket PBB-së për frymë. Megjithatë, ky nuk është treguesi i vetëm që shpjegon historinë e suksesit të Sllovenisë
Tridhjetë vjet më parë gjërat nuk dukeshin mirë për Slloveninë. Pasi fitoi pavarësinë nga Jugosllavia në vitin 1991, ky vend i vogël, i cili ishte një shtet i vogël industrial brenda shtetit të mëparshëm, ra në një krizë të thellë. Brenda një viti, PBB-ja e tyre për frymë ra nga 8,600 dollarë në 6,050 dollarë, prodhimi industrial ra dhe varfëria u rrit si kurrë më parë. Vitet e vështira zgjatën deri në mesin e viteve 1990.
Sot, sipas të dhënave të Eurostat-it të përdorura për shpërndarjen e fondeve evropiane, Sllovenia është një nga ekonomitë kryesore të Bashkimit Europian për sa i përket PBB-së për frymë në tremujorin e tretë të këtij viti. Megjithatë, ky nuk është treguesi i vetëm që shpjegon historinë e suksesit të Sllovenisë.
Ekonomia sllovene është me të vërtetë e fortë, “dhe ky nuk është lajm” thotë ekonomisti slloven Mojmir Mrak, duke kujtuar se, ndryshe nga disa vende fqinje si Kroacia, të cilat e ndanë industrinë e tyre në fazën post-jugosllave, Sllovenia vazhdon të jetë një “ekonomi shumë e industrializuar”.
Sipas raportit të fundit nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH), PBB-ja e Sllovenisë u rrit me 8.8 përqind në gjysmën e parë të 2021 “dhe është vetëm pak nën nivelet para pandemisë”.
Parashikimi i rritjes së PBB-së së Sllovenisë për gjithë vitin është 6%, një pikë më shumë se parashikimi i vitit të kaluar. PBB-ja e Sllovenisë pritet të rritet me 4.5 përqind vitin e ardhshëm, gjysmë pikë më i lartë se vlerësimi i mëparshëm. E gjithë kjo pasi PBB-ja ra me 5% në vitin 2020, që është një shifër më e ulët se në vende si Italia apo Spanja.
Si e arritën këtë? Sllovenia është një vend shumë i vogël, pak më shumë se dy milionë banorë dhe një sipërfaqe prej 20,000 kilometrash katrorë. Por kjo ka të vetmin çelës të provuar për rritjen afatgjatë: aftësinë në sektorin e prodhimit. Për shkak se mund të gjenerojë të ardhura të rregullta që mund të riinvestohen në fabrika ose rrugë të reja, ky sektor mund të bëhet një motor i rritjes së qëndrueshme, thotë analisti Rushir Sharma i firmës konsulente Morgan Stanley për mediat sllovene.
Sipas tij, Sllovenia është një “histori e harruar e suksesit”, sikur Republika Çeke, Sllovakia, Lituania, Letonia dhe Estonia dhe mikro-shtetet si Puerto Rico dhe San Marino, vende të përfshira në listën e ekonomive më të përparuara në botë pas Luftës së Dytë Botërore, sipas renditjes së Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN).
Të dhënat konfirmojnë gjithashtu teorinë se: për një pjesë të madhe të suksesit të sllovenëve ata i detyrohen sektorit të prodhimit, i cili sot përbën 60% të PBB të vendit dhe eksportet e të cilit kanë ruajtur një ritëm të mirë këtë vit, duke shmangur edhe parashikimet më të këqija.
Çfarë prodhojnë sllovenët? “Ne prodhojmë produkte farmaceutike për dekada, për shembull kompania farmaceutike Krka, por kemi gjithashtu një industri të fortë të përpunimit të metaleve dhe një tjetër që lidhet me sektorin gjerman të automobilave. Dhe së fundmi industrinë e robotikës dhe inteligjencës artificiale,” shpjegon Mrak, një profesor në shkollën Ekonomike të Lubjanës. Nuk është një gjë e vogël. Një analizë e fundit nga Komisioni Evropian konfirmon se ekonomia sllovene është shumë e orientuar drejt eksportit përtej kufijve evropianë dhe sektori i prodhimit punëson 23% të fuqisë punëtore.
Megjithatë, me “shock”-un ekonomik të shkaktuar nga pandemia, politika fiskale bujare e shtrirë, e cila është ndjekur nga qeveria e Lubjanës që nga viti i kaluar ka qenë vendimtare për të mbajtur ekonominë sllovene në rrugën e duhur. Në nëntor 2020, parlamenti ratifikoi rishikimin e buxhetit për vitin 2021 dhe draftin për vitin 2022, që nënkuptonte një shpenzim rekord prej 13.5 miliardë euro për këtë vit dhe 12.6 për vitin e ardhshëm. Ndër shumat më të rëndësishme, rreth 500 milionë euro janë lënë mënjanë për punonjësit e ERTE -as, plus 560 milionë për kontributet e sigurimeve shoqërore dhe 150 milionë për bujqësinë dhe të vetëpunësuarit. Përveç kësaj, investimet në kërkim dhe zhvillim janë mbajtur.
“Në vitin 2020, qeveria sllovene mbështeti fuqishëm kompanitë dhe punëtorët për të mbajtur këtë fuqi punëtore në kohët më të këqija. Qeveria pagoi njerëz të cilët nuk mund të punonin dhe kjo ishte shumë e dobishme për aktiviteti ekonomik kur u kthye në punë,” tha Mojmir Mark. Në këtë mënyrë, “me një shpejtësi të caktuar, ekonomia sllovene është kthyer në këmbë”, thotë ai, duke theksuar se deri më tani kriza e zinxhirit të furnizimit nuk ka shkaktuar ndonjë dëm alarmues.
Si rezultat i kësaj situate edhe konsumi i brendshëm është rritur “më shumë se sa pritej”, siç theksoi në fillim të këtij muaji agjencia e vlerësimit Fitch, analiza e së cilës është e ngjashme me atë të BERZH-it. “Shumica e sektorëve kanë treguar elasticitet ndaj kufijve të pandemisë në 18 muajt e fundit, gjë që redukton rrezikun e plagëve ekonomike afatgjata”, shpjegoi kompania konsulente amerikane, duke pretenduar se vlerësimi i vendit mbetet në A.
Sipas Bankës Botërore, papunësia në këtë vend të ish-Jugosllavisë së fundmi ka qenë një rekord vetëm rreth 5%, krahasuar me 15% në Spanjë, 16% në Greqi ose 8% në Francë.
Një rritje e tillë ka edhe një çmim. Për shembull, çmimet e apartamenteve u rritën me shpejtësi, deri në 8% në gjashtë muajt e parë të 2021. Kjo është rritja më e lartë që nga viti 2008. Pas arritjes së kufirit prej 3,000 euro në gjysmën e dytë të 2020, çmimi i një apartamenti në Lubjanë kaloi në 3,250 euro për metër katror në gjysmën e parë të këtij viti.
