Liqeni i Prespës ishte i paprekur për mijëra vjet dhe nën presionin e ndryshimeve klimatike, pompimit të pakontrolluar dhe ndotjes, ky liqen prehistorik në juglindje të Evropës po tkurret me një ritëm alarmues.
Liqeni në kufirin e trefishtë të Shqipërisë, Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut besohet të jetë shtëpia e mijëra llojeve të kafshëve dhe bimëve që varen nga uji dhe habitatet përreth.
Temperaturat e larta kanë ulur ndjeshëm sasinë vjetore të borës në këtë zonë. Përrenjtë vitalë që derdhen në liqen janë tharë, duke kërcënuar speciet që varen nga liqeni dhe uji aty pranë. Mungesa e reshjeve ka çuar në një tërheqje të vazhdueshme të ujit, i cili në disa vende është tërhequr deri në tre kilometra, sipas rojeve të parkut.
“Më herët kishte shumë më shumë borë që mund të arrinte një metër ose një metër e gjysmë, ndërsa vitet e fundit pothuajse nuk ka pasur reshje bore”, tha një nga rojet për agjencinë AFP, Goran Stojanovski, 38 vjeçe.
Stojanovski ka kaluar më shumë se një dekadë duke monitoruar liqenin në Maqedoninë e Veriut.
Ekspertë të tjerë pajtohen, duke përmendur mënyra të ndryshme në të cilat efektet e ndryshimeve klimatike kanë çuar në rënien e vazhdueshme të liqenit.
“Ndryshimet e regjistruara në nivelet e liqeneve lidhen me ndryshimet klimatike”, tha Spase Shumka, profesor në Universitetin Bujqësor të Tiranës.
Shumka theksoi se temperaturat më të larta kanë rritur avullimin dhe uljen e reshjeve vjetore. Probleme të tjera krijohen nga fermat e mollëve përreth, të cilat mbështeten shumë tek uji.
Studimi i cituar nga NASA zbuloi se liqeni humbi shtatë për qind të sipërfaqes së tij dhe gjysmën e vëllimit të tij midis 1984 dhe 2020.
Ndotja e mjedisit që vjen nga uji bujqësor nga pemishtet e afërta vetëm sa shton problemet. Ajo çon në lulëzimin e algave, kjo është arsyeja pse shumë kanë frikë nga krijimi i zonave të vdekura.
“Liqeni ka qenë intensivisht i ndotur për dekada”, tha Zlatko Levkov, biolog nga Universiteti Cyril and Methodius në Shkup dhe shtoi:
“Thënë thjesht, habitatet e shumë specieve mund të ndryshohen plotësisht, popullsitë e tyre të reduktohen dhe potencialisht të zhduken”.
Sipas ekspertëve, Liqeni i Prespës është nga një deri në pesë milionë vjet i vjetër. Kjo e bën atë një nga ekosistemet më të vjetra të ujërave të ëmbla në kontinent. Përafërsisht dy mijë lloje peshqish, zogjsh dhe gjitarësh, së bashku me shumë florë, përdorin ujin e liqenit për mbijetesë.
Degradimi i mëtejshëm mund të jetë katastrofik për ekosistemin lokal, por edhe për liqenin e Ohrit, që ndodhet 10 kilometra në perëndim.
Liqeni i Prespës ndodhet në një lartësi, ndërsa i Ohrit e ruan nivelin e tij duke u mbështetur në rrjedhat e tij nëntokësore përmes gurit gëlqeror.
Liqeni i Ohrit rrezikonte të humbiste vendin e tij në listën e trashëgimisë botërore natyrore të UNESCO-s dy vjet më parë për shkak të ndotjes së tepërt dhe zhvillimit të parregulluar.
Sipas një raporti të Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), rreth 65 ton pesticide përdoren çdo vit në rajon dhe sasi të mëdha kimikatesh përfundojnë në liqen.
Pesticidet dhe plehrat përdoren kryesisht në pemishtet e mollëve, duke zënë rreth 70 për qind të aktivitetit ekonomik rreth bregut të liqenit të Maqedonisë së Veriut.
“Hedhja e mbetjeve të biodegradueshme dhe përdorimi i tepërt i plehrave dhe pesticideve kanë nxitur rritjen e shpejtë të biomasës në liqen, si algat dhe barishtet pushtuese, të cilat kërcënojnë speciet endemike”, tha UNDP.
Vitet e fundit, nisma të panumërta janë nisur për të menaxhuar më mirë efektet e dëmshme të sektorit bujqësor. Në kuadër të një projekti u ndërtuan tetë stacione meteorologjike. Të dhënat e mbledhura ndihmojnë në informimin e fermerëve për përdorimin e pesticideve, gjë që ka ulur përdorimin e tyre me 30 për qind.
“Duke reduktuar numrin e trajtimeve, ne kemi një përfitim më të madh ekonomik dhe përmirësojmë mbrojtjen e mjedisit,” tha për AFP Frosina Gjorgjievska, 56 vjeçe, një kultivuese e mollëve në Maqedoninë e Veriut.
Në një rajon ku vështirësitë ekonomike, infrastruktura e dobët dhe rënia e nivelit të lindjeve janë problemet më të mëdha, shqetësimet mjedisore shpesh bien në pjesën e pasme të prioriteteve të qeverisë.
Shumica e ekspertëve besojnë se duhet bërë më shumë për të mbrojtur të ardhmen e liqenit, duke përfshirë zbatimin më të mirë të një sërë marrëveshjesh të nënshkruara nga Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe Greqia në 2012.
Aktivistët po bëjnë thirrje për një kalim në bujqësi organike dhe investime në turizmin e qëndrueshëm për të ndihmuar në përhapjen e ndërgjegjësimit.
“Ne duam të ruajmë autenticitetin e Liqenit të Prespës, bukurinë e tij dhe të vazhdojmë ta shijojmë atë,” tha Marija Eftimovska, 42 vjeçe, një aktiviste lokale mjedisore.
