Çështja e kryebashkiakut të zgjedhur të Himarës, Fredi Beleri, i cili po mbahet i burgosur nën akuzat e shitblerjes së votës për zgjedhjet e 14 majit 2023, ka shënjuar një prej pikave të ulëta të raporteve mes Shqipërisë dhe Greqisë në dekadën e fundit.
Mediat greke po ashtu kanë pasqyruar ngjarjet e fundit në Shqipëri, shpesh duke mbajtur anë.
Për këtë, kryeministri Edi Rama, ka realizuar një intervistë të gjatë me prestigjioze greke, Kathimerini, ku ka trajtuar në detaje fatin e Belerit, retorikës për helenizim, pronat e himariotëve, si edhe përplasjen me kryeministrin modern, Kyriakos Mitsotakis.
Intervista e Edi Ramës me Kathimerini:
Zoti kryeministër, shumëkujt ju i dukeni si një hero letrar i dalë nga një roman i Milan Kunderës. Një artist i guximshme, që rebelohet kundër komunizmit, më pas jeton në Paris, kthehet dhe bëhet politikani më i suksesshëm i brezit tuaj – i vetmi që është zgjedhur tre herë kryeministër. PBB-ja e Shqipërisë për person është rritur 50% që nga viti 2013 që ju u bëtë kryeministër. Disa vite më parë ju kishit thënë në një intervistë për gazetën Guardian se qëllimi juaj është ta vendosni vendin tuaj “në një zonë të sigurt nga mallkimi i historisë”. A keni pasur sukses? Më 15 shtator do të bëhen 10 vjet që kur jeni bërë kryeministër dhe do të doja të na tregoja diçka për të cilën jeni krenarë dhe diçka për të cilën mund të pendoheni.
Faleminderit për këtë hyrje simpatike, por para së gjithash do të thoja që nuk ndihem hero, këtë mendoj sinqerisht. Unë do t’ju them diçka. Mjekra ishte e ndaluar në Shqipërinë komuniste. Pra, në aeroport kishte një berber dhe çdo turist që kishte mjekër ose flokë të gjatë, thuhej se shkonte në berber për të hequr mjekrën – Karl Marksi nuk mundi’ të hyjë në Shqipërinë Marksiste pa u rruar mirë dhe pa i prerë flokët dhe kjo nuk është shaka.
Po, jam krenar për shumë gjëra që kemi arritur të bëjmë, por ne vazhdojmë, nuk jam i lumtur, nuk jam i kënaqur. Unë jam një person shumë autokritik, megjithëse nuk duket, por më besoni që jam. Gjyqtari im më i ashpër jashtë shtëpisë sime jam unë dhe në shtëpinë time, më e ashpër është gruaja ime – kështu që jam disi i sigurt nga besimi se jam hero.
U ndjetë personalisht i ofenduar që kryeministri Mitsotakis nuk ju ftoi në Athinë në darkën joformale të së hënës së kaluar me liderët e Ballkanit Perëndimor?
Para së gjithash, kam mësuar gjatë gjithë kësaj të kaluare në jetë se të ndihesh i ofenduar personalisht nuk është një gjë e mirë për të jetuar. Nuk e marr kurrë personalisht. Unë thjesht nuk do të bëja të njëjtën gjë dhe më shumë se kaq mendoj se qëllimi i takimit dhe iniciativa që mori Kyriakos është diçka vërtet e madhe.
Pra, lidhja e kësaj nisme shumë të rëndësishme për të dërguar një mesazh për mua, për Shqipërinë, për këtë çështje, çfarëdo rëndësie që i jep Greqisë, kjo nuk është mënyra e duhur mendoj.
Mendoj se sidomos kur ndodhin gjëra të pakëndshme mes miqsh, miqtë duhet të flasin më shumë me njëri-tjetrin, të përpiqen të kuptojnë, të nderojnë miqësinë duke qenë shumë-shumë të hapur. Pra, për mua Kyriakos ishte një mik, dhe ai është ende një mik që e dua dhe e respektoj.
– Në 22 dhjetor 2022 ju mirëpritët kryeministrin Mitsotakis në fshatin Derviçan, pak orë pasi Mitsotakis kishte bërë fushatë me Belerin në Himarë. A keni folur ndonjëherë me Mitsotakis për rezervat tuaja ndaj Belerit?
Jo, dhe nuk mendoj se ai bëri fushatë me Belerin. Ishim në Derviçan, po, isha i lumtur që isha me të dhe premtova të vendosja një skulpturë në sheshin e rindërtuar atje për të nderuar babain e tij të ndjerë, Kryeministrin Konstantinos Mitsotakis, i cili ishte i pari – dhe i fundit derisa erdhi Kyriakos – kryeministër që vinte në Shqipëri dhe takonte shtetasit grekë në atë zonë.
Vizita e babait të Kyriakos ishte një moment shumë i rëndësishëm në historinë e këtij komuniteti.
Megjithatë nuk kam urdhëruar që të ndalet skulptura, ne duam që ajo të jetë atje përpara datës 28 tetor, që është një datë e rëndësishme për Greqinë. Pra, kushdo që vjen nga Greqia në këtë ditë do të gjejë bustin e Konstantinos Mitsotakis në shesh. Kështu mendoj se ne e nderojmë lidhjen mes shqiptarëve dhe grekëve.
– Le të kalojmë te çështja e mprehtë. Pyetja ime e parë është pse zgjodhët të sulmoni personalisht një kandidat për kryetar bashkie? Gjatë fushatës elektorale ju e quajtët Belerin “analfabet”, “llum”, “fytyrë e shëmtuar që të trembte”. Ju jeni kryeministër dhe duke marrë parasysh rolin dhe pozicionin tuaj institucional, a nuk ishte ndërhyrja juaj e barazvlefshme me thirrjen ndaj institucioneve të policisë dhe drejtësisë për të veçuar, për të synuar këtë kandidat?
Faleminderit për pyetjen. Para së gjithash ndonjëherë, në politikë mund të thuash gjëra për të cilat nuk je krenar dhe në këtë fushatë, po, mund të kem thënë disa gjëra që nuk ndihem mirë. Arsyeja pse u tregova i ashpër ndaj tij ishte sepse ai bëri disa deklarata shumë të papranueshme – sikur do të çonte përpara procesin e helenizimit të Himarës. E dini, kjo nuk është diçka që ju e thoni në Europë.
Ai tha se ishte atje për të çliruar Himarën, nuk e di nga kush. Por unë duhet të bëj një pyetje retorike: Nëse kam qenë në dijeni që ka nisur një hetim nga një raport i dikujt tek prokurori, a do të ekspozohesha në këtë gjuhë të sinqertë?
Nëse do ta dija që ai do të arrestohej, a do të ekspozohesha në atë gjuhë të sinqertë?
Unë nuk mendoj kështu. Arrestimin e tij e mora vesh kur Policia ishte në aksion. Telefonova shefin e Policisë dhe pyeta “çfarë është kjo?”.
Ai tha se “ne kemi një urdhër arresti nga prokurori dhe ai bazohet në prova të forta të blerjes së votave”.
I thashë: “Dëgjo, më mirë të jesh i sigurt për atë që po bën. Sepse kjo mund të jetë shumë e keqe dhe kjo duhet të bazohet në prova të forta”. Nuk ishte diçka në të cilën isha përfshirë personalisht.
– Ekziston mundësia që të dyja vendet (të kenë humbur) në përkthim në lidhje me “helenizimin” (fjalën). Miqtë e Belerit këmbëngulin se ai kurrë nuk foli për helenizimin për të cilin foli, në greqisht, «ελληνισμός» (ellinismos) (që( është “helenët”, grekët. Ai sapo u tha popullit në Himarë se fitorja e tij do të ishte e mirë për “ellinismos” për banorët e Himarës.
Dëgjo, në fund nuk është vetëm kjo fjalë, dhe në përgjithësi nuk është çfarëdo që përfaqëson djaloshi që është një pamje krejtësisht e ndryshme e botës, krahasuar me timen. Kjo nuk ka asnjë lidhje me atë që ka ndodhur. Ajo që ndodhi më pas nuk ishte politikë, ishte çështje e shtetit ligjor.
– Sipas burimeve të mia në Athinë, trajtimi i çështjes Beleri kërcënon reputacionin e Shqipërisë në BE – për tre arsye: Së pari, ne e dimë se Beleri nuk u arrestua në vendin e krimit të dyshuar. Së dyti, atij i mohohet një leje e veçantë për të bërë betimin. Dhe së treti ai është ende i paraburgosur edhe pse nuk mund të kryejë përsëri të njëjtin krim të supozuar – nuk ka zgjedhje për t’u ndikuar, ekzaminimi i dëshmitarit ka përfunduar, kështu që ai nuk mund të ndërhyjë në të dhe ai është kryetar i zgjedhur komune – pse të arratiset jashtë? Prandaj, Athina thotë se kemi një arrestim të gabuar, një ndalim të gabuar dhe një mohim të gabuar të të drejtave të dikujt. Kjo është arsyeja pse Athina ka marrë këtë qëndrim kundër çështjes.
Unë e kuptoj këtë, por nuk jam dakord me asnjë prej tyre dhe para së gjithash nuk jam dakord që një vend i huaj, një qeveri e huaj mund të bëjë komente për veprimet e sistemit të drejtësisë të një vendi tjetër – edhe nëse ata kanë qenë shumë miqësorë. Kjo nuk është evropiane, sipas mendimit tim.
Dhe pastaj, ne nuk dimë gjithçka për këtë çështje. Çdo gjë do ta dimë kur prokurori special të paraqesë provat e plota para sallës së gjyqit. Por në bazë të asaj që dimë, fillimisht ai u kap në aksion për blerje votash.
Së dyti, askund, në asnjë juridiksion shqiptar nuk ekziston kompetenca e qeverisë apo e kryeministrit për të dhënë leje për të dalë nga burgu për një të paraburgosur.
Dhe së fundi, ai ndalohet pasi në të tre shkallët e drejtësisë së Shqipërisë nuk ka mundur të lirohet.
Pra, pyetja ime është shumë e thjeshtë: Ku jam unë dhe ku është qeveria e Shqipërisë në gjithë këtë?
Prokuroria e Posaçme kundër Krimit të Organizuar dhe Gjykatat Speciale kundër korrupsionit janë krijuar si zbatim i reformës në drejtësi. Nga A në Z u konceptua, u shkrua, u miratua dhe filloi të zbatohej nën monitorimin e rreptë të BE-së dhe nën mbështetjen e plotë të SHBA-ve dhe BE-së, përfshirë Greqinë.
Dhe këto organe kanë burgosur edhe katër-pesë kryebashkiakë të Partisë Socialiste të Shqipërisë, nëse nuk e kam humbur numërimin.
– Këta ishin kryetarë komunash në detyrë. Ata u arrestuan për krime që kanë bërë gjatë mandatit të tyre
Po, por të gjitha këto i them sepse doja të them që këto struktura janë krejtësisht të pavarura nga çdo ndikim dhe çdo ndërhyrje e mundshme.
– Qeveria greke thekson se Beleri është i vetmi që mbahet për këtë krim specifik në Shqipëri. Dënimi është joproporcional – vetëm për gati 300 euro. Ka pasur 31 incidente të ryshfetit në të njëjtën ditë zgjedhjesh në maj, por të gjithë janë të lirë. 31 incidente, 30 prej tyre janë të lirë dhe vetëm një kandidat i akuzuar për një krim të dyshuar, Beleris, ndodhet në burg.
Përgjigja ime është shumë e thjeshtë: Së pari, arrestimi dhe burgosja e njërit dhe lënia e të tjerëve nuk ka lidhje me qeverinë apo me mua. Së dyti, dënimi me burg i njërit është për faktin se është arrestuar në vend. Rastet e tjera bazohen në akuza të të tjerëve dhe hetimet janë në vazhdim. Pra, krahasimi nuk qëndron realisht.
– Sipas një videoje të postuar në Facebook, Beleri, kur u arrestua, ai ndodhej në një restorant të ndryshëm nga ai ku ishte kryer krimi i dyshuar nga dikush që punonte për të. Ai ishte në një restorant tjetër duke biseduar me kushëririn e tij dhe një avokat. Beleris nuk ishte në vendin e krimit të dyshuar.
Askush nuk i di provat e plota përveç prokurorëve. Kjo nuk është publike. Provat e plota janë ende nën vulën e hetimit deri në momentin që ata ulen në gjykatë dhe i vendosin para gjyqtarit.
Pra, kur kjo të ndodhë, atëherë do të jetë në dijeni të publikut dhe të gjithë atëherë mund të gjykojnë.
Nuk komentoj sepse nuk komentoj kurrë se çfarë bëjnë këto institucione dhe nuk mund të gjesh asnjë rast të vetëm për të vërtetuar të kundërtën, megjithëse mund të mos kisha të njëjtën ide me prokurorët në çdo rast. Ndërhyrja e vetme e qeverisë që nga ajo kohë, Reforma në drejtësi ka marrë rrugën e saj, është ndërhyrja e qeverisë greke. Nga qeveria shqiptare nuk ka dhe nuk do të ketë ndërhyrje.
– A jeni gati të mbështesni politikisht opsionin që Beleri të bëjë betimin brenda burgut në prani të një noteri?
A mund të gjeni ndonjë dritare më të vogël në ligjin tonë që lejon dhënien e betimit në burg me praninë e një noteri? Nuk ka një gjë të tillë.
– Ekspertët juridikë në Athinë e dinë se në Tiranë ka një precedent kur më 14 nëntor 2019, Arta Vorpsi, gjyqtare e Gjykatës Kushtetuese, kapërceu rezistencën e Ilir Metës për ta pranuar atë duke bërë betimin në prani të një noteri.
Dëgjo, para së gjithash ajo ishte një person i lirë, që kishte këtë ide për ta bërë këtë dhe meqë ra fjala nuk funksionoi për të. Së dyti, tani po flasim për dikë që është në burg. Kur bëhet fjalë për betimin, ligji është specifik. Betimi bëhet para bashkisë dhe askund tjetër.
– Kreu i burgut nuk është anëtar i gjykatës. Ai është anëtar i Ministrisë së Brendshme dhe mund t’i jepte leje Belerisit të paraqitej në këshillin e qytetit. Por ai nuk e bëri.
Kreu i burgut nuk e ka këtë të drejtë të japë një leje sepse kreu i burgut nuk mund t’u japë leje të paraburgosurve. Vetëm gjykata mundet dhe gjykata refuzoi ta bëjë këtë.
– Pra, kryeministër, a do të bëni zgjedhje të reja për Himarën?
Këtu mund të merrni një “scoop”.
– Jam i lumtur që marr një “scoop”, sigurisht.
Epo… nuk jam i sigurt se duhet ta merrni sepse… Së pari në Shqipëri nuk është qeveria që kërkon zgjedhje të reja, është Presidenti.
Por ja si shkon procesi: Nëse dikush që zgjidhet nuk paraqitet në betimin për 90 ditë, atëherë i takon qeverisë të kujdeset duke shkarkuar këtë person, duke vendosur një kujdestar derisa të ndodhin zgjedhjet e reja pasi ta shpallë presidenti.
I kërkova avokatëve të mi të përgatisin një argument dhe nuk e di se cili do të jetë argumenti – por mendoj se ky rast është i veçantë – nuk ka precedent për të.
Pra, instinkti im ose reagimi im i natyrshëm është se ndoshta duhet të presim gjyqin.
Pra, ne nuk mund të vazhdojmë derisa ai të provohet fajtor ose jo fajtor. Por ky nuk është një opinion ligjor, kjo është vetëm ajo që unë mendoj se duhet të bëjmë bazuar në faktin se nuk kemi një precedent.
Por po, ne mund të shkojmë në çdo drejtim bazuar në argumentet e zyrës sonë ligjore. Mendoj se ka mundësi që të mos veprojmë derisa të vendosë gjykata. Në këtë rast, ne i japim të gjithëve mundësinë ta shikojnë deri në fund. Nëse ligjërisht nuk është e mundur, atëherë duhet ta shkarkojmë atë.
– Kam lexuar në biografinë tuaj disa detaje dhe më keni thënë pak më parë se nëna juaj është nga Vunoi i Himarës. Ndiheni pak si vendas himarjot?
Dëgjo, nuk e di nëse e keni edhe ju në Greqi të njëjtën gjë, për të thënë se një burrë vjen gjithmonë nga fshati i gruas…
– Po, thuhet edhe në Greqi.
Gruaja ime është nga Tirana, unë jetoj në Tiranë dhe ndihem vendas nga Tirana, por po, kam një lidhje shumë të fortë me Himarën, me Vunoin, lidhje shumë e fortë. Nëna ime ishte një “Vouniotissa” shumë tipike, për Vunoin thonë se ethet normale janë 38, ndaj më pëlqen.
– Ke thënë “Vouniotissa”, pra dini greqisht…
“Unë nuk di greqisht, vëllai im di më shumë, ka mësuar disa kur ishte në Korfuz. Dhe më vjen shumë keq që nuk jam në gjendje ta flas këtë gjuhë, sepse mua më tingëllon si një gjuhë e bukur dhe më pas është gjuha e njerëzve të mëdhenj.”
– Dhe meqë ndjeni fort për Himarën, a keni ndonjë mesazh për njerëzit e minoritetit grek që jetojnë në Himarë?
Mendoj se kushdo qoftë në Himarë apo në të gjithë minoritetin grek kudo që jeton, e dinë shumë mirë që jetojnë në këtë vend krejtësisht të barabartë me shqiptarët. Me problemet dhe të mirat. Unë nuk di ende një problem të vetëm që mund të gjeni për grekët dhe është vetëm për grekët, nëse dini një, më tregoni.
– Kam dëgjuar se ka ende një problem për të drejtat pronësore të qytetarëve të Himarës. Dhe në Athinë thuhet se titujt e pronësisë u jepen himarjotëve vetëm nëse tashmë kanë rënë dakord t’ia shesin investitorëve të mëdhenj strategjikë. Në 10 vitet që qeverisni Shqipërinë dhe tre vjet pasi Kuvendi miratoi ligjin e ri për pronat, a e dini ndoshta sa tituj pronësie u janë dhënë himarjotëve pa i shitur menjëherë pronat e tyre investitorëve strategjikë?
Para së gjithash, ky është një rrotullim total. Sepse historia e titujve të pronësisë në Shqipëri është diçka shumë e dhimbshme.
Na u desh të kalonim ferrin e shtetëzimit të plotë dhe më pas na u desh të kalonim nëpër purgatorin e tranzicionit – ku titujt e pronësisë ishin viktima e parë e madhe. Ka pasur një rrëmujë të madhe në çdo kilometër katror të vendit.
Ne kemi ende probleme të mëdha në veri ku ka prona të mëdha ende të pa regjistruara. Së dyti, të thuash se pronat e tyre njihen vetëm pasi bëjnë marrëveshje me këdo, nuk është logjikë.
Sepse nuk ka asnjë marrëveshje që mund të bëni dhe lejet e zhvillimit që mund të merrni nëse nuk i keni titujt. Pra, ju duhet të keni titujt. Kjo është çmenduri.
A e dini sa është shitur toka pranë bregut të Himarës? Kemi sot në Himarë situata që pronat shiten shumë më lart se shumë pjesë të Korfuzit.
Titujt e pronave që i janë dhënë minoritetit grek gjatë mandatit tim janë të panumërt. Krahasoni ato me atë që ndodhi më parë: Zero, zero! Jo një, zero. Minoriteti grek sot shkon në kishat që kanë tituj pronësie. Kishat nuk kishin tituj pronësie pasi komunistët i hoqën nga titujt e tyre. Dhe qeveria ime u dha atyre titujt.
-Pra, nuk ka asnjë problem specifik me titujt në Himarë…
Të gjitha problemet me të drejtat e pronësisë në Shqipëri nga Veriu në Jug janë të njëjta. Problemi është se disa njerëz që duken më inteligjentë se të tjerët, dinë të përdorin flamurin grek si kartë krediti.
Dinë të përdorin flamurin grek si një mënyrë për të djegur helmin dhe për të mbështetur interesat e tyre shumë të vogla, duke përdorur flamurin grek. Është diçka që disa njerëz e bëjnë – shqiptarët e bëjnë duke përdorur flamurin e Partisë Socialiste ose atë të Partisë Demokratike ose flamujt e partive të tjera – sepse ju e dini, ata nuk mund të pretendojnë se janë pakicë këtu duke u shkatërruar, ose anëtarë të një pakice duke u shqyer.
Kur bëhet fjalë për disa njerëz në minoritetin grek, ata janë shumë të mirë në manipulimin e Athinës dhe Athina nuk është e mirë për të kuptuar se shanset më të mira që kanë për të përmirësuar marrëdhëniet dhe për të përmirësuar jetën e Minoriteti grek nuk është një grek, jam vetëm unë, jo sepse po punoj për grekët, por sepse po punoj për të gjithë, dhe mendoj se grekët në Shqipëri janë një thesar dhe ne kemi për të çmuar praninë e tyre, kjo është ajo.
Por pasi ka disa shqiptarë që nuk kam kënaqësi të ndaj të njëjtin gjak me ta, ka edhe disa grekë që nuk duhet të ndiheni shumë krenarë që ndani të njëjtin gjak.
– Ka histori të anëtarëve të qeverisë që mbështesin interesa të veçanta në Himarë. Një prej tyre është historia e Artan Gacit, bashkëshortit të ministres së Jashtme Olta Xhacka, i cili është pronar i AGTCC Hotel Management dhe kjo kompani është caktuar si investitor strategjik në Himarë. U bë një bisedë e madhe në Parlament dhe në Gjykatën e Lartë. Cili është komenti juaj për këtë?
Dëgjo, nëse bisedat në Parlament ishin prova, atëherë nuk duhet të flasësh me mua, duhet të lajmërosh policinë se ku jam.
Çdo hotel në Shqipëri që është përballë plazhit, kudo, ka lejen e përdorimit të plazhit. Pra, leja që iu dha këtij grupi ishte mes mijëra e mijëra lejeve nga veriu i Adriatikut në jug.
Pyetja nuk u ngrit nga pronarët që u grabitën. Sepse pronarët atje bënë një marrëveshje si kudo dhe kur pronarët janë të pakënaqur ata nuk e bëjnë marrëveshjen ose flasin në rast se u bëhet padrejtësi.
Pyetja ime është e thjeshtë: çfarë duan njerëzit që reagojnë? A duan që njerëzit që jetojnë në Himarë të zhvillojnë tokën e tyre apo të qëndrojnë atje si Robinson Crousoé?
Njerëzit e zhvillojnë tokën e tyre, në bazë të planeve sigurisht, marrin para, marrin shumë para. Ne duam të zhvillojmë Himarën, duam të zhvillojmë çdo pjesë të vendit, në bazë të kontratave dhe nuk më gjeni dot një rast.. që në një zonë, ne morëm tokë, ne lejuam investime strategjike duke cenuar të drejtat e pronarëve.
– Së fundmi në paraqitjen tuaj në CHATHAM HOUSE në Londër thatë: “Unë luftoj për një vend të hapur dhe të lirë”. Epo, do të ishte një gjest mjaft i guximshëm ndaj grekëve të Himarës nëse do të pranonit që mësimet e dy viteve të fundit në gjimnazin privat të Himarës të ishin në greqisht si vitet e mëparshme. A do të ishit të gatshëm ta konsideronit një gjest të tillë?
Unë nuk jam i njohur me këtë çështje, sinqerisht nuk jam, është hera e parë që dëgjoj për këtë, do ta kontrolloj.
Unë mendoj se të mësosh greqisht është e bukur, të mësosh çdo gjuhë është e bukur dhe të mësosh gjuhën e një fqinji është fantastike, e besoj. Unë jam shumë i vjetër tani për të mësuar greqisht, por do të më pëlqente. Ndoshta mund të bashkohem në një kurs në Himarë.
– Është e dokumentuar mirë që keni një bashkëpunim politik me Tony Blair. A do të pranonit që Tony Blair të vepronte si ndërmjetës mes jush dhe Mitsotakis për të zgjidhur çështjen e Belerit?
Çfarë do të bënte Tony Blair? Në fund ai mund të humbiste mes një greku dhe një shqiptari. Është më mirë të flasim për këtë çështje së bashku, unë dhe Kyriakos. Kyriakos për mua është një lider modern dhe kjo që po ndodh tani nuk është moderne, është antike.
