Nga Çapajev Gjokutaj
“A bën sens që një këngë për Adem Jasharin të këndohet në kor nga mijëra tifozë gjatë ndeshjeve të kombëtares në Air Albania?” Këtë pyetje e has shpesh muajt e fundit në rrjetet sociale dhe më gjerë. Me pak përpjekje sheh se diskutimi shpreh, por edhe fsheh, një larmi pikëpamjesh, mentalitetesh dhe interesash.
1.
Diskutimi ka lindur në një terren konkret. Qysh gjatë ndeshjes së tetorit kundër kombëtares çeke, tifozët kanë nisur këndojnë masivisht e njëzëri këngën “Mora fjalë” të Naim Gjoshit, e bërë e njohur nga interpretimi i Shkurte Fejzës, qysh në vitin 2002.
Ata që përpiqen ta kritikojnë apo, mos o zot, të sugjerojnë ndalimin e kësaj kënge në stadium, sjellin një varg argumentash të tipit Adem Jashari është hero i shquar po nuk ka kurrfarë lidhje me sportin, për më tepër është kosovar dhe vështirë se përfaqëson gjithë kombin, siç duhet të bëjë një këngë për kombëtaren e Republikës së Shqipërisë.
Këtij shqetësimi të rrafshit etnik vijnë dhe i shtojnë një tjetër, të rrafshit moral: stadiumet janë vende që prestojnë për shkarkim emocional, britma e dhunë. Historia e Adem Jasharit me një familje të tërë të vrarë, përfshirë dhe fëmijë e foshnja, mund të nxisë agresivitetin e turmës. Vazhdojnë pastaj argumenta të rrafshit estetik si kënga është e dobët, tej mase folklorike etj. etj.
Një pjesë e atyre që janë kundër të kënduarit të kësaj kënge në stadium artikulojnë edhe një argument të natyrës menaxheriale: nuk kanë faj tifozët, thonë, fajin e kanë organizatorët që përsëritën e ripërsëritën në altoparlant këngën e Adem Jasharit, po të ishin treguar më largpamës e të kishin zgjedhur një këngë tjetër, më përfaqësuese në rrafsh etik, më argëtuese e më pak luftarake në rrafsh etik dhe më të arrirë në rrafsh estetik, edhe tifozeria do kënaqej edhe shqetësime s’do kishte.
2.
Gjithë argumentet e mësipërme janë të diskutueshme dhe, në disa elementë nuk qëndrojnë. Për lehtësi shtjellimi le ta nisim nga fundi, argumenti i rrafshit menaxherial.
Tifozeria nuk është plastelinë që mund të menaxhohet si duan menaxherët e stadiumit apo edhe autoritet e federatës, nuk pranon automatikisht çdo këngë që i ofrohet dhe që amplifikohet nga qendra e zërit. Jo shumë vite më parë, fjala vjen, u bënë përpjekje që kënga ‘O flamuri më i bukur në botë’, e porsakompozuar posaçërisht, të bëhej masive e të këndohej në kor nga tifozeria e kombëtares. Përpjekja, megjithëse e mirëmenduar, nuk ngjiti.
Arsyet mund të jenë të ndryshme, por ajo që na intereson për këtë shtjellim është fakti se tifozeritë, për vetë natyrën e tyre nuk para e durojnë tutelën. Kjo prirje thuajse e përhershme shfaqet më me forcë në ditët tona, kur thuajse gjithë bota jeton krizën e autiritetit ndaj dhe tifozeritë nuk pëlqejnë të veprojnë në bazë direktivash nga jashtë dhe aq më pak nga lart, kurdo e kudo parapëlqejnë spontanitetin, mëndjetjetërsinë dhe, pse jo, edhe rebelimin.
Prirja për t’i ikur kontrollit të kujton një tjetër arsye pse tifozeria e kombtares nuk pyet ç’thonë ata që janë kundër këndimit të këngës së Adem Jasharit në stadium. Kundërvenia mes dy palëve buron nga fakti se kemi të bëjmë me dy këndvështrime të ndryshme, tifozeria i qaset këngës nga pozita emocionale, kurse ata që diskutojnë e kundërshtojnë i qasen nga pozita racionale. Dhe dihet se pika nga e vështron një gjë ka shumë rëndësi, madje krijon imazhin, thonë disa semiologë.
Tifozi nuk shkon në stadium për të menduar a filozofuar, vete që të argëtohet, të emocionohet dhe, pse jo edhe të shkarkojë a të shfryjë. Për t’i arritur këto priret të bëhet pjesë e turmës dhe të brohorasë a mundësisht të këndojë njëzëri me mijëra të tjerë. Kënga e Naim Gjoshit preston të këndohet horazi se ka një vijë melodike të thjeshtë, pa shumë ulje e ngritje dhe ndërlikime profesionistësh. Veç kësaj teksti mësohet lehtë e pa sforco ngaqë ndikojnë një varg tiparesh stilistike si strukturat simetrike që pasojnë njëra-tjetrën të tipit ‘mora fjalë, mora vargun, mora sharkun’, epistrofa ose përsëritja e të njëjtave fraza në fund të një vargu dhe në fillim të tjetrit, enumeracioni i toponimeve të njohura etj.
3.
Veç faktit që është e lehtë për t’u mësuar dhe për t’u kënduar, kënga e Naim Gjoshit i tërheq tifozët edhe për arsye identitare: ka tone të theksuara folklorike, rrjedhimisht edhe të afërta, familjare për një shumicë njerëzish të zakonshëm dhe si e tillë ndihmon për të krijuar ndjesi afërie, lidhjesh emocionale dhe kohezioni mes mijëra spektatorësh. Funksionet identitare e përbashkuese vijnë e rriten me faktin se kënga hymnizon një hero relativisht të ri e të dashur si Adem Jashari.
Tingëllojnë të sforcuara pretendimet se kënga nuk përfaqson gjithë shqiptarët dhe se, e mbushur me gjak e luftë mund të rrisë agresivitetin në stadium. Kundërshtarët ngatrrojnë faktin jetësor, qëndresën e përgjakur dhe heroike të familjes Jashari, me atë që thuhet në këngë dhe që s’ka as gjak, as vrasje e lemeri të tjera. Përkundrazi kënga siç këndohet në stadium e vë theksin tek grishjet për ringritjen e heroit, duke rezonuar kështu me dëshirën dhe shpresën e tifozëve se kombëtarja do ngrihet mbi pengesat dhe vështirësitë e skuadrës së një vendi të vogël e të varfër. Vërtet Adem Jashari nuk kishte ndonjë lidhje me sportin, por kënga ‘Mora fjalë’ e kënduar nga mijëra tifozë merr ngarkesë metaforike dhe shpreh dëshirën për ngritje e ngadhënjim të kombëtares.
Të gjitha këto ose një pjesë të tyre tifozeria i përjeton intuitivisht, pa stërhollime e filozofime. E rëndësishme është se këndimi i këngës korazi, duke qenë i lehtë dhe i këndshëm i ndihmon tifozët të argëtohen, të ndihen pranë njeri tjetrit e të unifikohen si dhe të ëndërrojnë për fitore.
4.
Me gjasë kundërshtarët kanë jo pak të drejtë kur thonë se ‘Mora fjalë’ është këngë e dobët dhe tej mase folklorizuese. Për të qenë i sinqertë edhe pëlqimet e mija s’janë në favor të këtij lloji kënge, as të këtij niveli, po kush jam unë/ti/ai/ajo që të përcaktojmë pëlqimet e dhjetëra mijëra tifozëve dhe t’i detyrojmë të lenë këtë e të këndojnë atë, për më tepër se bëhet fjalë për shije, një dukuritë tejet subjektive.
Thënë të gjitha këto, nuk mohohet e drejta e kundërshtarëve të këngës të shprehen e të diskutojnë, sidomos kur këto përpjekje bëhen nga pozita konstruktive. Por tjetër gjë janë diskutimi dhe debati e tjetër gjë fyerjet apo, më keq akoma përdorimi i disa parimeve të ngurtësuara për të fshehur axhenda të tjera, hera herës edhe tinzare.
Një vështrim sado i përciptë mbi rrëmetin e komenteve në ‘kafenetë’ e rrjeteve sociale të bind se jo rrallë pretendimi që kënga nuk përfaqëson gjithë shqiptarët mbështetet mbi ego krahinore me rrënjë në kundërvenien e lashtë ‘gegët apo toskët/jugorët apo veriorët?’ Për të mos përmendur raste edhe më tinzare, me prapavijë qarqesh fetare, që frikësohen se çdo përafrim vlerash mes Shqipërisë dhe Kosovës është një hap drejt bashkimit kombëtar që do të sillte një konfigurim krejt tjetër të raporteve sasiore mes komuniteteve fetare.
Mund të vazhdosh me të tjera dukuri e argumente, por në fund të ditës do arrish të njëjtin përfundim: ndjeshmëria publike ndaj këngës ‘Mora fjalë’ nuk është thjesht punë shijesh, vijnë e përzihen në të gjithfarë problemesh, qëndrimesh e interesash, që nisin nga një pëlqim spontan sportdashësish e përfundojnë te çështja kombëtare.
