Jorge Heine dhe Ariel González Levaggi* – Foreign Policy
Samiti i BRICS i kësaj jave në Kazan, Rusi, shpërfaqi një pjesëmarrës të ri: Turqinë. Një zyrtar i Kremlinit zbuloi muajin e kaluar se Ankaraja kishte aplikuar për t’u bashkuar me grupin, pasi ka shprehur interesin disa herë gjatë viteve të fundit. Një zëdhënës i Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan pranoi më pas se “ka një proces në zhvillim e sipër”.
Grupi BRICS është zgjeruar dukshëm kohët e fundit, duke pranuar Egjiptin, Etiopinë, Iranin dhe Emiratet e Bashkuara Arabe në janar, ndërsa Arabia Saudite ende po mendon nëse do të bashkohet. Akronimi BRICS ka ardhur nga anëtarët origjinalë të grupit: Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut.
Megjithatë, aplikimi i Turqisë në BRICS është një moment vendimtar në gjeopolitikë. Nëse Turqia i bashkohet BRICS-it si një vend anëtar i plotë ose partner, ajo do të bëhej anëtari i parë i NATO-s dhe vend kandidat për një kohë të gjatë për anëtarësim në Bashkimin Evropian që merr një rol aktiv në një entitet që shihet nga disa analistë si një sfidues i dominimit perëndimor.
Demarshi diplomatik i Turqisë është një tjetër shenjë se jugu i globit po shton peshën e tij në çështjet botërore dhe ai nënvizon rritjen e mosangazhimit aktiv si ideologji. Por nuk është një thyerje e madhe në politikën e jashtme turke: aplikimi i Ankarasë në BRICS është një zgjatje e aktit të saj ndërkombëtar balancues, i cili synon të diversifikojë aleancat duke ruajtur lidhjet me Perëndimin.
Gjatë dy dekadave në detyrë, Erdogan ka promovuar një vizion jo-perëndimor për botën dhe ka kërkuar autonomi më të madhe globale për shkak të zhgënjimit me BE-në dhe Shtetet e Bashkuara. Nga ana e tij, BRICS është në lëvizje si në aspektin e anëtarësimit ashtu edhe në rritjen e ndikimit global. Përveç Turqisë, edhe vende si Malajzia dhe Tajlanda kanë aplikuar për hyrje dhe kanë pasur të dërguarit e tyre në samitin e këtij viti.
Bashkëpunimi midis anëtarëve të BRICS për energjinë, tregtinë dhe zhvillimin e infrastrukturës po rritet me shpejtësi. Si pjesë e tregtisë globale, tregtia e mallrave brenda BRICS u dyfishua nga viti 2002 në 2022, duke arritur në 40 për qind. Në vitin 2015, grupi krijoi Bankën e Re për Zhvillim me bazë në Shangai me 50 miliardë dollarë kapital. Banka, e drejtuar nga ish-presidentja braziliane Dilma Rousseff, që atëherë ka dhënë hua 33 miliardë dollarë për 96 projekte.
BRICS tani synon të krijojë një sistem pagesash alternative ndaj SWIFT, të cilin e percepton si një sistem bankar ndërkombëtar i dominuar nga Perëndimi. Projekti ka marrë një rëndësi më të madhe pasi vendet perëndimore shkëputën Rusinë nga SWIFT pas pushtimit të Ukrainës në vitin 2022.
BRICS do të përfitonte nga pranimi i Turqisë. Nga pikëpamja gjeopolitike, anëtarësimi i Turqisë do të rriste statusin e grupit si një ithtar i mosangazhimit, në krahasim me një bllok me një axhendë antiperëndimore – megjithëse sigurisht që do të rriste dyshimet perëndimore për Turqinë. Aktualisht, grupi është i përçarë. Kina dhe Rusia kërkojnë t’i japin formën e një entiteti antiperëndimor, ndërsa Brazili, India dhe Afrika e Jugut preferojnë që grupi të mbajë një qëndrim më afër mosangazhimit. Prania e Turqisë ka të ngjarë të forcojë pikëpamjen e dytë. E njëjta gjë vlen për shumicën e anëtarëve të rinj, me përjashtim të Iranit, i cili ka gjasa të jetë afër Kinës dhe Rusisë.
Anëtarësimi në BRICS do ta vendoste gjithashtu Turqinë, një anëtare e NATO-s, në një pozitë të privilegjuar: t’i kesh këmbët në të dy kampet rrit ndikimin e politikës së jashtme të Ankarasë. “Të jesh i përfshirë në këto struktura nuk do të thotë të braktisësh NATO-n”, u tha Erdogan gazetarëve në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në shtator. “Ne nuk mendojmë se kjo aleancë dhe bashkëpunim janë alternativë ndaj njëri-tjetrit”.
Pavarësisht profilit të lartë të Erdoganit në çështjet globale, axhenda e brendshme e Turqisë është bërë gjithnjë e më sfiduese për presidentin. Në mars, AKP humbi terren në zgjedhjet komunale, ndërsa rritja ekonomike është ngadalësuar dhe inflacioni është i shfrenuar. Por kufizimet e brendshme nuk e kanë ndalur Turqinë në përpjekjen për ndikim në të gjithë Euroazinë; më e pakta, këto përpjekje ndërkombëtare ofrojnë një shpërqendrim të mirëpritur.
Politika e jashtme e Erdoganit është ndërtuar mbi një përzierje komplekse të trashëgimisë osmane të Turqisë, aspiratave nacionaliste dhe ndjenjës se ditët më të mira të Perëndimit janë lanë pas. Ai kërkon një botë më shumëpolare, ku Turqia mund të veprojë e pavarur nga hegjemonia perëndimore dhe të kërkojë opsione strategjike përtej Perëndimit, edhe nëse kjo do të thotë partneritet me armiqtë historikë, si Rusia, ose me vende që kanë ndjekur politika drakoniane kundër pakicave myslimane, si p.sh. Kina.
Erdogan është përpjekur ta zgjerojë hapësirën strategjike të lëvizjes së Turqisë përmes diplomacisë. Ai ka nënshkruar marrëveshje energjetike me Rusinë, duke lejuar ndërmarrjen shtetërore ruse Rosatom të ndërtojë, zotërojë dhe operojë termocentralin e parë bërthamor të Turqisë; ndërmjetësuar në konflikte të armatosura si lufta Rusi-Ukrainë; dhe mblodhi mbështetje kundër veprimeve ushtarake të Izraelit në Gaza.
Aplikimi i Turqisë në BRICS nuk është i ndryshëm. Nuk ka të bëjë me prishjen e lidhjeve me Perëndimin, por përkundrazi rikalibrimin e tyre në favor të aleancave më të gjera dhe më të larmishme që janë të rëndësishme për interesat kombëtare afatgjata të Turqisë – veçanërisht kur perspektivat e Ankarasë për anëtarësim në BE zbehen dhe lidhjet strategjike me Shtetet e Bashkuara dobësohen.
Përpjekja prej dekadash e Turqisë për anëtarësim në BE është shenjuar nga zhgënjimi. Ndërsa Ankaraja ka bërë përpjekje për anëtarësim, përgjigjet e BE-së kanë qenë të vakëta në rastin më të mirë, veçanërisht pas kundërshtimit francez dhe gjerman në fund të viteve 2000. Me një popullsi prej 87 milionë banorësh, Turqia do të ishte vendi më i madh në BE dhe i vetmi anëtar me shumicë myslimane. Rezistenca demokratike pas protestave të parkut Gezi të vitit 2013 dhe tentativës për grusht shteti të vitit 2016 nuk e kanë ndihmuar çështjen e saj. Sot, ndërsa Turqia mbetet ende zyrtarisht kandidate, bisedimet e saj të pranimit në BE kanë ngecur.
Ambivalenca në BE mbi anëtarësimin e Turqisë buron nga shqetësimet mbi të dhënat e Turqisë për të drejtat e njeriut dhe autoritarizmin në rritje nën udhëheqjen e Erdoganit. Ka mosmarrëveshje edhe mbi Qipron dhe të drejtat detare në Mesdheun Lindor. Raporti i Komisionit Evropian 2023 për Turqinë i tensionoi më tej marrëdhëniet, pasi dënoi erozionin demokratik të Ankarasë dhe sugjeroi se ajo nuk është gjëkundi pranë arritjes së anëtarësimit të plotë.
Lidhjet e Turqisë me Shtetet e Bashkuara nuk kanë ecur më mirë. Një pikë e madhe mosmarrëveshjeje ishte blerja e sistemit rus të mbrojtjes raketore S-400 nga Turqia, gjë që çoi në largimin e tij nga programi i avionëve luftarakë F-35. Si përgjigje, Turqia zgjodhi F-16, duke përfituar nga pushtimi rus i Ukrainës për të përmirësuar industrinë e saj të mbrojtjes. Konflikti rriti gjithashtu ndikimin e Turqisë mbi NATO-n, veçanërisht pasi pengoi përpjekjen e Suedisë për anëtarësim.
Mes luftës në Gaza, rreshtimi i Erdoganit me kauzën palestineze dhe kritikat e zëshme ndaj mbështetjes perëndimore për Izraelin kanë thelluar përçarjet midis Ankarasë dhe Uashingtonit. Në të kaluarën, presidenti turk fajësoi gjithashtu administratën Obama për mbështetjen e saj për Forcat Demokratike Siriane të udhëhequra nga kurdët gjatë luftës civile siriane, një çështje që ka mbetur e vazhdueshme.
Gjithsesi, Turqia ka dëshmuar se është ende e domosdoshme për Perëndimin: ajo ka vepruar si një ndërmjetës kyç në luftën Rusi-Ukrainë, duke nxjerrë në pah aktin e saj delikat balancues midis angazhimeve të NATO-s dhe partneritetit me Moskën. Në këtë rol, Turqia ka arritur rezultate mbresëlënëse – si lehtësimi i shkëmbimit më të madh të të burgosurve që nga Lufta e Ftohtë.
Për Erdoganin, këto zhvillime kanë konfirmuar nevojën e Turqisë për të ndjekur një formë mosangazhimi dhe për të zhvendosur fokusin e saj drejt jugut global dhe entiteteve joperëndimore. Piloti i Turqisë e ka çuar atë në angazhime në të gjithë Lindjen e Mesme, Afrikë dhe Amerikën Latine, ku Ankaraja ka zgjeruar rrjetet dhe biznesin e saj. Në këtë kontekst, BRICS i ofron Turqisë një mundësi unike për t’u bashkuar me një bllok në rritje që përfaqëson një pjesë të konsiderueshme të jugut global, si dhe Rusinë dhe Kinën – aktorë kryesorë në Euroazi.
Në një botë të shënjuar nga rivaliteti i fuqive të mëdha dhe narrativat e mëdha konkurruese, Turqia do të rifitojë rolin e saj si një urë lidhëse midis Perëndimit, jugut global dhe fuqive euroaziatike. Pozicioni unik i vendit bazohet në vendndodhjen e tij gjeografike dhe historinë perandorake. Duke aplikuar për t’u bashkuar me BRICS – një grup joformal por i profilit të lartë – Turqia po i sinjalizon Perëndimit se nuk duhet të merret si e mirëqenë.
*Profesor në Shkollën e Studimeve Globale të Universitetit të Bostonit Pardee. Ai është një ish-ambasador i Kilit në Kinë, Indi dhe Afrikën e Jugut
Ariel González Levaggi, drejtor i Qendrës për Studime Ndërkombëtare në Universitetin Katolik Papnor të Argjentinës
