Nga Aurenc Bebja*, Francë
“Daily Herald” ka botuar, të hënën e 15 tetorit 1934, në faqen n°10, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretin Zog I në Durrës, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Mbreti Zog tregon se si çarmatoset
nga Ronald Matthews
Durrës, Shqipëri.
Shqipëria, kombi më i vogël në botë dhe i kërcënuar nga të dyja anët nga fqinjët e fuqishëm, është gati të japë një shembull global në çarmatim.
Gjysma e ushtrisë së saj do të shndërrohet në një trupë punëtore bujqësore dhe do të fillojë të punojë tokën, ndërsa gjysma tjetër do të rezervohet për ruajtjen e rendit të brendshëm dhe do të vihet nën të njëjtën komandë si xhandarmëria.
Planin e tij drastik për ta bërë këtë dhe motivet e tij m’i shpjegoi Mbreti Zog, në një audiencë që më dha në vilën e tij verore në plazhin e Durrësit.
***
Vila është një shtëpi njëkatëshe e thjeshtë prej druri, e ndërtuar mbi shtylla që arrijnë deri në det, dhe do të ishte e padallueshme nga dhjetëra ndërtesa të ngjashme, të themi, në Shoreham-on-Sea, po të mos ishin dy rojet malësore me uniforma gri-jeshile dhe me jaka vjollcë, të pranishëm në këmbët e shkallëve që të çonin deri në të.
Nga vila mbretërore të çon në det një skelë e vogël të cilën mbreti e përdor për zhytje, ndërsa e vetmja njësi shërbimi e marinës shqiptare, një anije e vogël roje, vështron gjithmonë rreth njëqind metra larg kur mbreti Zog dëshiron të notojë.
Duke më pritur, Mbreti kishte thyer rregullin e tij për të mos takuar kurrë më vizitorë të jashtëm ndërsa ishte me pushime në plazh.
Por ai ishte i lumtur, tha ai, t’u tregonte lexuesve të një gazete të madhe britanike se çfarë po bënte për kombin e tij të vogël, por krenar.
Dhe ai foli me mua për më shumë se një orë në dhomën e tij të punës, me muret e saj të veshura në nuanca pastel të trëndafilit, gri dhe të bardhë, dhe të varura me piktura me kostume dhe peizazhe shqiptare, dhe mobiljet e saj të përbëra nga një tavolinë e thjeshtë lisi, një raft librash, dy tavolina të vogla dhe disa karrige me sixhade.
“Shqipëria,” — tha mbreti – ai ishte i veshur me një kostum ngjyrë kaki, me një kravatë gri të çelur me pika me ngjyra të ndezura – “nuk ka ndërmend të jetë nën protektoratin e askujt kushdo qoftë.”
“Ajo është e vendosur të ruajë pavarësinë e saj, e cila nuk është vetëm interesi i saj, por është thelbësor për paqen evropiane.” – fjalë domethënëse pas demonstratës detare italiane në Durrës në korrik, e cila pothuajse çoi në një konflikt italo-jugosllav.
***
“Megjithatë, ne jemi një vend i varfër. Ne nuk kemi avionë ushtarakë, tanke apo artileri të rëndë si fqinjët tanë dhe nuk mund t’i përballojmë ata.
Ajo për të cilën Shqipëria ka nevojë kryesisht për të shpenzuar para është zhvillimi i bujqësisë së saj, sepse 400 vjet sundim turk e kanë lënë atë të prapambetur jo vetëm kulturalisht, por edhe në metodat e prodhimit.
Prandaj kam përgatitur një projektligj, i cili do të dorëzohet në Kuvend, sipas të cilit gjysma e rekrutëve të rinj të ushtrisë do të angazhohen në punimin e tokave të destinuara për kultivimin e fushës potencialisht pjellore të Myzeqesë (në Shqipërinë e mesme).
Ata do të marrin edhe udhëzime për metodat e reja të bujqësisë, të cilat do të përhapen gradualisht në të gjithë vendin.
Gjysma tjetër do të përdoret për ruajtjen e sigurisë së brendshme, nën të njëjtën komandë si xhandarmëria.”
Mbreti Zog është realist, sepse kudo pranohet se Shqipëria nuk mund të shpresonte të mbrohej nga një pushtim i huaj, përveçse me luftë guerile dhe se siguria e saj e vetme qëndron në drejtësinë kolektive të Lidhjes së Kombeve.
Vetëm konservatorizmi kërkon mbajtjen e një ushtrie të vërtetë – dhe Mbreti është më radikal se çdo ministër i tij.
***
E pyeta mbretin – nuk mund të emërohet një xhandar, as të shkarkohet një oficer policie pa dijeninë e tij – cilat, sipas tij, ishin funksionet e familjes mbretërore në botën moderne.
“Një mbret,” — u përgjigj ai, “duhet të jetë një udhëheqës dhe një mësues i popullit të tij. Dhe nuk mund të mësohet një fëmijë pesë vjeç në të njëjtën mënyrë si një i ri që ka arritur moshën madhore.
Ne ende po vuajmë nga trashëgimia e sundimit turk, kur mësimi i shqipes në shkolla ishte i ndaluar.
Por ne po e fitojmë luftën kundër analfabetizmit – ku kishte 2000 nxënës në shkollat tona disa vite më parë tani ka 60000 – dhe me kalimin e kësaj, kompetencat dhe përgjegjësitë e përfaqësuesve të zgjedhur të popullit do të rriten.
Sepse unë nuk besoj në asnjë të drejtë hyjnore të mbretërve – pushteti nuk vjen nga lart, por nga poshtë – nga njerëzit.
As nuk besoj se Demokracia është sot në një gjendje dekadence.
Unë mendoj se edhe vendet ku demokracia është shfuqizuar me të vërtetë duan të kthehen tek ajo, sepse duhet të dinë se pushteti vjen nga poshtë.
Mendoj se misionin më të madh të jetës sime do ta ndiej të kryer, — tha mbreti, kur statusi dhe kultura e gruas në Shqipëri të ngrihet në nivelin e shteteve të tjera ballkanike dhe më pas në nivelin e grave të botës perëndimore.
Do të jetë një proces i gjatë, sepse kemi shumë paragjykime për të kapërcyer dhe para se të realizohet kjo, gratë duhet të votojnë.
Statusi i lartë i gruas është, besoj, një nga faktorët më të mëdhenj të fuqisë së një shteti.
Tashmë kam dhënë urdhër që gratë të punësohen në poste në shërbimet publike kudo që të jetë e mundur.” – dhe kjo në një vend ku deri pak vite më parë gratë konsideroheshin pak më shumë si orendi.
***
Dhe më tej ai foli se si, me një plan tjetër të tij, klubet e diskutimit në qytete dhe fshatra, duke lëshuar fletushkat e tyre të lajmeve, do të ngrinin nivelin e inteligjencës së rinisë së vendit, duke filluar nga dimri i ardhshëm.
Teksa fliste, duke menduar dhe me saktësi, zhurma e dallgëve vinte nga dritarja e hapur me pamje nga deti. Herë pas here, një buzëqeshje e vogël ndriçonte sytë e tij blu.
Mbreti Zog, m’u duk, ndërsa u ngrit për të më shtrënguar dorën, të jetë sundimtari më i vetmuar në Evropë.
Tani është vetëm 40 vjeç dhe që nga lufta, fillimisht si ministër, më pas si kryeministër, president dhe mbret, ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në bashkimin e Shqipërisë si komb.
Sot, ai mban mbi supe të gjithë barrën e Qeverisë.
Vendi i tij është shumë i vogël, shumë i varfër dhe fqinjët e shikojnë me nostalgji të përhershme.
***
Dhe ai është i rrethuar nga ministra të moshës së mesme, të rritur sipas traditës së vjetër turke, tepër konservatorë, në pjesën më të madhe, për të vlerësuar lehtësisht idetë e tij.
Pak nga të rinjtë, të rritur gjatë viteve të shkurtra të sundimit të tij, janë ende mjaft të formuar për të marrë përgjegjësi të mëdha. Një pjesë e mirë e tyre janë kritikë të ashpër ndaj brezit më të vjetër.
Prapambetja e fshatarësisë dhe e malësorëve shqiptarë përbën një frenim për çdo përparim, qoftë edhe shumë gradual.
Mbreti Zog dukej i lodhur, edhe në pushime. Kjo nuk më habiti.
*Burimi: Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania
