“Përveç kanalizimeve, ilaçeve, arsimit, verës, rendit publik, ujitjes, rrugëve, sistemit të ujit të ëmbël dhe shëndetit publik, çfarë kanë bërë ndonjëherë romakët për ne?”, pyet një Reg i acaruar në filmin Monty Python’s Life of Brian.
Një përgjigje, sipas një studimi të ri, është rënia e përhapur inteligjencës në të gjithë Europën, falë prurjes së sasive të mëdha të ndotjes me plumb, të shkaktuar nga lulëzimi i industrisë së metaleve që i dha formë perandorisë.
Studiuesit kanë thënë se zgjerimi masiv i minierave dhe përpunimit të xeheve metalike në veçanti shkaktoi rritjen e ndotjes së plumbit në ajër gjatë pikut të perandorisë, duke çuar në një rënie të vlerësuar me 2 deri në 3 pikë të inteligjencës në të gjithë vendin.
“Është e mahnitshme që ne ishim në gjendje të përcaktojmë sasinë e ndotjes atmosferike të ajrit mbi Europën gati 2000 vjet më parë dhe të vlerësonim ndikimet e mundshme shëndetësore në qytetërimin e lashtë romak”, tha Dr Joseph McConnell në Institutin e Kërkimeve të Shkretëtirës në Nevada.
“Gjetjet tona tregojnë se emetimet antropogjene nga aktivitetet industriale kanë rezultuar në dëme të përhapura në shëndetin e njeriut për më shumë se dy mijëvjeçarë, gjë që është mjaft e thellë për mendimin tim”, shtoi ai.
Mjekët romakë ishin të vetëdijshëm për rreziqet e helmimit nga plumbi, por metali ende përdorej gjerësisht për tubat e ujit dhe tenxheret e gatimit dhe gjeti rrugën e tij në ilaçe, kozmetikë dhe lodra. Metali u gëlltit gjithashtu me qëllim, pasi romakët zbuluan se shurupet që përmbajnë plumb ndihmuan në ruajtjen dhe ëmbëlsimin e verës.
Ndërsa helmimi nga plumbi nëpërmjet ushqimit dhe verës së kontaminuar kishte më shumë gjasa të ishte shqetësim për klasat e larta, e gjithë popullata do të kishte thithur plumbin në ajër të prodhuar nga minierat e mëdha dhe operacionet e shkrirjes së perandorisë, me plumbin që ishte një nënprodukt i rafinerive të argjendit dhe arit.
Për të gjurmuar nivelet e ndotjes së ajrit nga plumbi që nga koha romake, McConnell dhe një ekip ndërkombëtar studiuesish analizuan bërthamat e akullit të shpuara nga Arktiku. Bërthamat siguruan një afat kohor të përqendrimeve të plumbit në atmosferë nga 500 para Krishtit deri në 600 pas Krishtit.
Duke shkruar në Proceedings of the National Academy of Sciences, studiuesit përshkruajnë se si bërthamat e akullit zbuluan një rritje të mprehtë të ndotjes me plumb rreth vitit 15 pes pas ngritjes së perandorisë romake. Nivelet më pas mbetën të larta deri në rënien e Pax Romana, një shtrirje 200-vjeçare e paqes dhe prosperitetit relative që përfundoi në vitin 180 pas Krishtit. Gjatë kësaj periudhe, McConnell vlerëson se perandoria lëshoi më shumë se gjysmë milioni ton plumb në atmosferë.
Për të gjetur se çfarë ndikimi mund të kishte pasur ndotja, shkencëtarët iu drejtuan modeleve atmosferike për të hartuar sesi plumbi do të ishte përhapur në të gjithë Europën. Më pas ata u mbështetën në studime moderne për të llogaritur se sa metal neurotoksik do të kishte krijuar tek fëmijët dhe ndikimin që mund të kishte në IQ-në e tyre.
Mesatarisht, nivelet e plumbit në gjakun e fëmijëve në kulmin e Perandorisë Romake mund të ishin rritur 2.4 mikrogramë për decilitër, zbuluan studiuesit, duke ulur IQ-në e tyre me 2.5 deri në 3 pikë. Kur merret parasysh plumbi i sfondit, nivelet e gjakut të fëmijërisë mund të kenë arritur rreth 3,5 mikrogramë për decilitër.
Sipas disa vlerësimeve, perandoria romake arrinte në më shumë se 80 milionë njerëz në kulmin e saj, që do të thotë se rreth një e katërta e popullsisë së botës mund të ishte ekspozuar ndaj ndotjes me plumb të krijuar nga minierat dhe shkrirja. Efektet e helmimit nga plumbi mund të jenë aq të rënda sa studiuesit kanë debatuar nëse ai ka kontribuar në rënien e perandorisë.
“Një reduktim prej 2,5 deri në 3 pikë në IQ mund të mos tingëllojë shumë, por ishte në të gjithë popullsinë dhe do të kishte vazhduar për gati 180 vitet e Pax Romana”, tha McConnell. “Unë ua lë epidemiologëve, historianëve të lashtë dhe arkeologëve të përcaktojnë nëse nivelet e ndotjes atmosferike në sfond dhe ndikimet shëndetësore që kemi identifikuar… ishin të mjaftueshme për të ndryshuar historinë”.
Ndërsa ndotja e ajrit nga plumbi ra pas Perandorisë Romake, ajo u rrit përsëri në mesjetën e lartë dhe u rrit edhe më tej në shekullin e XX-të me Revolucionin Industrial dhe djegien e lëndëve djegëse fosile, duke përfshirë karburantet me plumb për automjetet.
Një studim i vitit 2021 nga Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve në SHBA zbuloi se nivelet e gjakut tek fëmijët e moshës një deri në pesë vjeç ranë nga 15.2 në 0.83 mikrogramë për decilitër midis fundit të viteve 1970 dhe 2016 pasi karburantet me plumb u ndaluan.
