Familjet shqiptare, të cilat shpëtuan hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore janë të shumta.
Fotot e tyre, të bëra nga fotografi amerikan Norman Gershman, janë pjesë e ekspozitës “Besa: Një Kod Nderi”, e cila fillimisht u prezantua në selinë e Kombeve të Bashkuara në New York, në Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit në 2008-ën.
Ambasada e SHBA në Tiranë ka vendosur të rrëfejë disa prej historive të tyre.
Historia e parë është e Besim dhe Aishe Kadiut, e treguar nga vajza e tyre, Merushe Kadiu. Familja Kadiu strehoi dy hebrenj grekë nga fashistët italianë.
“Kemi jetuar në fshatin Kavajë. Në vitin 1940, për një kohë të shkurtër, familja jonë strehoi dy hebrenj grekë nga fashistët italianë. Emrat e tyre ishin Jakov dhe Sandra Batino, dhe ata ishin vëlla dhe motra. Ata erdhën tek ne nga Tirana. Babai i tyre ishte internuar në një kamp nga italianët. Më vonë, në vitin 1944, Jakova dhe Sandra përsëri kërkuan strehë tek ne, të frikësuar nga nazistët. Një familje tjetër ua fshehu prindërit”, tregon Merushe Kadiu.
“Sandra, Jakovi dhe unë ishim miq të ngushtë. Ne të gjithë jetonim në të njëjtën dhomë gjumi. Mbaj mend që premë një vrimë në shufrat e dritares së dhomës tonë të pasme, në mënyrë që ata të shpëtonin nëse gjermanët zbuluan se po fshiheshin me ne. Kishim vazhdimisht vëzhgime për patrullime gjermane. Kur gjermanët filluan kërkimet shtëpi më shtëpi, duke kërkuar hebrenjtë, babai im mori Jakovin dhe Sandrën në një fshat të largët. Ne i furnizuam ato me të gjitha nevojat e tyre deri në çlirimin. Kishte një festë të madhe në Kavajë. Mbaj mend telegramin që morëm nga Jakovi dhe Sandra dhe gëzimin e çlirimit. Menjëherë ata u nisën për në Tiranë dhe më pas për Izrael”, tregon Merushe Kadiu.
“Kam kaq shumë letra dhe fotografi të mrekullueshme nga Izraeli. Në vitin 1992, unë u ftova atje për të marrë çmimin e Drejtë ndër Kombet në emër të familjes sime dhe për një kohë unë isha kreu i Shoqatës së Miqësisë Shqiptaro-Izraelite. Ato vite ishin me frikë, por miqësia mposhti gjithë frikën”, thekson Merushe Kadiu.
Më 21 korrik 1992, Yad Vashem njohu Besim Kadiun dhe gruan e tij, Aishe Kadiun, si të Drejtë midis Kombeve.
