Zyrtarët grekë pretendojnë se marrëdhëniet me Turqinë përpara zgjedhjeve në të dy vendet në qershor të vitit të ardhshëm janë aq të tensionuara sa është i mundur një incident ushtarak në detin Egje ose në Mesdheun lindor, gjë që mund të shkaktojë një konflikt më të gjerë.
Greqia dyshon se presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan mund të shkaktojë një krizë të sigurisë kombëtare për të rritur popullaritetin e tij në vend përpara zgjedhjeve.
Në gusht, Erdogan sugjeroi se ai mund të urdhërojë një pushtim të ishujve grekë.
“Mund të vijmë papritur një natë…, nëse ju grekët shkoni shumë larg, çmimi do të jetë i lartë”, tha ai.
“Deri në 2019, 2020 dhe 2021, mendoja se nuk kishte asnjë shans për luftë. Tani nuk mund ta them më këtë”, tha për Al Jazeera admirali grek në pension, Alexandros Diakopoulos.
“Retorika turke po shkon drejt sulmit,” shtoi Diakopoulos, një ish-këshilltar i sigurisë kombëtare i kryeministrit grek Kyriakos Mitsotakis.
Diplomati turk në Athinë pajtohet se tensionet ekzistojnë, por shton se ato janë nën kontroll.
“Si ambasadë, ne kemi një dialog të arsyeshëm me kolegët tanë grekë. Mos i besoni asaj që lexoni në gazeta”, tha për Al Jazeera ambasadori i Turqisë në Greqi, Burak Özugergin.
“Të gjithë po përpiqemi të parandalojmë që të ndodhë një incident. Gjërat nuk janë aq të këqija sa ishin në verën e vitit 2020, por duhet të jemi të mençur sepse mund të përkeqësohen shumë shpejt”.
Mundësia e “krizave paralele”
Angelos Syrigos, profesor i së drejtës ndërkombëtare në Universitetin Panteion dhe zëvendësministër i arsimit dhe çështjeve fetare, është dakord.
“Ne jemi aktualisht në Defcon 1,” i tha ai Al Jazeera, duke iu referuar nivelit më të lartë të gatishmërisë luftarake.
“Unë mendoj se Turqia do të përpiqet të shkaktojë shumë kriza paralele,” thotë Syrgios, duke parashikuar një krizë refugjatësh e ndjekur nga prania e një anijeje kërkimi nafte dhe gazi dhe një anije shpimi në një zonë që Greqia e konsideron juridiksionin e saj detar.
Marrëdhëniet midis dy aleatëve të NATO-s mbetën të tensionuara pasi ata erdhën në prag të konfliktit dy vjet më parë. Marina greke dhe turke kanë ndjekur njëra-tjetrën në Detin Egje dhe Mesdheun lindor gjatë gjithë verës pasi Turqia dërgoi një anije kërkimore atje për të kërkuar naftë dhe gaz nënujor në ujërat që Greqia pretendon se janë të sajat sipas ligjit ndërkombëtar.
Turqia ka thënë se nuk do të heqë dorë nga aktivitetet e kërkimit në zonë dhe po kërkon të vazhdojë sondazhet sizmike dhe shpimet eksploruese.
“Duke parë strategjinë e Turqisë 2019-21, ata po përpiqeshin të na bënin të përdorim forcën së pari. Tani Turqia e kupton që nuk do të ndodhë…, ndaj tani ata po kërkojnë ta bëjnë këtë, me justifikimin e portretizimit të Greqisë si pushtuese të ishujve të Egjeut Lindor”, thotë Diakopoulos.
Turqia filloi të kundërshtojë ishujt e pabanuar grekë në vitin 1996, por vitin e kaluar filloi të sfidonte hapur sovranitetin grek mbi ishujt e banuar në detin lindor Egje.
Në qershor, Erdogan i kërkoi Greqisë që të ndalojë armatosjen e ishujve të Egjeut, të cilët kanë status të çmilitarizuar dhe të respektojë marrëveshjet ndërkombëtare. Në gusht ai la të kuptuar se mund të urdhëronte një pushtim.
Udhëheqësi i Partisë Lëvizja Nacionaliste, Devlet Bahçeli, partneri i koalicionit të Erdoganit, pozoi pranë një harte që tregon ishujt lindorë të Greqisë, përfshirë Dodekanezin dhe Kretën, të paraqitur si territor turk.
“Ne do të hedhim gjithçka jashtë”
“Ishujt, ku janë grekët ilegalisht dhe padrejtësisht, janë e drejta jonë”, tha Bahçeli muajin e kaluar.
“Grekët nuk duhet të na vënë në provë durimin. Nëse duan t’i përzëmë edhe një herë në det, le ta dinë dhe do t’i hedhim të gjithë jashtë”, tha ai.
Bahçeli po aludonte për luftën greko-turke nga viti 1919 deri në vitin 1922, kur forcat turke mundën grekët, të cilët u përpoqën të pushtonin Anadollin perëndimor.
Marrëveshja e Lozanës e vitit 1923 i dha Greqisë të drejtën për ishujt në Detin Egje lindor, por vendosi një kufi në infrastrukturën ushtarake që mund të kishte mbi to.
Turqia pretendon se Greqia i ka tejkaluar këto kufij dhe për këtë arsye duhet të dorëzohen ishujt.
Nga ana tjetër, SHBA dhe Bashkimi Evropian pretendojnë se sovraniteti grek mbi ishujt nuk vihet në dyshim.
Marrëdhëniet dypalëshe u përkeqësuan më tej pasi Mitsotakis tha në maj të vitit të kaluar se Turqia dëshironte të përdorte avionin e përmirësuar F-16 që kishte kërkuar nga SHBA për të cenuar hapësirën ajrore greke.
Greqia regjistroi më shumë se 7000 shkelje të tilla këtë vit.
“Gjëja e fundit që NATO-s i duhet në një kohë kur fokusi ynë është të ndihmojmë Ukrainën të mposht Rusinë është një tjetër burim jostabiliteti në krahun juglindor të NATO-s. Dhe ju kërkoj ta merrni parasysh këtë kur merrni vendime për prokurimin e mbrojtjes në lidhje me Mesdheun Lindor”, tha Mitsotakis, duke e shtyrë Erdoganin të thoshte se nuk do ta takonte më kurrë kryeministrin grek.
Dy pyetjet më të rëndësishme
Marrëdhëniet midis Turqisë dhe Greqisë janë dëmtuar më së shumti nga dy çështje, e njëra prej tyre janë ujërat territoriale.
Sipas Ligjit të OKB-së për Detin (UNCLOS), “çdo vend ka të drejtë të përcaktojë gjerësinë e ujërave të tij territoriale deri në maksimum 12 milje detare (22 kilometra)”, që do të thotë se Greqia mund të pretendojë sovranitet mbi 72 për qind të detin Egje.
Turqia i vë në dyshim ato 22 kilometra.
Si Greqia ashtu edhe Turqia aktualisht pretendojnë gjashtë milje detare (11 kilometra) ujëra territoriale në Detin Egje, por gjithashtu 12 milje detare (22 km) të brigjeve të tyre.
Një problem tjetër ka të bëjë me të drejtën sovrane për të eksploruar shtratin e detit jashtë ujërave territoriale, të njohura si zona ekskluzive ekonomike (ZEE).
UNCLOS i dha Greqisë një ZEE prej 500,000 kilometrash katrorë në Detin Egje dhe në Mesdheun lindor.
Turqia nuk është nënshkruese e UNCLOS dhe kundërshton dispozitat, dhe në vitin 2019 nënshkroi një marrëveshje detare me Libinë duke krijuar një korridor përmes ZEE-së greke.
BE e cilësoi lëvizjen turke “të paligjshme”, por në fillim të këtij muaji, Turqia nënshkroi një kontratë tjetër me Libinë, për “eksplorimin dhe shpimin”, duke njoftuar se do të dërgonte anije kërkimore në ato ujëra.
