Njëqind vjet pasi Mustafa Kemal Ataturku shpalli Republikën Turke, vendi po përpiqet të balancohet mes Lindjes dhe Perëndimit. Recep Tayyip Erdogan dëshiron të lërë gjurmë në fatin e vendit, në dëm të themeluesit të tij të shquar duke imponuar idenë e një shekulli të Turqisë.
Turqia shënon sot 100-vjetorin e lindjes së republikës së saj moderne, shkruan europeannewsroom, një projekt i Bashkimit Evropian për bashkëpunimin ndërmjet agjencive të lajmeve nga e gjithë Evropa, në një koment të bazuar në lajmet e agjencive anëtare, përfshirë edhe lajmet e Agjencisë Telegrafike Shqiptare, e cila dha kontributin e saj në këtë analizë.
”Programi i festimeve u botua vetëm një javë më parë dhe qeveria nuk ka bërë ftesa për liderët e huaj”, sipas Soli Ozel, profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në universitetin ”Kadir Has” të Stambollit.
Presidenti Recep Tayyip Erdogan akuzohet nga kritikët e tij se lavdëron një “Turqi të re”, e cila është më konservatore dhe më fetare.
”Presidenti turk po përgatit kështu një kushtetutë të re që do t’u garantonte grave të drejtën për të veshur mbulesë në të gjitha rrethanat, do të vendoste “familjen si themelin e shoqërisë dhe do të përcaktonte se martesa mund të lidhet vetëm mes një burri dhe një gruaje”, vëren Seren Selvin Korkmaz, drejtore e Institutit të Kërkimeve Politike të Stambollit.
”Që nga themelimi i saj, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) është përpjekur të ndërtojë një identitet dhe narrativa alternative ndaj Republikës”, shtoi ajo.
”Polarizimi i Turqisë është shtrirë edhe në festimet e 100-vjetorit. AKP flet për shekullin e Turqisë, të tjerët për shekullin e dytë të Republikës”, tha ajo.
Përveç formësimit të politikës dhe shoqërisë turke, Erdogan duket gjithashtu shumë i vetëdijshëm për ndikimin gjeopolitik që mund të ushtrojë.
Erdogan zhbllokoi pranimin e Suedisë në NATO
Pas një bllokimi diplomatik 17-mujor, Erdogan nënshkroi të hënën protokollet e pranimit të Stokholmit dhe i dërgoi dokumentet Asamblesë Parlamentare në Ankara për ratifikim. Ai theksoi se vendimi përfundimtar do të merret në parlament, ku partia e tij, AKP, ka shumicën së bashku me aleatin e saj, Partinë ultranacionaliste të Lëvizjes Nacionaliste (MHP).
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg dhe kryeministri suedez Ulf Kristersson, ishin të sigurt për një hyrje të shpejtë të Suedisë në aleancë.
Presidenti turk tha më herët se do të jepte miratimin e tij për pranimin e Suedisë ”nëse SHBA i mban premtimet e veta”, duke iu referuar shitjes së avionëve luftarakë F-16 në Turqi, të bllokuar nga Kongresi amerikan.
Ankaraja hoqi veton dhe lejoi Finlandën të bashkohej me Aleancën Atlantike në mars, por vetëm pas heqjes së embargos për shitjen e armëve Turqisë që Helsinki kishte vendosur në vitin 2019, pas operacioneve turke kundër forcave kurde në Sirinë veriore. Finlandës, e cila aplikoi për t’u anëtarësuar në NATO në të njëjtën kohë me Suedinë, iu dha anëtarësimi në prill.
Turqia akuzoi vazhdimisht Suedinë për strehimin e militantëve kurdë dhe kërkoi ekstradimin e tyre. Erdogan gjithashtu i kërkoi Suedisë të marrë masa për djegien e Kuranit në protestat në vend që kanë zemëruar shumë në vendet myslimane.
Turqia dhe Hungaria janë anëtarët e fundit të NATO-s që nuk e kanë ratifikuar ende hyrjen e Suedisë, e cila duhet të miratohet nga të gjithë anëtarët përpara se të hyjë në fuqi. Nëse drita jeshile vjen edhe nga Hungaria, Suedia ndoshta do të jetë në gjendje t’i bashkohet aleancës përpara takimit të ministrave të Jashtëm të NATO-s, të planifikuar për në 28 dhe 29 nëntor në selinë në Bruksel.
”Turqia nuk pret më asgjë nga BE-ja”, thotë Erdogan
Megjithatë, në marrëdhëniet e Ankarasë me BE-në, asnjë përparim nuk duket në horizont. Presidenti turk tha më 1 tetor se vendi i tij “nuk pret më asgjë nga Bashkimi Evropian, i cili na ka mbajtur të presim në derën e tij për 40 vjet”.
“Ne i kemi mbajtur të gjitha premtimet që i kemi bërë BE-së, por ata nuk kanë mbajtur pothuajse asnjë prej tyre,” tha ai, duke shtuar se ai nuk do të “toleronte asnjë kërkesë apo kusht të ri në procesin e pranimit” që vendi i tij të anëtarësohet në bllok.
Në korrik, përpara Këshillit të Punëve të Jashtme të BE-së për Turqinë, ministrja e Jashtme e Sllovenisë Tanja Fajon kishte theksuar se një diskutim rreth ofertës së anëtarësimit të Turqisë në BE kishte kuptim nëse vendi tregonte një interes të sinqertë. Për sa i përket numrit të sfidave si migrimi, çështja e Qipros dhe roli ndërmjetësues i Turqisë në luftën e Ukrainës, ajo kishte shumë për të folur.
Ndërmjetëse në luftën në Ukrainë
Vitin e kaluar, Turqia u ofrua si ndërmjetëse midis Ukrainës dhe Rusisë, duke ndihmuar në ndërmjetësimin e një marrëveshjeje që lejonte eksporte të sigurta të grurit përmes Detit të Zi. Që atëherë, Turqia ka qenë në bisedime me të dyja palët për ringjalljen e marrëveshjes, e cila u rrëzua pasi Rusia u tërhoq më pak se një vit më vonë.
Si Rusia ashtu edhe Ukraina po përgatiten për një dimër rraskapitës përpara, me Ukrainën duke paralajmëruar për sulme të reja në infrastrukturën e saj energjetike dhe Rusinë duke u përpjekur të shtypë një kundërofensivë ukrainase.
Më 21 tetor, presidenti Volodymyr Zelensky njoftoi se Turqia do të marrë pjesë në bisedimet e paqes në fund të tetorit për të diskutuar përfundimin e luftës në Ukrainë.
“Turqia do të marrë pjesë, duke shtuar zërin dhe qëndrimin e saj autoritar”, tha Zelensky. Rusia nuk pritet të marrë pjesë në bisedime, të cilat Zelensky shpreson të mbledhë mbështetjen për planin e tij të paqes.
Ishulli mesdhetar i Maltës po pret raundin e bisedimeve të paqes në Ukrainë më 28 dhe 29 tetor, pas takimeve të ngjashme në qytetin saudit të Jeddah dhe Kopenhagen në fillim të këtij viti. Përfaqësues nga rreth 40 vende, përfshirë Kinën, Indinë, SHBA dhe Ukrainën morën pjesë në samitin saudit, i cili nuk rezultoi në një deklaratë përfundimtare.
Erdogan e quan Hamasin luftëtar të lirisë
Në përgjigjen e parë të Erdoganit ndaj sulmeve vdekjeprurëse të 7 tetorit nga Hamasi, presidenti turk kishte marrë një ton të matur, duke dënuar të gjitha sulmet kundër civilëve dhe duke i kërkuar Izraelit të ishte i matur në reagimin e tij. Por, ai u bë shumë më i zëshëm pas sulmit vdekjeprurës në spitalin ”Ahli Arab” në Gaza javën e kaluar, kur Hamasi menjëherë pas shpërthimit akuzoi Izraelin për bombardimin e spitalit. Izraeli, nga ana tjetër, tha se një raketë e gabuar nga Gaza ishte përgjegjëse. Shpërthimi çoi në protesta në të gjithë botën myslimane.
Të mërkurën, ai tha se po anulonte planet për të vizituar Izraelin për shkak të “luftës çnjerëzore” të tij kundër militantëve të Hamasit në Gaza. Udhëheqësi turk shtoi se ai nuk e sheh Hamasin si një organizatë terroriste, por si çlirimtare.
Ankaraja mban kontakte me Hamasin dhe, sipas deklaratave të saj, po përpiqet të sigurojë lirimin e pengjeve. Hamasi konsiderohet një organizatë terroriste në SHBA, Evropë dhe Izrael, por jo në Turqi.
Erdogan foli në telefon me kreun e Hamasit islamik, Ismail Haniya. Sipas burimeve turke, Erdogan tha se një zgjidhje e qëndrueshme paqeje në Lindjen e Mesme është e mundur vetëm me një shtet palestinez brenda kufijve të vitit 1967 me Jerusalemin Lindor si kryeqytet. Ai tha se Turqia do të vazhdojë të mbrojë një zgjidhje të qëndrueshme paqeje në skenën ndërkombëtare. Shërbimi për shtyp i qeverisë turke njoftoi të shtunën në platformën e mediave sociale X se Turqia do të vazhdojë të punojë për një armëpushim në rajon sa më shpejt të jetë e mundur. Erdogan gjithashtu donte të kërkonte ndihmë të mëtejshme humanitare për Rripin e Gazës.
Aktivitetet e Turqisë në Ballkanin Perëndimor
Turqia ka zgjeruar ndikimin e saj në Ballkanin Perëndimor në vitet e fundit, kryesisht në vendet e rajonit me popullsi myslimane. Në Bosnje-Hercegovinë (BH) Ankaraja zgjeroi praninë e saj përmes hapjes së institucioneve arsimore, por edhe përmes projekteve të mëdha infrastrukturore dhe rrjeteve të sipërmarrësve turq. Turqia ka investuar më shumë se 284 milionë euro në infrastrukturën e BH dhe u njoftua gjithashtu projekti i autostradës Beograd-Sarajevë me vlerë katër miliardë euro, financuar nga Ankaraja.
Në një raport të publikuar së fundmi për tregtinë e jashtme nga Instituti Shqiptar i Statistikave për periudhën janar-korrik 2023, Turqia renditet si partnerja e tretë më e madhe tregtare e Shqipërisë duke zënë 6,8 për qind të volumit.
Turqia merr përsipër misionin e NATO-s në Kosovë
Turqia po tregon forcën e saj edhe në Serbi dhe Kosovë. Më 25 tetor, shefi i Forcave të Armatosura të Turqisë Yasar Guler u takua me zëvendëskryeministrin dhe ministrin e Mbrojtjes të Serbisë, Milos Vuçeviç në Beograd. “Turqia ka një ndikim dhe rëndësi të madhe dhe të rëndësishme politike, ekonomike, të sigurisë dhe kulturore për zonën e Ballkanit Perëndimor”, tha Vuçeviç.
Ndërsa Guler theksoi se Turqia do të mbështesë anëtarësimin e Serbisë në BE, një tjetër temë dominuese ishte çështja e sigurisë në veri të Kosovës. Forca e udhëhequr nga NATO, KFOR, në Kosovë ndryshon komandën rregullisht, e fundit në tetor. Gjenerali turk Ozkan Ulutas mori drejtimin e forcës prej 4 500 trupash. Ajo vjen në një kohë të tensioneve të përtëritura mes Kosovës dhe Serbisë fqinje. Më 24 shtator, paraushtarakët serbë të Kosovës i zunë pritë një patrulle të policisë kosovare në veri të Kosovës, e cila është e populluar pothuajse ekskluzivisht nga serbët. Tre serbë dhe një polic i Kosovës vdiqën në një shkëmbim zjarri.
“Ne jemi të inkurajuar nga garancitë që morëm nga Guler në lidhje me sigurinë e komunitetit serb në Kosovë”, tha Vuçeviç. Ai shtoi se Serbia do të insistojë që “në vijën administrative drejt Kosovës, vetëm pjesëtarët e KFOR-it duhet të jenë të pranishëm në anën e Kosovës dhe se patrullimet e përbashkëta nga pjesëtarët e ushtrisë serbe dhe pjesëtarët e KFOR-it duhet të vazhdojnë përgjatë vijës administrative.
“Serbia inkurajon gjithashtu një komunikim të drejtpërdrejtë ndërmjet shefit të Shtabit të Përgjithshëm në Forcat e Armatosura Serbe dhe komandantit të KFOR-it”, shtoi ai.
Turqia po distancohet nga Perëndimi?
Me Republikën Turke që hyn në shekullin e saj të dytë, mbetet pyetja se në cilin drejtim Erdogan po përpiqet ta drejtojë vendin dhe nëse ai përfundimisht do të jetë i suksesshëm.
Për Berk Esen, profesor në universitetin ”Sabanci” në Stamboll, “Erdogani po shtyn për një Republikë të Dytë, më konservatore, më islamike, e cila distancohet nga Perëndimi”.
“Ai përpiqet të lërë gjurmë në të gjitha fushat e rëndësishme politike dhe në të gjitha projektet. Por, nëse është festimi i pavarësisë së vendit apo nderimi i ushtrisë, ku presidenti është komandanti i përgjithshëm, prania e Mustafa Kemal Ataturkut ndihet kudo”, vëren akademiku.
“Ai nuk ia ka dalë plotësisht ta fshijë atë, por ndoshta kjo është ajo që do të përpiqet të bëjë pas vitit 2023”, thekson Esen./ ATSH-ENR/
