Për shkak të luftës Rusi-Ukrainë, të gjithë ankohen për çmimet e larta të naftës: bizneset shqetësohen për koston në rritje të nënprodukteve dhe politikanët tromaksen për situatën gjeo-politike të vendeve të pasura me naftë, ndërsa pjesa tjetër prej nesh paguan përmes hundës atë që mbushet në pikat e karburantit.
Por sa dimë ne vërtet për naftën? A e dini se nga vjen nafta? (Jo nga dinozaurët). Apo se gjatë ditëve të hershme benzina ishte kaq e pavlerë sa hidhej në lumenj? A e dini se sa i kushton sauditëve të prodhojnë një fuçi me naftë bruto?
1- “Petroleum” = Vaj shkëmbi
Fjala naftë (petroleum) vjen nga fjala greke “petros” dhe fjala latine “oleum”, që do të thotë “shkëmb” dhe “vaj”. Para se të shpikej fjala “petroleum” nga mineralogu gjerman, Georg Bauer në vitin 1556, njerëzit e quanin “vaji i shkëmbit”. Kinezët, që shpuan pusin e parë të naftës në vitin 347 para Krishtit (240 m të thellë), e quajnë “shi”, që do të thotë vaj guri.
2- Prejardhja e naftës
Disa thonë se nafta u krijua nga dinozaurët e dekompozuar dhe materiet bimore, por s’është e vërtetë. Edhe pse shkencëtarët besojnë se ka origjinë biologjike, nafta nuk ka ardhur nga planktonët e dekompozuar. Gjeologët rusë dhe ukrainas besojnë se nafta s’ka derivuar nga asgjë e gjallë, por nga depozitat e karbonit që datojnë që nga formimi i Tokës.
3- Përdorimet e lashta
Njerëzimi e përdor naftën prej kohësh. Asfalti përdorej në Babiloninë e lashtë për ndërtesa dhe anije. Bitumi u përdor për herë të parë në shekullin e 8-të në Bagdat për të shtruar rrugët. Format e papërpunuara të vajgurit përdoreshin për llambat. Gjatë mbretërimit bizantin, zjarri grek, një armë ndezëse formula e së cilës ka humbur prej kohësh në histori, besohej të ndizej me naftë.
4- Dashuron balenat? Falë naftës!
Në shekullin e 9-të, kërkesa e lartë për vajin e balenës për përdorime industriale nxiti industrinë e balenave. Ai përdorej për llambat, dyll qiriu dhe lubrifikanët e orëve; për të shkëlqyer fotografitë e hershme dhe përbërës esencial për farmacinë, sapunin dhe kozmetikën. Falë distilimit të naftës, kërkesa për vajin e balenës ra derisa nuk pati më arsye ekonomike.
5- Kur nafta derdhej në lumë
Gjatë ditëve të hershme të naftës standarde (para se makinat të bëheshin popullore), vajguri ishte karburanti i ditës. Benzina, një nënprodukt i naftës së distiluar, nuk kishte shumë kërkesë. Ishte një produkt i lirë që përdorej kundër morrave dhe për të hequr njollat. Në të vërtetë, nafta ishte kaq e lirë sa kompanitë e hidhnin në lumenj.
6- Zona të ndryshme, çmime të ndryshme
Nafta ka kosto të ndryshe në pjesë të ndryshme të vendit, edhe pse po njësoj kushton të prodhohet dhe të transportohet. Në SHBA çdo zonë ka çmime të ndryshme. Është strategji e kompanive të naftës për të nxitur përfitimet që t’i marrin klientëve sasi të ndryshme në bazë të volumit të trafikut, kushteve të karburantit, të ardhurat për frymë.
7- Rritja e çmimeve në 1970-ën
Është e lehtë të mendosh se çmimet e larta sot janë një problem i ri, por fakti është se kjo kanë ndodhur edhe dy herë më parë. Në vitin 1973, anëtarët arabë të “OPEC”-ut njoftuan se do prisnin prodhimin e naftës dhe nuk do ta eksportonin në SHBA, Evropë dhe Japoni, pasi mbështesnin Izraelin në luftën e Jom Kipurit. Në thelb, e përdorin naftën si armë për të dënuar Perëndimin. Në vitin 1979 ndodhi kriza e dytë pas revolucionit iranian.
8- Arsyeja që sauditët janë kaq të pasur
Nxjerrja e naftës nga toka është proces i ndërlikuar, por edhe një shkencë më vete. A e dini se sa i kushton “Saudi Aramco”, kompania kombëtare e naftës në Arabinë Saudite dhe prodhuesit më të madh të botës një fuçi naftë? Saudi Aramco, tani është shpallur si firma më fitimprurëse në planet, me të ardhura neto prej miliarda dollarësh.
9- Rritja e naftës sjell rritjen e mallrave
Nga 20 milionë fuçi që SHBA-ja importon çdo ditë, vetëm 45 për qind përdoret për benzinë. Boja, ekranet e kompjuterit dhe televizorit, telefonat celularë, llambat, jastëkët, letrat, dyshekët, ndenjëset e makinave, tapetet, poljestra, prodhohen të gjitha nga përbërës që kompanitë kimike i rafinojnë nga gazi natyral dhe nafta. Nafta përdoret edhe për energji nga shumë kompani ushqimore, kjo është arsyeja që gjithçka është e lidhur zinxhir.
