Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim ka bërë parashikimin më pesimist në radhën e institucioneve ndërkombëtare mbi ecurinë e ekonomisë shqiptare gjatë këtij viti, për shkak të pandemisë Covid-19. Në një intervistë për gazetarin Lutfi Dervishi në emisionin Përballë në RTSH drejtuesi i BERZH për Shqipërinë, Matteo Colangeli sqaroi se ku bazohet ky parashikim drastik. Sipas tij, ndikimi negativ në ekonominë shqiptare do të vijë si pasojë e një kombinimi faktorësh, por turizmi, lidhjet tregtare me Italinë, konsumi si dhe tërmeti i nëntorit të kaluar janë arsyet kryesore të vlerësimit negativ që ka bërë BERZH për ekonominë shqiptare gjatë 2020. Nga ana tjetër, BERZH vlerëson se 2021 do të jetë viti i rimëkëmbjes së shpejtë, me një rritje 12% e cila do të balancojë humbjet e vitit aktual. Colangeli ka ndarë vlerësime edhe për nismën e qeverisë mbi aministinë, klimën e investimeve si dhe projektin e Hecit mbi lumin Vjosë.
Institucione të ndryshme ndërkombëtare BERZH, FMN, BB, kanë parashikime të ndryshme për rënien ekonomike për 2020 nga 5 deri në 9%. Kemi rezultate të ndryshme për shkak metodologjive të ndryshme të llogaritjes apo lidhet kjo lidhet me kohën kur është bërë parashikimi?
Parashikimet ekonomike janë veçanërisht të paqëndrueshme në situatën aktuale dhe varen kryesisht nga mënyra sesi do të vijojë pandemia COVID-19 dhe çfarë masash do të merren nga qeveria për frenimin e saj. Ndikimi në ekonomitë individuale varet nga shumë faktorë përfshirë rëndësinë relative të disa sektorëve në PBB, (Prodhimin e Brendëshëm Bruto) integrimin e tyre në zinxhirët globalë të furnizimit, pozitën gjeografike dhe partnerët kryesorë tregtarë si dhe kushte specifike që ekzistojnë që para filimit të krizës. Shqipëria rrezikon të preket pikërisht si pasojë e një kombinimi të pavolitshëm të disa prej këtyre faktorëve.
Si fillim, rëndësia e konsiderueshme e sektorit të turizmit në ekonominë e vendit. Duke pasur parasysh që kjo përqëndrohet në një sezon relativisht të shkurtër, mund të presim që kufizimet në udhëtim të përkthehen në një rënie të numrit të vizitorëve të huaj dhe të ardhurave nga turizmi në 2020. Së dyti, lidhjet e ngushta tregtare me Italinë, një nga vendet më të prekura të Europës, po vuajnë një shkëputje çka do të ndikonte në rënien e aktivitetit ekonomik në sektorë të rëndësishëm të ekonomisë shqiptare, siç është industria fason. Së treti, konsumi në vend mund të ulet më shumë se në vendet e tjera si rezultat i disa karakteristikave specifike të ekonomisë shqiptare sic është punësimi informal, i cili është veçanërisht vulnerabël gjatë krizave dhe varësia nga remitancat, të cilat me gjasa do të bien. Së fundmi, ekonomia shqiptare shfaqi shenja të ngadalësimit ekonomik që në fund të nëntorit të vitit të shkuar si pasojë e termetit që goditi vendin.
Parashikimi ynë është që do të ketë një rimëkëmbje të shpejtë në 2021, me një rritje prej 12 % në PBB, në thelb më e lartë se humbjet e këtij viti. Por përtej rimëkëmbjes në terma të përgjithshme, mbetet për tu parë çfarë ndikimi do të ketë në segmente të ndryshme të shoqërisë. Kriza po prek veçpoanërisht sipërmarrësit e vegjël dhe ata që punojnë në ekonominë informale. Mendoj se është me rëndësi të krijohen kushtet për zhvillimin e një modeli më gjithëpërfshirës të zhvillimit ekonomik, ku sektorë të ndryshëm të industrisë, rajone apo grupe sociale të mund të kontribuojnë dhe përfitojnë nga rritja gjatë periudhës së rimëkëmbjes në 2021.
Por pyetja ime mbetet pse institucione te ndryshme japin parashikime te ndryshme dhe ku bazohet parashikimi juaj për rimëkëmbjen me 12% ne 2021 dhe rënie 9% këtë vit?
Unë mund të flas vetëm për parashikimin tonë jo për atë të institucioneve të tjera, por ne nisemi nga supozimi se ekonomia do të preket ndjeshëm nga kriza e COVID 19 këtë vit, por do të kthehet në normalitet vitin e ardhshëm pra me rifillimin e tregtisë dhe lëvizjes së njerëzve dhe me një rimëkëmbje të sektorëve të rëndësishëm sic është turizmi. Mendoj se institucione të ndryshme bëjnë parashikime apo skenarë të ndryshëm mbi krizën dhe zhvillimin e saj për 1.5 vitet e ardhshme, i yni është që vendi do të preket ndjeshëm këtë vit por do të ringrihet fort në 2021.
Çfarë do të bëjë banka juaj ndryshe ndërkohë që Shqipëria dhe bota përballen me COVID-19?
Ne kemi një iniciativë të madhe që po zhvillohet në të gjitha vendet ku ne operojmë. Ne jemi një bankë e fokusuar në sektorin privat dhe objektivi ynë kryesor është ruajtja e likuiditetit për kompanitë që po vuajnë nga kjo situate përmes ristrukturimit të kredive dhe rritjes së kreditimit në ekonomi në mënyrë të drejtpërdrejtë apo përmes ndarjes së riskut me bankat vendase dhe ofrimin e garancive tregtare për tregtinë ndërkombëtare të mallrave dhe shërbimeve. Sigurisht do të ofrojmë suport edhe nëse ka nevojë për likuiditet në sektorin bankar. Në Shqipëri jemi shumë aktivë edhe në sektorin publik dhe ajo që po bëjmë është një ndërhyrje specifike ndaj krizës duke injektuar likuiditet apo kapital punues për ndërmarrjet shtetërore që ofrojnë shërbime të infrastrukturës jetësore për vendin si energjia apo uji. Ne mund të ofrojmë likuiditet për këto kompani nëse preken nga kriza. Në të njëjtën kohë ne po vijojmë me projektet e rëndësishme infrastrukturore në Shqipëri, me disbursime për ato projekte që janë në implementim dhe po punojmë me autoritetet për investime të reja veçanërisht në ata sektorë që do i shërbejnë rimëkëmbjes ekonomike në 2021. Për shembull BERZH ka zhvilluar një program mbi 100 milionë euro në bashkëpunim me BE për turizimin i cili është i fokusuar në përmirësimin e infrastrukturës së turizmit si dhe do të ofrojë mundësi për likuiditet dhe njohuri për sektorin privat për të rritur mundësitë në biznes pasi këto kompani të dalin nga periudha e emergjencës dhe të hyjnë në fazën e rimëkëmbjes.
Nëse flasim për trekëndëshin sektor publik-privat-sistem bankar dhe pasojat e krizës, cili mendoni se do i vuajë më shumë?
Fokusi në afat shkurtër duhet të jetë që sa më shumë biznese t’i mbijetojnë krizës së likuiditetit, pra të shpëtohen sa më shumë biznese. Qeveritë ndërhyjnë sigurisht sipas mundësive që i lejojnë financat e tyre publike. Ne si insitucion financiar jemi të gatshëm të ndërhyjmë për të ndihmuar me likuditet sigurisht fokusi është tek sektori privat, por edhe për ndërmarrje shtetërore siç përmenda të cilat do të jenë të prekura nga kriza mund të mos sigurojnë dot shërbimet e infrastrukturës jetësore.
Parashikim për “vdekshmërinë” në sektorin e biznesit si pasojë e krizës së COVID 19?
Ne nuk e kemi një parashikim të tillë dhe mendoj se një parashikim i tillë veçanërisht në kontekstin e Shqipërisë ku një pjesë e mirë e ekonomisë është informale do të ishte hamendësim. Për më tepër gjithçka varet nga ecuria e pandemisë se kur do të dalim nga kjo fazë e emergjencës mjekësore dhe nëse do të kalojmë në një fazë më të qëndrueshme, kjo nuk dihet prandaj mendoj se kjo është më tepër një çështje mjekësore sesa ekonomike
Presidenti i BERZH deklaroi se aktiviteti i bankës në dy vitet e ardhshme do t’i dedikohet tërësisht përgjigjes ndaj krizës. Si do ndryshojë ekonomia, apo a do të ndryshojë nëse më 2021 e lëmë COVID pas krahëve?
Për momentin po shohim vetëm dëmin që COVID 19 po sjell në ekonomi, por nëse shohim në të ardhmen mund të shohim edhe për mundësitë që mund të sjellë kjo krizë. Flas për sektorin e turizmit, i cili është një nga sektorët që po vuan më shumë për momentin sepse mbështetet kryesisht në paketa pushimesh për një sezon të shkurtër veror. Por mendoj se kjo krizë është edhe një mundësi për Shqipërinë që të rivlerësojë modelin e zhvillimit të turizmit duke e kthyer vëmendjen tek cilësia. Unë mendoj se bazat janë, bukuritë e trashëgimisë natyrore dhe kulturore së bashku me mikpritjen e njerëzve dhe eksperiencat unike që vendi mund të ofrojë janë të rëndësishme për të tërhequr një segment turistësh me të ardhura më të larta. Për këtë duhet të bëhen përpjekje të mëtejshme në 3 drejtime sipas mendimit tim: (i) në investime në infrastrukturë dhe shërbime veçanërisht në transport në mënyrë që vizitorët të mund të lëvizin në mënyrë të pavarur dhe me lehtësi në të gjithë vendin; (ii) në ofrimin e aktiviteteve dhe eksperiencave turistike, duke krijuar kështu punësim dhe duke rritur të ardhurat mesatare për turist; (iii) duke mbrojtur bukuritë natyrore dhe pasuritë e trashëgimisë kulturore veçanërisht nga mbindërtimi dhe menaxhimi efektiv i mbetjeve.
Në lidhje me mbrojtjen e natyrës a do e mbajë BERZH premtimin që duke nisur nga janari 2020 nuk do të financojë më projekte hidroenergjitike (hidrocentrale) në zona me biodiverisitet të lartë?
Ne kemi qenë gjithnjë shumë të ngurtë me kriteret e financimit të projekteve për investime për energji të rinovueshme apo edhe për projekte të tjera. Sigurisht kjo aplikohet edhe për projekte hidroenergjitike apo ato të energjisë diellore nëse vendi vazhdon ta zhvillojë këtë sektor. Pra ne nuk kemi financuar dhe nuk do të financojmë projekte në zona natyrore të mbrojtura.
Si do ta këshillonit qeverinë për shembull në lidhje me ndërtimin e një hidrocentrali mbi lumin e Vjosës, i vetmi lum i virgjër i mbetur në Europë?
Ne nuk jemi kontaktuar për ndonjë projekt mbi lumin e Vjosës dhe mendoj se nëse kjo do ndodhte financimi i një projekti të tillë me shumë gjasa do ishte i pamundur për shkak të karakteristikave mjedisore të këtij projekti. Por nuk është vetëm për lumin e Vjosës. Mendoj se hidroenergjitika është një aset për Shqipërinë, por investimet në hidroenergjitikë duhet të konsiderohen mbi bazën e një analize kosto/përfitim (nësë ndërtoj një hidrocentral këtu a ndikon kjo në turizmin e zonës?). Dhe këtu po flas për projekte jashtë zonave të mbrojtura pasi brenda këtyre zonave mendoj se nuk ka vend për diskutim.
Folëm për shqetësimin mbi mungesën e likuiditetit dhe ndërhyrjen tuaj nësë nevojitet, por desha të flas për amnistinë fiskale. A ka banka juaj ndonjë këshillë apo rezervë mbi këtë nismë të shumëpërforlur?
Ne nuk jemi konsultuar dhe s’jemi përfshirë në këtë nismë edhe sepse politikat e taksave nuk janë në fakt një nga fushat kryesore ku përqendrohet ekspertiza e BERZH më shumë të FMN apo BB. Komenti i vetëm që unë do bëja në lidhje me këtë është që në mënyrë që një nismë e tillë të sjellë ulje të informalitetit dhe rritje të të ardhurave nga taksat të cilat supozoj se janë objektivi i kësaj amnistie mendoj se kjo e fundit duhet të jetë vetëm një element i paketës, pra pjesë e një strategjie gjithëpërfshirëse për taksat përfshirë forcimin e masave ndaj evazionit fiskal dhe thjeshtimin e sistemit tatimor. Pra krahas amnistisë duhen edhe këto elementë që cdo përfitim që vjen tani të jetë i qëndrueshëm dhe jo një nismë e veçuar.
Ju ofroni asistence kompanive private por edhe atyre shtetërore. Cili është ndryshimi në mënyrën e operimit të secilës?
Qasja është shumë e ndryshme, jo vetëm në Shqipëri. Për kompanite publike ne nuk ofrojmë vetëm financime apo zhvillim të infrastrukturës por edhe asistencë teknike duke përmirësuar menaxhimin, mirëqeverisjen, transparencën e autoritetit me të cilin ne bashkëpunojmë. Kjo bëhet duke mobilizuar fonde të donatorëve për këtë asistencë teknike dhe është edhe pjesë e rëndësishme e mandatit tonë sepse ne nuk ofrojmë vetëm financime në infrastrukture por edhe u ndihmojmë ndërmarrjeve shtetërore dhe menaxhimit të tyre duke e bërë me eficent, më transparent në vendimmarrje, më të përgjegjshme si dhe duke përmirësuar praktikat e tyre të përditshme. Një shembull eshtë KESH me të cilët ne kemi nënshkruar një financim prej 200 milionë euro. Ajo çfarë bëmë me KESH është që punuam me ta për përmirësuar menaxhimin e riskut të hidrologjisë dhe ndryshimeve klimaterike. Për të ndërtuar procedura apo sisteme që kompania të jetë më e përgatitur ndaj një të ardhmeje të pasigurtë, në lidhje me grafikun e reshjeve çfarë është shumë e rëndësishme për KESH. Të njëjtën gjë mund të them edhe për Hekurudhën Shqiptare. Jemi ende në fillim, por së bashku me financimin ne po ofrojmë edhe asistencë teknike për ngritjen e kapaciteteve për ta kthyer në një operator me performancë të lartë menaxhimi dhe operimi në sistemin hekurudhor.
Nëse shohim renditjen e Doing Business, Shqipëria renditet në vendin 82 nga 190 vende. Çfarë duhet bërë për përmirësimin e klimës së investimeve dhe përmirësimin në renditje?
Shqipëria është në një rrugë të sigurtë drejt integrimit në BE dhe vijimi me reformat e lidhura me integrimin në BE do të jenë parakushte për përmirësimin e klimës së biznesit. Në veçanti, mendoj se lufta ndaj korrupsionit, një administratë publike miqësore me biznesin dhe konsolidimi i sistemit gjyqësor duhet të jenë prioritete. Por gjithashtu besoj se edhe një strategji e fokusuar në tërheqjen e investimeve dhe promovimi i Shqipërisë tek prodhuesit kryesorë europianë do të ishin gjithashtu përpjekjet e duhura në këtë moment. Zinxhirët globalë të prodhimit po shkurtohen ndërsa kompanitë europiane po shqyrtojnë mundësitë e kthimit të prodhimit më pranë tyre. Kjo mund të sjellë mundësi për Shqipërinë që të bëhet pjesë e këtyre zinxhirëve ku nuk është bërë pjesë më parë. Por për këtë duhet zhvilluar një strategji e mirëkoordinuar për tërheqjen e investimeve dhe marketimi i mirë i vendit në një mënyrë shumë të fokusuar tek prodhuesit e mëdhenj në Europë si Italia, Franca, Gjermania. Dhe së fundmi, suksesi sjell sukses. Ne si BERZH jemi shumë krenarë që kemi mbështetur Shqipërinë me përgatitjen dhe ekzekutimin e tenderit për projektin e parkut diellor të Karavastasë, i cili do të projekti i parë në vend për ndërtimin e një impianti të energjisë diellore në vend. Kjo tregoi se energjia diellore mund të zhvillohet në vend me çmime shumë konkurruese (çmimi më i ulët për energjinë diellore në Ballkan) dhe se investitorë të huaj të rëndësishëm mund të vijnë në Shqipëri kur ndiqen praktika transparente dhe konkurruese për tenderimin. Kështu që rruga është e hapur për të bërë më shumë në këtë sektor në të ardhmen. Ne i kemi ofruar gjithashtu support qeverisë në zhvillimin e energjisë së erës me të njëjtën qasje konkurruese dhe transparente.
