Margaret Atwood e kishte parashikuar këtë tashmë 36 vjet më parë, kur botoi në Kanada romanin “The Handmaid’s Tale” (“Rrëfenjat e shërbëtores”): në një të ardhme distopike shumica e burrave do të jenë sterilë dhe pothuajse të gjitha gratë nuk do të jenë në gjendje të lindin një fëmijë të shëndetshëm.
“Kandidatet” e pakta për shtatzëninë, ende në gjendje të lindin, do të bëhen shërbëtore të meshkujve të pushtetit, elitë që do të riprodhohen përmes një zëvendësimi “natyral”. Më të pafatat do të jenë skllevëre të përbashkëta në “kolonitë e të varfërve”. Libri i bukur është bërë një “must” i feminizmit të ri, ndërsa është kthyer edhe në një serial televiziv të jashtëzakonshëm, na kujton se ku kemi arritur dhe sa mund të humbasim. Gjithashtu sepse ajo e ardhme, të paktën në nivelin riprodhues, është gjithçka përveç se joreale.
Një emergjencë pandemike e ndryshme, por jo më pak e rrezikshme, kërcënon speciet njerëzore, nëse nuk marrim masat e duhura. Libri më i fundit nga amerikania Shanna H. Swan, “Count Down”, demonstron – me të dhëna shkencore dhe analiza – se si plastikat kimike po shkaktojnë një rënie drastike të pjellorisë.
Epidemiologia nga Qendra Mjekësore Mount Sinai në New York katër vjet më parë ishte bashkautore e një studimi që zbuloi se si numri i spermatozoideve të një burri mesatar perëndimor, midis 1973 dhe 2011, kishte rënë me 59%.
Një “Spermageddon”, i identifikuar tashmë në kafshë, i shkaktuar nga prania e përçuesve endokrinë, që vijnë nga plastika, në qelizat njerëzore. Kimikatet gjenden gjithashtu në kordonin e kërthizës. Nëntitulli i librit, duke ndjekur atë hulumtim, është shumë i qartë: “Si bota moderne po kërcënon numrin e spermatozoideve, duke ndryshuar zhvillimin riprodhues të meshkujve dhe femrave dhe duke rrezikuar të ardhmen e specieve njerëzore“.
Anomalitë gjenitale
Jo vetëm që numri i spermatozoideve është zvogëluar, të sapolindurit po zhvillojnë anomali gjenitale gjithnjë e më shpesh dhe te gratë në moshë të madhe ka një incidencë më të lartë të aborteve spontane. “Këto janë çështje për të cilat njerëzit nuk duan të flasin”, tha Sëan në një intervistë për “The Guardian”, por që mund të ketë pasoja serioze në të ardhmen demografike të planetit dhe mbi vetë mbijetesën njerëzore: “Me këtë ritëm, nga 2045 shumica e çifteve do të duhet të përdorin teknikat e asistuara të shtatzënisë për të pasur fëmijë. Për më tepër, ka prova të qarta se rreziku i abortit po rritet gjithashtu në të gjitha moshat”.
Përçarës endokrinë
Substancat më të rrezikshme janë ato që mund të ndërhyjnë ose imitojnë hormonet seksuale të trupit – të tilla si testosteroni dhe estrogjeni – sepse ato “mashtrojnë” trupin duke besuar se nuk ka më nevojë për të prodhuar ato hormone natyrshëm. Kimikatet, të përdorura për të bërë plastikë të butë dhe fleksibël, janë të pandehurit kryesorë. Ato ulin prodhimin e spermës tek burrat, ndërsa ulin epshin dhe rrisin rrezikun e aborteve ose lindjeve të parakohshme tek gratë. Ato përdoren gjithashtu për prodhimin, përpunimin dhe paketimin e ushqimit. Bisfenoli i përdorur për të forcuar plastikën, i cili gjendet në rreshtimin e disa kontejnerëve të ushqimit të konservuar, gjithashtu fajësohet. Duke imituar estrogjenin, është veçanërisht e rrezikshme për pjellorinë e grave. Substanca të tjera të rrezikshme janë pesticidet të tilla si atrazina dhe disa retardantë të flakës.
Ekspozimi i fetuseve
Rreziku më i madh është në fazën e formimit të fetusit. Përçarësit endokrinë, në fakt, mund të arrijnë për shembull qelizat embrionale nga të cilat do të formohen vezët në një fetus femër, të cilat më pas duhet të lejojnë që gruaja e ardhshme të lindë fëmijë. Nga ana tjetër, në fetuset meshkuj, ato mund të shkaktojnë anomali fizike, të cilat janë gjithnjë e më të zakonshme sot. Distanca anogjenitale (AGD) është një nga faktorët që na lejon të identifikojmë anomalitë e shkaktuara nga këto kimikate, sipas Swan: “Kjo tregon sasinë e androgjeneve (hormone seksuale mashkullore) ndaj të cilave një fëmijë u ekspozua gjatë fazave të hershme të shtatzënisë. Nëse do ta matnim për secilin të porsalindur, do të dinim se cila do të jetë pjelloria e tyre në të ardhmen. AGD më të shkurtër te meshkujt dhe AGD më të gjatë te femrat tregojnë më pak sukses në riprodhim”, thotë studiuesja.
Rregullorja Europiane REACH
Në Europë janë ndërmarrë disa hapa për të ndaluar përçarësit endokrinë, me rregulloren REACH 2006, të cilën Komisioni tani dëshiron të azhurnojë: ajo siguron (në letër) kufizime të rrepta dhe kufizime në përdorimin e përçuesve endokrinë. “Megjithatë – thotë Ministria e Shëndetësisë – ende nuk ka kritere të përbashkëta në nivelin ndërkombëtar dhe europian që lejojnë identifikimin e tyre”. Studimet tregojnë se kostot vjetore të shëndetit të shoqëruara me përçarës endokrinë arrijnë në 163 miliardë euro. Në tetor, nënkryetari i Komisionit të BE, Frans Timmermans, njoftoi heqjen nga përdorimi të produkteve të konsumit të agjentëve me veti që ndërhyjnë në sistemin hormonal si phthalates dhe bisphenols, dhe substanca të qëndrueshme të tilla si Pfas. Miratimi i kritereve të përbashkëta për të identifikuar substancat prishëse endokrine pritet deri në fund të vitit.
Si t’i shmangni ndërkohë? New York Times këshillon që të mos mikrovalohet ushqimi në enë plastike dhe të shmangen pesticidet, duhani, pluhuri, aromatizuesit e ajrit, perdet e dushit të bëra prej plastike.
