Azerbajxhani nisi dje një operacion të gjerë ushtarak kundër rajonit të diskutueshëm të Nagorno-Karabakut, me qëllimin për të ndëshkuar shkeljet e armëpushimit dhe për të rivendosur “rendin kushtetues” në rajon. Kjo lëvizje mund të fillojë një luftë e re midis shteteve të Kaukazit.
Armenia dhe Azerbajxhani kanë luftuar më parë dy luftëra për Karabakun në tre dekada që nga rënia e Bashkimit Sovjetik, anëtarë të të cilit ishin.
Reuters ofron një përmbledhje të shkurtër historike të konfliktit dhe zhvillimeve të fundit.
Çfarë është Nagorno-Karabak?
Nagorno-Karabak, i quajtur Artsakh nga armenët, është një rajon malor në skajin jugor të vargmalit të Karabakut, brenda shtetit të Azerbajxhanit. Është e njohur ndërkombëtarisht si pjesë e këtij vendi, por shumica dërrmuese e 120,000 banorëve të saj janë armenë etnikë. Ata kanë qeverinë e tyre që është afër Armenisë, por as Jerevani dhe as ndonjë vend tjetër nuk e njeh atë.
Armenët, të krishterët, i referohen pranisë së tyre shumë të gjatë në këtë zonë, pra në disa shekuj para Krishtit. Azerbajxhani, banorët e të cilit janë kryesisht myslimanë turq, pohon gjithashtu se ka lidhje të thella historike me rajonin, i cili në histori është sulmuar nga persët, osmanët, rusët… Konflikti i përgjakshëm mes dy kombeve është më shumë se një shekull i vjetër.
Gjatë Bashkimit Sovjetik, Nagorno-Karabak u bë një rajon autonom brenda Republikës së Azerbajxhanit.
Lufta e parë
Me shpërbërjen e BRSS vjen edhe Lufta e Parë e Karabakut (1988-1994) midis armenëve dhe azerbajxhanasve fqinjë. Rreth 30,000 njerëz vdiqën dhe më shumë se një milion u zhvendosën.
Shumica e tyre ishin azerë që u dëbuan nga shtëpitë e tyre dhe pala armene përfundimisht mori kontrollin e Nagorno-Karabakut dhe një pjesë të madhe të shtatë distrikteve përreth.
Lufta 44 ditore në 2020
Pas dekadash përleshjesh të ndërprera, në vitin 2020 Azerbajxhani nisi një operacion ushtarak që përfundimisht u bë Lufta e Dytë e Karabakut. Baku arriti një fitore të madhe në 44 ditë, duke rikthyer shtatë rrethe dhe një të tretën e vetë Nagorno-Karabakut.
Sipas analistëve, përdorimi i dronëve që bleu nga Turqia dhe Izraeli ishte një nga arsyet kryesore të fitores. Të paktën 6500 njerëz u vranë.
Rusia, e cila ka një marrëveshje të mbrojtjes me Armeninë dhe marrëdhënie të mira me Azerbajxhanin, udhëhoqi negociatat për një armëpushim. Marrëveshja përfshinte vendosjen e 1960 paqeruajtësve rusë për të ruajtur lidhjen kryesore të territorit me Armeninë.
Bisedimet e paqes
Analistët thonë se raunde të shumta bisedimesh, të ndërmjetësuara nga Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Rusia, i sollën të dyja palët më pranë një marrëveshjeje të përhershme paqeje se kurrë në vitet e fundit, por nuk u arrit një marrëveshje përfundimtare.
Çështja më e ndjeshme ishte statusi i 120,000 armenëve etnikë në Karabak, të drejtat dhe sigurinë e të cilëve Armenia kërkonte përmes garancive. Kryeministri Nikol Pashinyan tha se Armenia njeh sovranitetin dhe integritetin territorial të Azerbajxhanit, por nga Baku deklarojnë se nuk janë të sigurt se kjo lëvizje është e sinqertë dhe akuzojnë Jerevanin për nxitje të separatizmit.
Kriza humanitare
Në dhjetor të vitit 2022, civilët azerbajxhanas që paraqiteshin si ambientalistë filluan të bllokonin Korridorin e Lachinit dhe në prill 2023, Azerbajxhani krijoi postblloqe zyrtare me shpjegimin se po përpiqej të parandalonte kontrabandën e armëve. Ky veprim ndërpreu kryesisht fluksin e njerëzve dhe mallrave midis Armenisë dhe Nagorno-Karabakut.
SHBA paralajmëroi një “përkeqësim të shpejtë të situatës humanitare”. Këtë javë, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK) arriti të dërgojë njëkohësisht ndihma përmes Korridorit Lachin dhe një rrugë tjetër që lidh Karabakun me qytetin Agdam të Azerbajxhanit.
Pavarësisht kësaj, tensionet janë rritur ndjeshëm këtë muaj, me akuza nga të dyja palët për një ngritje masive ushtarake. Armenia është ankuar me zë të lartë se lufta ruse në Ukrainë ka larguar vëmendjen e Moskës nga roli i saj, siç pretendon Kremlini, si garantues i sigurisë në Kaukazin e Jugut.
