Studiuesi kritikon mbylljen e Ministrisë së Diasporës dhe thekson se Shqipëria duhet t’i forcojë lidhjet me komunitetin shqipfolës në Itali – i cili shtrihet në 50 qyteza.
Nga Gëzim Kabashi / BIRN
Giuseppe Chiaramonte është studiues arbëresh dhe ka ardhur të referojë në Kuvendin e parë të Studimeve arbëreshe që po zhvillohet në Tiranë.
Nuk është e nevojshme të flasësh italisht me të, pasi gjuha shqipe të cilën e flet lehtësisht është mjaft e pastër dhe e saktë.
Që të gjithë e thërrasin Zef, njëlloj siç e quajnë miqtë e tij në Palermo dhe në Prishtinë.
Në një intervistë për BIRN prof. Chiaramonte flet për lidhjet e tij me Shqipërinë dhe Kosovën; tregon mundësitë që ka Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët në Tiranë – edhe në kushtet kur Ministria e Diasporës nuk ekziston më, dhe flet mbi situatën e arbërishtes në qytezat e Italisë me shumicë arbëreshe dhe mbi të gjitha mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe.
“Sigurisht që nuk është pozitive mbyllja e ministrisë së Diasporës”, tha për BIRN prof Chiaramonte, – por duhet pranuar që shumë pak vende kanë një dikaster të tillë”.
Sipas studiuesit nga Siçilia në ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë mund të ketë një sekretariat për minoritetet arbëreshe, gjë të cilën e ka Italia për minoritetet e saj jashtë vendit.
“Shqipëria doli sundimi turk dhe nga sistemi komunist me lidhje mjaft sporadike me arbëreshët, pra pa një sintezë kulturore mes tyre”, shprehet Zef Chiaramonte.
Sipas tij, në Kosovë është ndryshe, pasi që nga viti 1976 në Prishtinë funksiononte seminari ndërkombëtar i gjuhës, letërsisë dhe kulturës arbëreshe.
“Unë vetë kam marrë pjesë dhe atje kam mësuar edhe standardet e gjuhës arbëreshe, dhe po ashtu kam mësuar gjuhën shqipe”, thotë Chiaramonte.
Lidhjet e Shqipërisë me arbëreshët kanë qenë më shumë të karakterit kulturor, me shkëmbimin e grupeve folklorike siç ndodh edhe tani.
Chiaramonte pohon se legjislacioni Italian me ligjin 482 të vitit 1999 ua mundëson 12 minoriteteve të huaja etnike në Itali që të përfitojnë edhe financime për mësimin e gjuhës apo zhvillimin e kulturës, por sipas tij nga 50 qyteza me popullsi arbëreshe janë shumë të pakta ato që kanë paraqitur projektet e tyre.
Zefi i referohet kolegut të tij arbëresh, Pietro Scutari, që foli në Kuvend sot paradite: Ne duhet ta shfrytëzojmë ligjin 482 dhe ta aplikojmë atë, e po ashtu duhet të mbështetemi nga Shqipëria në kërkesat tona për ministrinë e Jashtme të Italisë.
“Sllovenia apo Kroacia janë ndër vendet që kanë shfrytëzuar më së miri ligjin italian për minoritetet etnike”, thotë Chiaramonte. “Këtë mbështetje duhet të japë edhe Shqipëria”, shtoi ai.
Duke folur për mësimin e gjuhës arbërisht, ai kujton se para Kongresit të Manastirit, çdo studiues arbëresh vendoste vetë për standardin e gjuhës.
“Zef Skiroi psh e ka ndryshuar alfabetin arbëresh pesë herë”, thotë studiuesi.
“Tani ne duhet të pranojmë rregullat ortografike dhe jo gjuhën standarde arbëreshe, duke synuar kalimin nga e folura në të shkruar”, shtoi ai.
Sipas Chiaramontes rregullat e gjuhës shqipe diktojnë dhe edukimin e brezave të rinjë arbëreshë.
“Duhet të pranojmë që në fillim se gjuha shqipe ka 36 tinguj, ndërsa italishtja ka 21 gjithsej, pa harruar se shqipja për çdo fonemë ka një grafemë”, tha ai.
“Duhet tu flasim nxënësve në gjuhën arbëreshe, porsa hyjnë në shkollë”, shtoi Chiaramonte.
Në Itali ka 50 qyteza albanofone, por asnjë nuk e flet gjuhën e tjetrit, pasi kanë sfumatura të ndryshme. Kjo është arsyeja që secili duhet të zgjedhë gjuhën e tij.
Zef Chiaramonte i kthehet edhe një herë Kosovës ku ka mësuar se si përgatiten rregullat ortografike.
Ai kujton se në Prishtinë miqtë e tij më të mirë ishin dr. Ymer Jaka dhe prof. Anton Çetta. Në vitin 1981 ato përgatitën “Ditët e kulturës kosovare në Palermo”.
“Erdhën më shumë se 100 vetë nga Kosova dhe u bë një aktivitet mjaft i bukur”, thotë Chiaramonte.
Chiaramonte tregon se në Shqipëri ka ardhur vetëm në vitin 1991, pasi ishte paraqitur vullnetarisht të përkthente në kampin e mikpritjes që ishte ngritur për shqiptarët e ardhur me eksodin e marsit
Tani thuajse në të gjithë qytezat arbëreshe ka familje shqiptare, që janë integruar mirë dhe e konsiderojnë veten shqiptarë dhe arbëreshë njëkohësisht.
Zef Chiaramonte e merr fjalën në Kuvendin e studimeve arbëreshe dhe referon mbi Paolo Maria Parrino (1711–1765), mbi veprën e tij dhe dorëshkrimin që ende nuk është zbardhur për studiuesit.
Chiaramonte ka besim se Qendra për Studimin dhe Publikimet arbëreshe mund dhe duhet ta bëjë transkriptimin, përkthimin dhe publikimin e veprës së autorit arbëresh.
