30 vjet më parë “Marrëveshja Dy plus Katër” vulosi ribashkimin e Gjermanisë. Mihail Gorbaçov festohet për këtë deri sot në Gjermani, por kritikohet ashpër në Rusi. A janë të justifikuara pretendimet ruse?
I vlerësuar në Perëndim, jopopullor në atdhe: trashëgimia politike e kreut të fundit të shtetit sovjetik, Mihail Gorbaçov, është kritikuar vazhdimisht në Rusi. Bashkimi i Gjermanisë i fiksuar në 12 shtator 1990 në të ashtuquajturin marrëveshje dy-plus-katër, luan një rol qendror për këtë. Akuzat kryesore: Shefi i atëhershëm i Kremlinit kërkoi shumë pak para nga qeveria gjermane për miratimin e tij dhe nuk e parandaloi zgjerimin e NATO-s.
Gorbaçovi mund të kishte vendosur “të paktën kushte” për anëtarësimin në NATO të Gjermanisë së ribashkuar, shkroi politikani i punëve të jashtme dhe senatori Aleksei Pushkov në shërbimin e mesazheve Telegram në korrik. Ai dhe shumë të tjerë nuk e kritikojnë ribashkimin gjerman në vetvete, por trajtimin që i bëri atij Gorbaçovi.
Presidenti rus Vladimir Putin gjithashtu foli për një “gabim të Gorbaçovit” në një intervistë në 2017. Gjatë negociatave për Gjermaninë, ky i fundit duhet të kishte kërkuar garanci të detyrueshme nga NATO. Gorbaçovi e hodhi poshtë këtë kritikë.
Si i dha Gorbaçovi Kohlit dritën e gjelbër
Marrëveshja Dy-plus-Katër u nënshkrua në Moskë nga ministrat e jashtëm të RFGJ dhe RDGJ si dhe të katër fuqitë fituese të Luftës së Dytë Botërore – BRSS, SHBA, Britania e Madhe dhe Franca. Dokumenti me shtatë faqe “mbi rregulloren përfundimtare në lidhje me Gjermaninë” i dha fund ndarjes së Gjermanisë pas më shumë se 40 vjetësh.
Kufijtë u përcaktuan në mënyrë të detyrueshme dhe çështjet e sigurisë u sqaruan, duke përfshirë anëtarësimin në NATO, zvogëlimin e numrit të forcave të armatosura gjermane nga rreth gjysmë milioni ushtarë vetëm në RFGJ në 370.000 në Gjermaninë e bashkuar dhe tërheqjen e ushtrisë sovjetike nga ish-RDGJ. Negociatat u zhvilluan midis majit dhe shtatorit 1990 dhe bisedimet paraprake filluan menjëherë pas rënies së Murit të Berlinit.
Ne nuk njohim ndonjë listë me pika që të ketë përdorur Gorbaçovi për të negociuar me Gjermaninë. Kjo e bën të vështirë një analizë të “gabimeve” të tij. Ai vetë nuk besonte në një ribashkim të shpejtë gjerman dhe e kritikoi programin e Helmut Kohl me 10 pika, me të cilin kancelari përcaktoi drejtimin në fund të nëntorit 1989.
Por që në fillim të vitit 1990 vlerësimi në Moskë ndryshoi. Pas një takimi në rrethin e ngushtë të pushtetit u arrit në përfundimin se ribashkimi gjerman ishte “i pashmangshëm”, shkroi Gorbaçov në kujtimet e tij. Ndër të tjera, u vendos që të filloheshin bisedime midis katër fuqive fituese me të dyja shtetet gjermane dhe të shqyrtohej tërheqja e trupave sovjetike.
Momenti i kthesës u shënua gjatë një bisede me Kohlin në Moskë më 10 shkurt 1990. “Ne kishim miratimin e Gorbaçovit për procesin Dy-plus-Katër dhe mbi të gjitha dritën e tij të gjelbër për rregullimin e aspekteve të brendshme të ribashkimit gjerman,” shkroi Kohl në ditarin e tij.
Tërheqja e trupave të ushtrisë sovjetike
Një nga pikat veçanërisht të diskutueshme ishte anëtarësimi i ardhshëm në NATO i Gjermanisë së ribashkuar. Moska fillimisht kërkoi një status neutral, qeveritë e Gjermanisë Perëndimore në Bon dhe Uashingtoni ishin kundër kësaj. Përfundimisht Gorbaçovi u dorëzua.
Në marrëveshjen Dy-plus-Katër u përcaktua që asnjë trupë e NATO-s dhe asnjë armë bërthamore nuk do të vendoseshin në territorin e RDGJ. Një shtrirje e NATO-s në Evropën Lindore u diskutua kalimthi; diplomatët perëndimorë sinjalizuan se kjo nuk do të ndodhte. Sidoqoftë, kjo nuk u përcaktua me marrëveshje.
Kritikët e Gorbaçovit në Rusi besojnë se ai duhet të kishte kërkuar edhe tërheqjen e trupave aleate nga Gjermania e ribashkuar. “Sigurisht, Bashkimi Sovjetik mund të kishte shtruar çështjen e trupave të huaja të stacionuara në Gjermani,” i tha DW Vladislav Belov, kreu i Qendrës për Studime Gjermane në Akademinë Ruse të Shkencave. “Kjo mundësi shpëtoi.”
Moska gjithashtu duhet të kishte kërkuar tërheqjen e armëve bërthamore të SHBA nga Gjermania, thotë Belov. Ai tregon se socialdemokratët gjermanë e kishin kritikuar këtë në bisedimet me Gorbaçovin. Martin Aust, historian i Evropës Lindore në Universitetin e Bonit, dyshon, “se kjo nuk do të ishte e zbatueshme. Ky do të ishte modeli i vjetër që dikur ofronte Stalini, i tha Aust DW: “Një bashkim i Gjermanisë si një shtet neutral. Adenaueri tashmë e kishte përjashtuar atë. Edhe qeveria Kohl ndoshta do ta kishte refuzuar këtë”.
A kërkoi Gorbaçovi shumë pak para?
Akuza e dytë kryesore kundër Gorbaçovit është financiare. Moska ka marrë shumë pak para për miratimin e saj, thonë kritikët. Bashkimi Sovjetik ishte i goditur ekonomikisht. Boni ndihmoi dhe fillimisht dërgoi ushqime. Në verën e vitit 1990 Moska mori një kredi prej pesë miliardë markash gjermane.
Pak para nënshkrimit të Marrëveshjes Dy-plus-katër, Kohl dhe Gorbaçovi përsëri negociuan për pagesa të mëtejshme. Kancelari sugjeroi dhjetë miliardë, Gorbachev dëshironte të paktën 15. Më 10 shtator 1990, u arrit një marrëveshje mbi 12 miliardë Dojçmarka për tërheqjen e trupave sovjetike, plus tre miliardë të tjerë në formën e një kredie.
Qeveria federale ishte me sa duket e gatshme të vendoste një shumë më të madhe në tryezë. “Po të kishte thënë Gorbaçovi në atë kohë (shkurt 1990 – shënim i redaktorit): ‘Z. kancelar, jam dakord, por kjo i kushton Republikës Federale të Gjermanisë 50 miliardë ose 80 miliardë’ – a mund të kishim thënë jo?”, thotë Horst Teltschik, ish-këshilltari për politikën e jashtme të Kohlit, në një intervistë për DW në korrik 2010. Edhe këshilltari i Gorbaçovit Valentin Falin besonte se Moska mund të kishte kërkuar deri 100 miliardë marka gjermane.
Për kritikë si Belovi, Gorbaçovi ishte një negociator i dobët. Në vitin 1990 shefi i Kremlinit mendoi më pak për vendin e tij dhe më shumë për rolin e tij në librat e historisë. “Gjermania i detyrohet falenderime të mëdha Gorbaçovit dhe Bashkimit Sovjetik,” thotë historiani i Bonit, Martin Aust. “Gorbaçovi ishte shumë i sigurt se mund të krijonte një Bashkim të ri Sovjetik, se ai do të integrohej në një rend të ri botëror, në të cilin antagonizmi amerikano-sovjetik si në Luftën e Ftohtë nuk do të ekzistonte më.” Por këto shpresa nuk u materializuan.
Gjermania si avokate e Moskës
Ndërsa kritikët në Rusi ankohen se Gorbaçovi duhet të kishte këmbëngulur për një periudhë më të gjatë tranzicioni, historiani Aust tregon mirëkuptim për nxitimin e Kohl-it. Nga pikëpamja gjermane, sot ne jemi të lumtur që bashkimi përfundoi shpejt. Gjermania i është mirënjohëse Gorbaçovit për këtë.
Këtë mirënjohje qeveria gjermane e tregoi edhe duke u bërë avokate e Moskës në Perëndim. Gjermania nxiti një afrim të G7-ës së atëhershme me Bashkimin Sovjetik dhe Rusinë, ndihmoi Rusinë të bashkohej me Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar (FMN). Këto dhe hapa të tjerë, tha Aust, shpesh janë lënë pas dore në debatet rreth trashëgimisë së Gorbaçovit./DW
