Roberto Saviano – Corriere della Sera
Në qytetin burmez të Lashio-s, i goditur nga musonet energjike subtropikale dhe gjithashtu nga një regjim, bëmat e të cilit njihen mirë në lajme, është një kishë e vogël e krishterë e ndërtuar në majë të një kodre. Në hyrje të saj, e varur nga dy trarë druri, varet një granatë. E gërryer nga koha, e ndryshkur, por ende krejtësisht e dallueshme, që nga themelimi i kësaj shtëpie të Zotit në vitin 1971, ka kryer funksionin e kambanës së kishës, kambanës për vizitorët dhe daulles për fshatin që ngrihej rreth saj.
Çfarë imazhi është ai, ai i një kishe që ka një granatë të vjetër si duartrokitëse? Është një imazh besimi, sigurisht. Të një besimi që është vetëm pjesërisht fetar, siç do ta zbulojmë. Besimi në rilindjen e një populli, në shpëtimin e tij, në fatin e tij. Është një imazh dhune, mbi të gjitha dyshimi. Një dhunë me të cilën janë mësuar shumë nga banorët e atyre pjesëve të globit që përshkojnë Kinën, Birmaninë dhe Tajlandën dhe që shpesh kanë qenë protagonistë në të kaluarën e largët (por jo shumë të largët). Është imazhi i një përjashtimi nga kanuni, nga rregullat të cilave u nënshtrohen objektet e kultit.
Mund të vini bast se çdo prift do të kundërshtonte nëse një nga besimtarët e tij propozonte të përdorte një relike lufte si zile. Por njeriu që e ndërtoi atë kishë nuk është një prift. Ai nuk është as prift, po ta shikoni me vëmendje. Dhe njerëzit për të cilët ai e ndërtoi, të grupit etnik Wa si ai, gjithashtu përmbysën rregullat dhe ligjet si domino.
Të detyruar nga historia, ndonjëherë. Të uritur për pushtet dhe para, herë të tjera. Për lajmet lokale, veçanërisht ato të bëra në SHBA, shteti Wa – i vendosur në dy zona jo të afërta, një kompromis gjeopolitik i lindur nga trazirat e pandërprera, migrimet dhe luftërat – nuk është gjë tjetër veçse një kartel trafiku droge.
Prerëse koke të pamëshirshme. Hierarkët e korruptuar. Pastrues parash të pista. Shitësit me shumicë të pashembullt të opiumit dhe heroinës, së pari dhe më pas të metamfetaminës. Helmuesit e botës. Të poshtër. Llum.
Por historia është shumë më komplekse. Historia është gjithnjë e më komplekse. Arsyet pse Wa-t janë bërë në dekadat e fundit, dhe për një kohë të gjatë, eksportuesit më të mëdhenj të heroinës në botë janë të shumta.
Por nëse pyetja do të merrte përgjigje: falë Shteteve të Bashkuara dhe CIA-s, nuk do të gaboni. Sigurisht, do të kuptohej vetëm një pjesë e së vërtetës, do të preferohej një element i pikturës sesa tërësia e larmishme e saj.
Por do të ishte një element shumë i madh. Që nga Lufta e Ftohtë, amerikanët kanë shkuar vërdallë duke armatosur njerëz, ushtarë prokurë, të cilët, në qëllimet e klientit të pasur, duhet të godasin armikun komunist, por që në realitet bëjnë çfarë të duan.
Ata i shpëtojnë kontrollit të supozuar. Ata përqafojnë arsyet që i konsiderojnë më të denjë.
Ata rebelohen kundër një agjencie që rregullisht – me një rregullsi të frikshme, thuajse sikur të mos mësonte kurrë nga gabimet e saj – i trajton ata si idiotë malësorë, njerëz të thjeshtë grindavec, budallenj analfabetë.
Epo, duke lënë mënjanë etikën, problemi është se me të njëjtën rregullsi të frikshme, agjencia mbush thesin. Budallai rezulton të jetë shumë më pak budalla se ai që donte ta kontrollonte.
Kjo është pikërisht ajo që ndodhi me Wa-n, Shan-in, të Mërguarit, me ata që nga një ditë në tjetrën panë pushkë automatike të binin si shi nga qielli, fjalë për fjalë: kuti të tëra të varura në re, të lidhura me parashutat amerikane duke zbarkuar në fshatra dhe kampe të improvizuara ose në një pyll të dendur, në një kodër të papërshkueshme, në mes të një lugine.
Të goditur, shumë prej tyre, nga Kina maoiste, refraktare ndaj çdo hipoteze të adhurimit fetar, të persekutuar, të ndjekur deri në majat e maleve, brenda xhunglës më të trashë, këta burra dhe këto gra, këta fëmijë këmbëzbathur dhe të rraskapitur, dëshmuan një “rrebesh pushkësh”.
Avionët përshkuan qiellin duke u dhënë atyre armë dhe municione. Merrini dhe përdorini të gjitha. Mjaftojnë që ti dërgosh komunistët në shtëpi, me bekimin e mikut tonë amerikan.
Dhe pikërisht me bekimin e CIA-s, shumë nga këta të pafat, të shkelmuar si tullumbace të shfryrë nga një cep i Birmanisë në tjetrin, në fakt i morën ato pushkë.
Ata janë bërë komandant lufte. Trafikantë të armatosur të atij opiumi, që sipas traditës shekullore, është produkt natyral i tokave të tyre malore, të ftohta dhe alkaline, toka të cilat, për më tepër, nuk ofrojnë asgjë tjetër ku njeriu mund të sigurojë jetesën.
Nga fermerët e lulekuqes tek kartelet e mbrapshta të heroinës sa hap e mbyll sytë.
Është ëndrra që thyhet, në të vërtetë: është një ëndërr e dyfishtë, për t’u kuptuar jo në kuptimin Schnitzler-ian, por pikërisht si një ekskursion i dyfishtë ëndrrash i dy vendeve të fjetura në jastëkun e utopisë.
Kina dhe Shtetet e Bashkuara zgjohen së bashku, në të njëjtin moment, si dy binjakë kaq të ndryshëm, por shumë të njëjtë. Duke i shkarë syve të tij – por vetëm për një çast – velloja e Maja-s, dragoi maoist e gjen veten të ngathët, si dhe mizor: si mund të kishte menduar një transferim besimtarësh nga Kisha e Zotit tonë në atë vend?
Në anën tjetër të botës: si mund të mendonin amerikanët që mjaftonte të hidhnin një ngarkesë pushkësh, disa ilaçe, një grusht parash ndaj një grupi njerëzish të pakënaqur për t’i mbajtur ata për gjithë jetën?
Kush u garantoi strategëve perëndimorë se këta njerëz, sapo të merrnin armët, nuk do ta kthenin kundër dashamirësve të tyre të vrazhdë, të pasaktë dhe zemërgjerë?
Epo, nëse një imazh mund të jetë i dobishëm për ne për të përmbledhur temën qendrore të këtij vëllimi, atëherë ai do të jetë ai i një bombe me shenjat e ndërtimit dhe logon e një Kine të sklerotizuar nga komunizmi.
Por një bombë duhet të aktivizohet për të shpërthyer.
Dhe cila është dora që aktivizon pajisjen? Çfarë pasaporte ka bombarduesi?
Njëlloj si ata që armatosën talebanët dhe muxhahedinët në Afganistan kundër Rusisë; njëlloj si ata që vërshuan armë dhe para në një sërë vendesh latine, pa u shqetësuar shumë nëse ishin forca qeveritare, rebele, fashistë, trafikantë droge apo çfarëdo tjetër.
Skenari tani është një kanun; herë pas here ndryshon vetëm kush e grumbullon eksplozivin, por gjurmët në abetare janë pa ndryshim.
Ashtu si në këtë histori, e cila gjithsesi ofron një gamë të re kromatike, nuanca të paprecedenta, përzierje sensacionale që në shtëpinë tonë, në kolltukun tonë, në rrugët tona, na projektojnë jehona që nuk janë veçse të zbehura, sado i largët të duket burimi.
Pika qendrore e tij është në Banna, në anën kineze të kufirit me Birmaninë, në një mision të krishterë të udhëhequr nga pastori William Marcus Young, i mbiquajtur “Njeriu-Zot” nga Wa-t dhe Lahu-t.
Ky i fundit, është përgjegjës, si për konvertimin e fesë së tyre ashtu edhe për krijimin e alfabetit, pasi vendasit nuk zotërojnë një gjuhë të shkruar.
Jeremiah, Moisiu, Pjetri: këta janë emrat e të sapolindurve brenda misionit, për t’u gjurmuar, sipas pastorit, në një jetë etike larg alkoolit, opiumit dhe prerjeve të kokës, të cilave u janë caktuar disa grupe në majat më të larta.
Mes të sapolindurve, në vitin 1944, është edhe Sauli – i quajtur sipas mbretit të parë të Izraelit, ai që bashkon fiset e shpërndara – i cili më vonë do të bëhet Saw Lu, një i krishterë i zjarrtë, ndërtues i një kishe në të cilën mund të aksesohet duke trokitur me granatë.
Ngjarjet e këtij libri, mbresëlënëse në përmbajtje dhe ambicie, shpalosen nëpër pyje të lagështa dhe të pabesa që janë të populluara nga personazhe, emrat e të cilëve, në raste të caktuara, kërcejnë deri te lajmet lokale dhe ndonjëherë tek-tuk mbështesin raportimet e DEA-s Amerikane, për Wei Xuegang dhe Bao Youxiang, politikanë, trafikantë droge, apo të dyja?
Khun Sa, gjenerali Lee Wen-huan, Zhao Nyi Lai, por edhe krerët e fiseve si Mjeshtri i Krijimit – i cili sipas milicëve zotëron dhuntinë e levitacionit – Princi Mahasang, së bashku me homologun e tij amerikan – DEA dhe ata të CIA-s, presidentët, zyrtarët diplomatikë – mik, armik, komplotist, mbështetës, tradhtar, sipas rastit, dhe të aftë për të kaluar nga një rol në tjetrin me një kërcitje gishtash.
Janë pyje ku nuk mungojnë befasitë, sepse shpesh xhuxhët i shndërrojnë në gjigantë, fiset në ushtri, fatkeqit në fatkeqësi.
Është një pyll shumë i rrezikshëm, ai për të cilin do të lexoni, i populluar nga gjarpërinj dhe bisha të egra, i ruajtur nga milici dhe kontrabandistë të armatosur, i mbushur me kasolle ku opiumi shndërrohet në heroinë, laboratorë ku gatuhet metamfetaminë dhe ku plantacione të lashta, me lulekuqe të mbijetuara ende i qëndrojnë provës së kohës dhe luftës së SHBA-ve kundër drogës.
Dhe na bën të buzëqeshim sesi autori përdor termin “fis” për të përshkruar jo grupet që jetonin brenda tij dhe që sot, në shumë raste, banojnë në qytetet përreth, por agjencitë me origjinë Atlantike, grindjet e brendshme të të cilëve kanë shkaktuar trazira të mëdha, siklet të konsiderueshëm dhe, padiskutim, numrin më të madh të viktimave në atë zonë gjeografike të quajtur Trekëndëshi i Artë, i cili, megjithatë, shpesh përpiqet të sigurojë edhe energji elektrike.
