Shtëpia botuese e Sarajevës – “Connectum” së shpejti do të botojë veprën e katërt të Namik Dokles, të përkthyer nga gjuha shqipe nga Sadik Idriz, shkruan Al Jazeera Balkan.
Tre romanet e tij të sagës së Gorës janë një zbulim për publikun boshnjak dhe atë rajonal, i cili përmes veprave të Dokles njihet me botën misterioze të Gorës. Është një rajon i veçantë gjeografik, historik dhe etnik në kufirin e trefishtë të
Dokle, i njohur si politikan veteran, ka shkruar që në rininë e tij të hershme, duke qenë autor i disa librave me tregime, drama dhe radiodrama që janë transmetuar në Radio Tirana. Në dhjetë vitet e fundit i është përkushtuar prozës duke botuar gjashtë romane. Romani i tij më i njohur, “Bijat e mjegullës”, pa tre botime në gjuhën shqipe dhe u përkthye në boshnjakisht, spanjisht, turqisht, bullgarisht dhe anglisht, ndërsa vitin e ardhshëm do të botohet edhe në greqisht. Ai njëherësh ka përkthyer disa libra me prozë dhe poezi nga spanjishtja dhe gjuha serbo-kroate.
Por le të bisedojmë me Doklen për Gorën dhe goranët, Shqipërinë, Ballkanin, demokracinë dhe identitetin.
Rajoni gjeografik dhe historik i Gorës, në kufirin e trefishtë të Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë, konsiderohet ende një pjesë e pazbuluar e Ballkanit. Kjo vlen veçanërisht për nëntë fshatra në anën shqiptare. Si është jeta aktualisht në pjesën shqiptare të Gorës, tre dekada pas rënies së komunizmit?
Vërtet, Gora njihet pak, sikur të jetë në fund të botës, jo në mes të Evropës. Në një legjendë të lashtë gorane, thuhet se Zoti dikur thirri njerëz nga e gjithë bota për të ndarë me ta të mirat që kishte. Iku edhe gorani dhe kur Zoti e pyeti se nga ishte, ai u përgjigj me një zë të dridhur dhe i pikëlluar: “Unë vij nga fundi i botës”.
Çfarë e bëri Gorën kaq larg? Largësia? Jo, varfëria, pakujdesia e të gjithë autoriteteve nga të gjitha anët e Gorës e bëjnë të largët. Edhe 30 vjet pas rënies së komunizmit, situata në Gorë nuk ka ndryshuar dukshëm. E njëjta varfëri si më parë, e zbutur paksa nga paratë e dërguara nga diaspora. Gjithnjë e më shumë para, e gjithnjë e më pak banorë të Gorës, shumë njerëz e lënë atë në kërkim të një jete më të mirë. Vitet e fundit, zhvillimi i turizmit ngjall shpresa, por edhe ato janë të vogla. Një ditë takova ambasadoren e Bashkimit Evropian që flinte në Shishtavec, fshati më i madh i Gorës në anën shqiptare. “Çfarë mrekullie”, më tha. “Për një natë – po,” iu përgjigja. “Është e vështirë të jetosh këtu, edhe pse Gora ka potencial të madh turistik, si pjesë e malit të famshëm të Sharrit.
Bosnja dhe qytetet e saj përmenden shpesh në romanet tuaja. Çfarë lidhjesh historike dhe kulturore kishte Gora, pra pjesa e saj shqiptare, me Bosnjën më parë dhe si është situata aktuale?
Varfëria i detyroi goranët të emigrojnë në periudhën ndërmjet dy luftërave botërore. Dhe në Bosnje, ndoshta për shkak të së njëjtës fe, kishte shumë goranë, më shumë se në vendet e tjera përreth. Goranë ka pasur dhe ka pothuajse në të gjitha qytetet e Bosnjës, veçanërisht në Sarajevë, Banja Lukë, Mostar, Bihac, por edhe në Novi Pazar. Pothuajse të gjithë ishin pastiçer. Edhe Olomanka e famshme e Sarajevës, një pastiçeri në qendër të qytetit, dikur ishte në pronësi të një gorani, njëri prej të cilëve ishte vëllai i gjyshes sime nga nëna. Kurse shkrimtari boshnjak Mesud Islamoviç (Medo Goranin) ishte nipi i vëllazërisë Dokle. Dy motrat e nënës sime jetonin në Bosnje dhe për shkak të izolimit komunist nuk mundën të shiheshin kurrë.
Është krejt e natyrshme që kultura, arti, mënyra e jetesës, këngët e Bosnjës kanë pasur një ndikim shumë pozitiv te Gora dhe goranët. Ndërsa tani jemi të gjithë nën kërcënimin e globalizimit.
Një nga personazhet në romanin tuaj “Bijat e mjegullës” thotë: “Ata e prenë Gorën si shpatë. Tito atje, Enveri këtu, mjegull në mes”. A mund të vëzhgojmë sfidat historike dhe politike të Ballkanit si një zonë në kufirin e qytetërimeve dhe kontinenteve përmes fatit të Gorës?
Po, është e vërtetë që edhe Gora ishte viktimë e politikës që u zhvillua pas shpinës së popujve ballkanikë. Ky rajon me 29 fshatra, një etnokulturë e veçantë shpirtërore dhe materiale, ndahet në tre shtete. Por besoj se në realitetin politik europian, idetë dhe orekset e politikanëve të “Serbisë së Madhe”, “Greqisë së Madhe”, “Bullgarisë së Madhe”, “Shqipërisë së Madhe” nuk kanë të ardhme. “Evropa e Madhe” është në rendin e ditës. Do të ishte mirë që çdo komb, duke hyrë në një Evropë të bashkuar, të ruante identitetin e tij kulturor dhe kushtetutën shpirtërore. E njëjta gjë vlen edhe për Gorën.
Nëpërmjet romaneve tuaja, publiku nga ish-Jugosllavia mund të krahasojë dy sisteme komuniste. A mundet njeriu dhe qeveria të kalojnë së bashku jetën në një demokraci?
Edhe demokracia, – tha Churchill, – nuk është e mirë, por nuk mund të gjejmë asgjë më të mirë se ajo. Pushteti dhe populli e kanë pasur gjithmonë të vështirë të bashkëjetojnë, veçanërisht në regjimet represive. Gjithmonë, madje edhe tani, politikanët për të ardhur në pushtet kërkojnë vota nga të varfërit, para nga të pasurit dhe u premtojnë të dyja palëve se do të mbrojnë njëra-tjetrën. Shekulli i kaluar ishte shekulli i shtetit dhe shekulli në të cilin jetojmë po përpiqet të bëhet shekulli i njeriut. Për të arritur këtë nevojiten reforma të mëdha politike, ekonomike, strukturore dhe kulturore. Pa to, euroskepticizmi do të thante rrënjët dhe degët e pemës sonë të përbashkët.
Çështja e ruajtjes së identitetit është një nga çështjet thelbësore të kohës në të cilën jetojmë. Çfarë roli luajnë romanet tuaja në ruajtjen e identitetit të Gorës?
Kushdo që e njeh fare Gorën, historinë e saj, gjeografinë e saj politike dhe veçanërisht kulturën e saj origjinale, natyrshëm pyet veten: si mund të mbijetonte kultura dhe gjuha gorane, edhe pse nuk është shkruar në asnjë libër, kur nuk është mësuar në ndonjë shkollë, nuk transmetohet në radio apo televizion? Ajo jetoi dhe jeton përmes traditës mijëravjeçare dhe zakoneve të mira, përmes këngëve, baladave dhe legjendave të saj. Edhe sot, në shumë fshatra gorane, vajzat mblidhen çdo mbrëmje para portave të tyre dhe këndojnë këngë lirike përmes të cilave komunikojnë me djemtë, zogjtë, yjet dhe hënën, duke shprehur dëshirat dhe vuajtjet e tyre, ëndrrat dhe zhgënjimet e jetës deri në qiell e në tokë. Bartës të asaj kulture dhe identiteti nuk janë gazetat, radiot dhe televizionet, por vetë goranët. Pa to, Gora do të kishte vdekur. Shpresoj që me tre romanet e Sagës së Malit (“Bijat e mjegullës”, “Ditët e Minjve të Verbër”, “Mali pa Zogj”) të kem dhënë kontributin tim modest në ruajtjen e atij identiteti.
