“Politika? Paktet për emigrantët? Marrëveshje të vogla me pak rëndësi. Shqipëria tashmë është ribashkuar, me Italinë dhe me Europën. Politika nuk e ka vënë re ende”.
Letizia Tortello – La Stampa
Ismail Kadare është ulur në diell në një tavolinë në Tiranë. Xhaketë dhe kapele e zezë me vizore të tërhequr poshtë mbi ballë. Pi kafe me botuesin e tij Bujar Hudhri dhe një student.
“Është ftohtë, por sot po festojmë,” thotë ai shkurt, me një ton zëri të hollë e solemn të mprehtë si thikë. Poshtë kodrës hapet sheshi më modern dhe më i gjallë i kryeqytetit, Arena Kombëtare, zona kuqezi e stadiumit, që të kujton ngjyrat e flamurit, xhevahirin dhe krenarinë e Shqipërisë, ndërtuar nga arkitektë italianë.
Një vajzë e vogël i afrohet me turp shkrimtarit dhe poetit më të famshëm të gjallë në Tokën e Shqiponjave për një foto.
Kadare lindi dhe u rrit këtu, u arratis në vitin 1990 në konflikt me udhëheqjen komuniste, u largua në Francë, fitues i shumëfishtë çmimesh dhe kandidat për çmimin Nobel për dyzet vjet. Ai, si një sfinks, tregon një buzëqeshje shumë të ëmbël. Ai pi duhan, mendon, bën pauza të gjata, shqyrton me kujdes.
Dhe sa herë që flet, trondit. E ndan ajrin në dysh. Ai kurrë nuk dëshiron të merret me politikë, “vetëm me letërsi, që është vetë politikë”. Në vend të kësaj ai e bën gjithsesi, duke parë nga lart botën, si shkrimtar, fatin e vendit të tij dhe të kontinentit, mes luftërave dhe rendit të ri botëror.
Çfarë duhet të festojmë?
Më 9 nëntor, rënia e Murit të Berlinit. Sot, si tridhjetë e katër vjet më parë, kur u mund komunizmi dhe u kthye ëndrra e lirisë. Edhe nëse politika në përditshmërinë e saj ka qenë dhe është shumë herë anti-evropiane, ne jetojmë në një kontinent evropian të frymës. Marksizëm-leninizmi është mundur, diktatorët dhe autokratët nuk do të fitojnë mbi këtë frymë evropiane.
Ku futet Shqipëria juaj?
Jam shumë optimist. Unë gjithmonë pres një ndryshim, një Shqipëri ndryshe dhe besoj se kombi im shumë shpejt do të bëhet më i mirë nga sa mund ta imagjinoj. Ky është momenti ynë, shansi ynë.
Ka shqiptarë në udhëheqje dhe qeverisje në disa vende të Ballkanit, nga Kosova në Maqedoninë e Veriut. Mbajtëm me nder mbi supe, në këtë det, traditën letrare më të vjetër në botë, atë latine, dhe atë greke, djepin e parë të letërsisë.
Ëndrra europiane e kulturës filloi mes brigjeve tona dhe tuaja. Popujt mund të ndahen ose të bashkohen, por ne tashmë jemi ribashkuar, edhe nëse politika është më e ngadaltë.
Dikush mes Brukselit, godinave qeveritare të shteteve europiane egocentrike dhe fqinjëve tuaj ballkanikë, duhet ta lexojë dhe ta dëgjojë më shumë. Ju jeni sponsori më i mirë i hyrjes së Ballkanit Perëndimor në BE. Pse keni pritur kot 20 vjet?
Jeta e përditshme e politikës ka shumë faza. Në Shqipëri ëndrra liberale nuk u shua asnjëherë, as në kohën e diktaturës, kur Enver Hoxha vrau e burgosi armiqtë, pa të keqen që duhej luftuar në europianizëm dhe mendohej vetëm për sovjetikët. Por marksizëm-leninizmi, armiku më i madh i njerëzimit, është mundur.
Rusia e Putinit është larg nga “ëndrra europiane”. Çfarë menduat kur shpërtheu lufta në Ukrainë?
Ishte një turp. Një luftë e re në Europë për të thyer gjithçka përsëri. Rusia mbeti e ngrirë shpirtërisht në privimin e lirisë.
Ka nga ata që e krahasojnë Putinin me Stalinin. Dakord?
Unë nuk e di. Por diktatorët janë njerëz të vegjël. Siç e them në librin tim të fundit për Pasternakun (i cili do të dalë në italisht në muajt e ardhshëm, në origjinalin shqip titullohet “Kur tiranët grinden”, i përkthyer në anglisht me titullin “A dictator calls”, red.), autokratët nuk dominojnë asgjë, dhe herët a vonë bien. Shkrimtarët dominojnë shpirtin e një populli. Pushteti bën vetëm marrëveshje të vogla.
Duke folur për marrëveshjet, çfarë mendoni për atë të parashikuar mes Ramës dhe Melonit për të sjellë emigrantë në Shqipëri?
Këto janë gjëra të vogla që ndodhin mes qeverive, nuk më interesojnë ato, protesta dhe lojëra pushteti. Siç thashë, Shqipëria dhe Italia janë tashmë të bashkuar: janë 500 mijë shqiptarë që jetojnë dhe punojnë në Itali, shumë italianë janë shpërngulur në Shqipëri, ka martesa të përziera, kompani të mëdha janë krijuar këtu, fëmijët tanë kanë baballarë italianë. Ku qëndron problemi? Një marrëveshje?
A është e drejtë të ndalosh emigrantët jashtë Europës? A është njerëzore, a është çnjerëzore kjo politikë?
Europa është një lagje e bukur dhe të gjithë duan të vijnë këtu, kjo është normale. Njerëzit kanë lëvizur gjithmonë, që nga kohërat e lashta. Nuk e kuptoj askënd që nuk është dakord.
Për vite e vite keni qenë kandidat për çmimin Nobel, i cili nuk arrin kurrë. A jeni ende duke pritur për të?
Jo, jam i mërzitur. Nuk e kam menduar prej vitesh. Nuk është e rëndësishme për mua si shkrimtar, por për kulturën shqiptare. Më vjen keq për njerëzit e mi që e meritojnë.
