Koka është një prej stimuluesve më të vjetër, më të fuqishme dhe më të rrezikshme me origjinë natyrore. Tre mijë vjet para lindjes së Krishtit, Inkasit e lashtë të Andeve, përtypnin kokainë për të bërë zemrën t’iu rrihte më fort dhe që të punonte më shpejtë për të luftuar efektet e ajrit që ishte i rralluar në malet ku jetonin.
Peruanët vendas përtypnin kokainë vetëm gjatë ceremonive fetare. Kjo tabu ishte thyer kur ushtarë spanjollë pushtuan Perunë në 1532. Punëtorëve indianë të detyruar të punonin në minierat e argjendit spanjolle iu jepnin kokainë, sepse ajo i bënte ata më të lehtë për të kontrolluar dhe të shfrytëzuar.
Kokaina ishte e izoluar (nxjerrë nga gjethet e koka) për herë të parë në 1859 nga kimisti gjerman Albert Niemann. Por ajo filloi të jetë e përhapur në komunitetin mjekësor jo me parë se vitet 1880.
Psikoanalisti austriak Sigmund Freud, i cili e përdorte dhe vetë drogën, ishte i pari që promovuar kokainën si një tonik për të kuruar depresionin dhe impotencë seksuale. Në 1884, ai botoi një artikull me titull “Über Coca” (Rreth kokainës) ku promovoi e “përfitimet” e kokainës, duke e quajtur atë një substancë magjike.
Freud, megjithatë, nuk ishte një vëzhgues objektiv. E përdori rregullisht kokainë, duke i rekomanduar edhe të dashurës dhe mikut të tij përdorimin e saj.
Edhe pse e vinte re se kokaina të çonte në “shkatërrim fizik dhe morale,” Freud vazhdonte të nxiste miqtë e tij më të ngushtë ta përdorni, ndërsa një prej miqve të tij ngushte përfundoi duke parë halucinacione paranojake me “gjarpërinj të bardhë që zvarriteshin në lëkurën e tij.”
Ai gjithashtu besonte se “për njerëzit doza toksike (kokainë) është shumë e lartë, dhe se nuk kishte doza vdekjeprurëse. Por në kundërshtim me këtë besim, një nga pacientët e Freud vdiq nga një dozë e lartë që ia kishte përcaktuar vetë psikologu.
Në 1886, popullariteti e drogës ishte bërë edhe i madh dhe John Pemberton përfshiu në pijen Coca-Cola një përbërës të kokainës. Efektet euforike dhe energjike mbi konsumatorin ndihmoi të ngrihej në qiell popullariteti i Coca-Cola në vitet në vazhdim. Nga 1850-1900, porcionet e lidhura me kokainë dhe opiumit, që futeshin në pije nisën të përdoren gjerësisht nga njerëzit e të gjitha klasave shoqërore.
Personazhe të famshme si shpikësi Thomas Edison dhe aktorja Sarah Bernhardt promovonin efektet “magjibërëse” të tonikëve dhe eliksireve që kishin përbërës kokaine. Kokaina u bë e famshme edhe në kinemanë pa zë të kohës, ku mesazhet pro kokainës që jepeshin në filma ndikuan në miliona njerëz.
Por përdorimi i kokainës në shoqëri dhe rreziqet e përdorimit të saj në publik filluan të bëheshin gradualisht të dukshme. Presioni publik e detyroi Coca-Colën për të hequr përbërësit e kokainën nga pijet joalkoolike që në vitin 1903.
Në 1905, u bë popullore “thithja“ dhe pas pesë vitesh spitalet dhe literatura mjekësore filloi të raportojnë rastet e dëmtimit të hundës që rezultonte nga përdorimi i kësaj droge.
Në 1912, qeveria amerikane sinjalizoi 5000 vdekje nga kokaina brenda vitit, në vitin 1922 kokaina u ndalua zyrtarisht.
Në vitin 1970, kokaina doli sërish në modë, dhe përdorej nga bota e spektaklit dhe biznesmenët. Kokaina dukej si shoqja ideale për të pasur një kënaqësi të lehtë dhe të shpejtë. “Të mbushte me energji” dhe ndihmonte njerëzit që të rrinin gjithnjë “lart”.
Në disa universitete amerikane, përqindja e studentëve që eksperimentonin kokainë u rrit dhjetë herë nga vitet 1970-1980.
Në fund të viteve 1970, trafikantët kolumbianë të drogës filluan të krijonin një rrjet kompleks kokainë kontrabandë në Shtetet e Bashkuara.
Tradicionalisht, kokaina ishte një drogë për të pasurit, për shkak të çmimit të lartë.
Por deri në fund të viteve ’80, kokaina nuk u konsiderua më si droga e të pasurve, por si droga më e rrezikshme që krijonte varësi, të çonte në varfëri, në kriminalitet dhe në vdekje.
Në fillim te viteve ’90, kartelët e drogës kolumbiane prodhonin dhe eksportonin nga 500 deri në 800 tonelata kokainë në vit, jo vetëm në SHBA, por edhe Europë dhe Azi.
Kartelet e mëdha u çmontuan nga autoritetet ligjore, por ata u zëvendësuan nga grupe më të vegjël. Më shumë se 300 organizata krimi janë aktive në prodhimin e drogës në Kolumbi. Nga viti 2008, kokaina u kthye në drogën e dytë ilegale më të trafikuar në botë.
Kokaina, sipas shkencës
Kokaina bën pjesë në grupin e drogave të njohura si “stimulantë”. Stimulantët shpejtojnë mesazhet që kalojnë midis trupit dhe trurit.
Kokaina nxirret nga gjethet e bimës koka (Erythroxylum coca), që gjendet në Amerikën e Jugut. Ekstrakti i gjethes së kokës përpunohet për të krijuar hidroklorid kokaine, “freebase” dhe “crack”.
Gjethet e bimës së kokës prej kohësh janë përdorur me përtypje dhe në çaj nga popullsia indigjene e Amerikës së Jugut për vetitë stumuluese dhe frenimin e ndjenjës së urisë. Kokaina është përdorur si ilaç energjetik në pije dhe ushqime. Është përdorur edhe si anestetik lokal.
Çfarë pamjeje ka kokaina?
Forma më e përhapur e kokainës është hidrokloridi i kokainës. Kjo është një substancë e bardhë-pudër kristaline e hidhur, mpirëse.
Hidrokloridi i kokainës më tej përpunohet për të prodhuar kokainën bazë të njohur si “freebase” dhe “crack”. “Freebase” është një pudër e bardhë, ndërsa “crack” në përgjithësi është në formë kristaline me ngjyrë nga të bardhë në krem ose transparente me pikëla rozë ose të verdhë.
Hidrokloridi i kokainës zakonisht miksohet me substanca të tjera si laktozat dhe glukozat për ta holluar përpara se të shitet.
Si përdoret?
Hidrokloridi i kokainës më shpesh thithet me hundë. Ai edhe mund të injektohet. Disa njerëz e bashkojnë me çamçakëz, ku absorbohet e shkon në gjak. Të tjerë e shtojnë atë në pije ose ushqim. “Freebase” dhe “crack” zakonisht pihen si duhan.
Emrat e rrugës
K, koka, ëmbëlsirë hunde, dëborë, zonja e bardhë, buri, çarli, goditja, pluhur i bardhë dhe pluhur yjor. “Freebase” njihet edhe si “base” dhe “crack”, disa herë emërtohet “gur” ose “lavazh”.
Cilat janë efektet
Efektet e kokainës mund të zgjatin kurdo nga pak minuta deri në dy orë, në varësi të asaj se si është marrë kokaina dhe nga personi që e ka marrë atë. Kur shfaqet nxitimi për marrjen e kokainës, atëhere personi mund të përjetojë një përplasje. Efekte të tjera të menjëhershme që mund të përjetohen janë:
-Zgjim psikologjik, përfshirë rritje të temperaturës së trupit dhe ritmit të zemrës;
-Rritje të ndjenjës fëminore;
-Dehje;
-Ankth;
-Tharje goje;
-Rritje e ritmit të frymëmarrjes;
-Rritje e të folurit ose ndjekje në qetësi të plotë ose ngazëllim;
-Ndjenjë për forcë të madhe fizike dhe kapacitet mendor;
-Rritje e libidos dhe zgjim seksual;
-Ndjenjë e mirëqenies;
-Ankth, axhetim dhe panik;
-Paranoja;
-Sjellje agresive të dhunshme të papritura;
-Ndjesi vigjilence, reduktim i nevojës për të fjetur;
-Rritje performance në detyra të thjeshta;
-Dhimbje koke;
-Rritje e presionit të gjaku-t dhe rrahjeve të zemrës (pas një fillimi të ngadaltë);
-Oreks i reduktuar;
-Rritje e temperaturës së trupit;
Indiferencë për dhimbje dhe lehtësim i dhimbjeve lokale.
Në sasi të mëdha
Efekti i menjëhershëm i kokainës intensifikohet kur droga merret në sasi të mëdha. Njerëzit gjithashtu mund të përjetojnë dridhje, tkurrje muskujsh, të përziera dhe të vjella, puls të shpejtë dhe të dobët, aritmi, dhimbje gjoksi, atak zemre, hipertermi, ngërçe dhe goditje.
Sasi të mëdha dhe në mënyrë frekuente, përdorim i rëndë dhe për një kohë të gjatë i kokainës mund të çojnë në “psikozën e kokainës”, që karakterizohet nga deluzion paranojak, halucinacion, sjellje të çuditshme, sjellje agresive dhe të dhunshme. Disa njerëz e marrin kokainën në doza të mëdha “binge” (për qejf), që do të thotë se ata e marrin kokainën në mënyrë të përsëritur disa herë në ditë ose disa ditë në javë. “Binge” pasohet nga përplasja, dhe personi ndjen depresion të thellë, letargji dhe zemërim.
Overdoza
Risku i overdozës është i lartë, pasi edhe forca dhe miksimi i kokainës zakonisht nuk dihet. Një overdozë kokaine mund të rezultojë në rritje të ritmit të rrahjeve të zemrës dhe temperaturës së trupit, ngërçe, atak zemre, hemorragji në tru, dështim veshkash, konvulsione etj. Të tëra këto mund të çojnë në koma dhe vdekje.
Efektet afatgjata
Efektet afatgjata të kokainës përfshijnë:
-Insomnia;
-Depresion;
-Ankth, paranojë dhe psikoza;
-Çrregullime në të ushqyer dhe humbje peshe;
-Disfunksion seksual;
-Hipertension dhe rrahje të çrregullta zemre;
-Ndjeshmëri ndaj dritës dhe zhurmave;
-Halucinacion-e (disa njerëz mund të përjetojnë sikur kanë insekte nën lëkurë);
-Atrofi cerebral-e (humbje e trurit) dhe të menduar pa lidhje.
Toleranca dhe varësia
Njerëzit që përdorin kokainën mund të zhvillojnë një tolerancë shumë të shpejtë ndaj efekteve euforike të kokainës. Kjo e bën të domosdoshme marrjen gjithmonë e më shumë të kokainës për të patur të njëjtin efekt.
Në kontrast, disa njerëz që përdorin kokainë në mënyrë të rregullt mund të zhvillojnë “tolerancë të kundërt”, që nga përvoja e tyre, efektet e kundërta të kokainës janë më shumë intensive.
Varësia nga një drogë mund të jetë psikologjike, fiziologjike ose të dyja bashkë.
Një person që është i varur psikologjikisht te kokaina, gjetjen e saj e kthen në veprimtarinë më të rëndësishme të jetës së tij. Për shkak të efekteve të saj euforike të fuqishme, njerëzit që përdorin kokainë mund të zhvillojnë varësi të fortë psikologjike ndaj saj.
Varësia fizike nga një drogë ndodh kur një person funksionon nën prezencën e drogës. Është më pak e qartë nëse është e mundur që të zhvillohet një varësi fizike krahasuar me varësinë psikologjike ndaj kokainës.
Tërheqja
Nëse një person që është i varur nga kokaina e ndalon menjëherë marrjen e saj, ose në mënyrë të ndjeshme redukton sasinë që përdor, mund të përjetojë simptoma tërheqjeje.
Tërheqja ngjet në tre faza: “përplasja”, “tërheqja” dhe “zhdukja”.
Përplasja, që zakonisht ndodh në ditët e para, përshkruhet si simptoma e tërheqjes që ndodh në mënyrë të menjëhershme pasi personi ndalon përdorimin e kokainës. Simptomat mund të përfshijnë:
-Shqetësim;
-Depresion ose ankth;
-Ndjenjën e urisë së madhe;
-Dëshirë të madhe për kokainë;
-Insomnia ose gjumë të shqetësuar dhe të tejzgjatur;
-Lodhje dhe rraskapitje ekstreme.
Faza e tërheqjes mund të zgjasë deri në 10 javë. Gjatë kësaj faze, njerëzit përjetojnë shpesh mall për kokainë. Të tjera simptoma të tërheqjes gjatë kësaj faze janë:
-Mungesë energjie;
-Anhedoni (paaftësi për të ndjerë kënaqësi);
-Ankth;
-Shpërthim zemërimi.
Faza e zhdukjes mund të zgjasë pafundësisht. Kjo përfshin dëshirë të përhershme për kokainë. Kjo ndodh përgjithësisht si përgjigje për njerëzit, vendet dhe objektet që në mënyrë kushtëzuese provokojnë memorien e marrjes së drogës. Këto ndjenja mund të shfaqen muaj ose vite pas ndalimit të marrjes së kokainës.
**
Disa kuriozitete për kokainën
1. Kokaina është përdorur për herë të parë në Shtetet e Bashkuar të Amerikës në 1880, kur disa mjekë filluan ta përdorin atë si një anestetik për operacionet në fyt, hundë dhe sy.
2. Në vitet e para të prodhimit, Coca-Cola përmbante një sasi prej rreth 9 miligram kokaine për shishe, e cila e kombinuar me kafeinën rriste efektet stimuluese. Ky përbërës u eliminua në fund të vitit 1909, kur u zbuluan efektet e tij të dëmshme .
3. Aktualisht në SHBA çmimi i një gram kokaine të pastër është midis 80 dhe 100 dollarë (60-70 euro).
4. Çdo vit prodhohen më shumë se 2000 ton kokainë në botë.
5. Çdo ditë kokaina përdoret nga gjysmë milionë njerëz.
6. The United Nation World Drug kohët e fundit ka konstatuar në 20 milionë numrin e përdoruesve të kokainës në botë.
7. Shteti me numrin më të madh të konsumatorëve të kokainës është SHBA-ja, e ndjekur nga Kolumbia, Meksika dhe Mbretëria e Bashkuar. Në Azi nivelet e konsumimit të saj janë minimale.
8. Është llogaritur se një mesatare prej 36.8 milion njerëz në Amerikë e kanë provuar të paktën një herë kokainën.
9. Në Itali është llogaritur se 50 mijë njerëz janë frekuentues të rregullt.
10. Frojdi pasi ka provuar kokainën u bë mbështetës i zjarrtë i saj. Psikoanalisti filloi t’ia rekomandojë pacientëve të tij si një ilaç për alkoolizmin dhe depresionin.
12. Në mbarë botën çdo vit gati 400 mijë fëmijë lindin të varur nga kokaina, për faj të nënave të tyre.
13. Një studim ka treguar se në 5 kartëmonedha në katër prej tyre është e mundur të gjenden gjurmë kokaine.
