Problemet e shkaktuara nga virusi në zinxhirin global të furnizimit pritet të ndikojnë negativisht në vendet e ndryshme
Firdevs Bulut
Nassim Nicholas Taleb, ish-ndërmjetës i tregut të opsioneve i cili në mënyrë intensive interesohet për shkencën e statistikave, ishte i pari që sugjeroi termin “Mjellma e Zezë”, i cili përdoret për të theksuar ngjarje të paparashikueshme, të rralla që kanë potencialin për të ndikuar thellë në botën financiare dhe sistemet ekonomike globale, shkruan Anadolu Agency (AA).
Me ndikimin e luftërave tregtare, Brexit-it dhe çështjeve të ndryshme gjeopolitike, ekonomia globale po kalon një periudhë të vështirë, ndërsa në axhendën globale janë mundësitë e recesionit dhe ngadalësimit ekonomik. Një nga shqetësimet është frika se skenari i “Mjellmës së Zezë” do të bëhet realitet, duke përkeqësuar më tej ekonominë globale, e cila tashmë është e brishtë prej ca kohësh. Përhapja e fundit e koronavirusit që u shfaq në Wuhan të Kinës solli mundësinë e një skenari të tillë, duke rritur shqetësimet për ekonominë globale.
Ndikimet e një shpërthimi të tillë interpretohen me ngut, kryesisht përmes ndikimit të tyre në shkëmbime. Kjo është një zgjedhje e gabuar. Tregjet financiare reagojnë fuqimisht ndaj fluksit të informacionit në lidhje me këto lloj ngjarjesh të papritura. Rritja e numrit të vdekjeve papritmas mund të rezultojë në një humbje prej 10 për qind të vlerës në tregjet e aksioneve. Nga ana tjetër, madje edhe një copë e lajmit të mirë mund të vlerësohet si një mundësi për të blerë. Për shkak se ne po flasim për Kinën, e cila konsiderohet “fabrika e botës”, do të ishte me mend të vlerësohen ndikimet përmes zinxhirëve të furnizimit, tregtisë së jashtme dhe kanaleve të sektorit real.
Për të kuptuar plotësisht ndikimet e mundshme, një nga rastet më e fundit e cila mund të krahasohet do të ishte shpërthimi i SARS-it në vitin 2003. Për shkak të ndikimit të SARS, ekonomia kineze vlerësohet të ketë humbur të paktën 2 pikë përqindje në rritjen e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) reale në tremujorin e dytë të vitit 2003.
Përkundër kësaj, falë paketave stimuluese ekonomike nga qeveria kineze, një rritje në performancën e eksportit dhe kërkesa e vonuar e cila do të aktivizohej në tregjet më vonë gjatë atij viti, ekonomia kineze arriti të mbyllte 2003 me një normë rritjeje prej 10 për qind. Vlerësohet se rritja ekonomike globale humbi 0.1 pikë përqindje të PBB-së reale për shkak të SARS-it.
Ndikimet e koronavirusit të ri, të quajtur gjithashtu si “virusi Wuhan”, mund të ndjehen më thellë sesa ai i SARS-it. Ekonomia kineze kompensoi zvogëlimin e kërkesës së brendshme në tremujorin e dytë të vitit 2003 duke eksportuar më shumë mallra dhe shërbime. Si pasojë, normat e eksportit të Kinës u rritën me 35 për qind në vitin 2003. Fakti që Kina u bë anëtare e Organizatës Botërore të Tregtisë në vitin 2001 gjithashtu pati një rol të madh në këtë ecuri mbresëlënëse të eksportit.
Megjithatë, Kina nuk ka më të njëjtën rreze veprimi që do t’i mundësonte asaj të rrisë eksportet në një numër kaq të rëndësishëm. Vitet e fundit, Kina ka kaluar nga një model i bazuar në eksport në një model të varur nga kërkesa e brendshme. Pjesa e kërkesës së brendshme në përbërjen e rritjes është shumë më e madhe se ajo në të kaluarën.
Sipas kësaj, virusi do të ngadalësonte kërkesën e brendshme që do të kishte një ndikim më të veçantë në rritjen ekonomike. Brenda sferës ekonomike, epidemitë dhe katastrofat natyrore priren të ndikojnë më shumë në industritë e shërbimeve. Rëndësia e industrisë së shërbimeve në ekonominë kineze është rritur nga 40 për qind në të paktën 50 për qind në 20 vitet e fundit. Kjo zhvendosje në strukturën sektoriale të ekonomisë mund të rezultojë që ndikimi i koronavirusit në rritje të jetë më i fortë në krahasim me vitin 2003.
Krahasuar me vitin 2003, tregtia e jashtme e Kinës sot është pesë herë më e madhe, numri i turistëve të dërguar jashtë është gjashtë herë më i lartë dhe pjesa e saj në ekonominë globale gjithashtu është rritur katërfish. Nuk do të ishte befasi nëse zhvillimet në Kinë ndikojnë në ekonominë globale më thellë sesa ato të 17 viteve më parë.
Rasti i SARS-it ka ndodhur në një kohë kur rreziqet në ekonominë globale ishin më të ulëta, dëshira për investime ishte më e lartë dhe vëllimi i tregtimit ishte në një tendencë për t’u rritur më tej. Por, tani së bashku me paqartësitë dhe rreziqet më të larta, ne po kalojmë një epokë në të cilën rritja globale dhe vëllimet e tregtisë vështirë se ecin përpara për shkak të luftërave tregtare. Përkeqësimi i pritjeve mbi ekonominë globale mund të bëjë që ndikimet e virusit të bëhen më të forta.
Sa do të rrisin këta faktorë ndikimin negativ të koronavirusit në ekonomi në krahasim me atë të SARS? Duke iu referuar skenarit në të cilin shpërthimi i koronavirusit do të ishte nën kontroll deri në prill, Shang-Jin Wei nga Universiteti Columbia bëri një parashikim shumë optimist se ndikimi i virusit në rritjen ekonomike të Kinës do të kufizohej në vetëm 0,1 pikë përqindje. Organizatat ndërkombëtare të financave parashikojnë se ekonomia kineze do të pësojë humbje të rritjes mesatarisht me 0.5 pikë përqindje. Ka edhe pesimistë të rëndë që parashikojnë se ekonomia kineze do të përballet me humbje të rritjes për më shumë se një pikë përqindjeje. Parashikimet në lidhje me humbjen e përgjithshme të rritjes ekonomike globale për shkak të virusit shkojnë nga 0,02 deri në 0,03 pikë përqindje.
Së bashku me paqartësitë në lidhje me përhapjen e rreziqeve të virusit, ndikimet e mundshme të masave të politikës së Qeverisë së Pekinit për të rinovuar aktivitetin ekonomik janë vështirë të parashikohen tani. Për këtë arsye, është e vështirë të bëhen parashikime për situatën për të gjithë vitin. Prandaj është e dobishme të jesh i kujdesshëm në lidhje me parashikimet vjetore të rritjes në periudha të tilla të pasigurta.
Cilat vende do të preken dhe sa?
Bazuar në të dhënat e tanishme, do të ishte më logjike të parashikohet situata në raport me tremujorin e parë sesa për tërë vitin. Sipas parashikimeve të “Bloomberg Economyics”, ekonomia globale mund të përballet me një humbje prej 0,416 pikë përqindje në tremujorin e parë të vitit 2020. Të lidhura thellë në Kinë për sa i përket financave, logjistikës dhe mallrave, Hong Kongu është një nga vendet që ka mundësi më të mëdha që të ndikohet nga virusi.
Ngadalësimi i Kinës nënkupton më pak eksporte të produkteve, të cilat do të ndikonin në eksportuesit kryesorë të produkteve si Brazili dhe Australia. Kryesisht e varur nga Kina në mallrat e saj të ndërmjetme, rritja ekonomike e Koresë së Jugut në tremujorin e parë të vitit mund të përfundojë me 0.4 pikë përqindje më pak nga sa pritej për shkak të virusit.
Për shkak të mangësive në furnizimet e mira të ndërmjetme që vijnë nga Kina, një kompani automobilistike e Koresë së Jugut vendosi të ndërpresë operacionet e saj për disa kohë. Problemet që do të shkaktohen nga virusi dhe një ulje e pritjeve në zinxhirin global të furnizimit pritet të ndikojnë negativisht në SHBA dhe vendet e ndryshme të BE-së. Midis vendeve të BE-së, virusi pritet të ndikojë më shumë në ekonominë gjermane.
Ndikimet e mundshme në ekonominë turke
Meqenëse varësia e ekonomisë turke nga Kina është më e vogël në krahasim me vendet e tjera të G20, ndikimi i koronavirusit në Turqi mund të jetë relativisht më i ulët. Humbja e përshpejtimit në rritjen ekonomike globale dhe vëllimet e tregtisë gjithashtu mund të ngadalësojë rritjen e normave të eksportit në Turqi. Nga ana tjetër, deficiti i tregtisë së jashtme të Turqisë ndaj Kinës mund të bëhet më i ashpër. Rënia në pritjet e rritjes globale ul gjithashtu çmimet e naftës. Çmimet e naftës të cilat bien nën 55 dollarë është një zhvillim pozitiv për sa i përket inflacionit dhe bilancit të llogarisë.
Për më tepër, numri i turistëve kinezë në Turqi, i cili është rritur ndjeshëm vitet e fundit, mund të përballet gjithashtu me një ngadalësim. Ky skenar do të ketë një ndikim negativ në bilancet e llogarisë. Një pjesë e caktuar e likuiditetit global që vjen nga tregjet aziatike në zhvillim mund të zhvendoset në Turqi si një treg alternativë.
Duke qenë i kufizuar, ky lloj i hyrjes së parave do të shkaktonte rezultate pozitive në tregje. Nëse pritjet nga ndikimi i virusit në ekonominë globale përkeqësohen, bankat qendrore të rëndësishme si FED dhe ECB mund të kërkojnë një rritje monetare shtesë. Një veprim i tillë politik, megjithëse i kufizuar, do t’i jepte Turqisë më shumë hapësirë për të luajtur në drejtimin e tregjeve të interesit dhe valutave. Rezultatet përfundimtare dhe konkrete të ndikimeve aktuale të mundshme (pozitive dhe negative) do të varen nga fakti se cilët aktorët do të jenë më të fortë dhe më me ndikim në këtë proces.
Skenarët më të rrezikshëm
Ekzistojnë tre skenarë të rrezikshëm që mund të rrisin ndikimin e virusit në ekonominë globale. Rreziku i parë i rëndësishëm është mundësia që virusi të mos vihet nën kontroll të plotë deri në fund të tremujorit të dytë të vitit. Me rritjen e temperaturave të motit, mundësia që virusi të humbasë qëndrueshmërinë e tij mund të rezultojë që ky skenar të mos ndodhë.
Tensioni shoqëror në rritje në Kinë për shkak të virusit dhe Qeverisë së Pekinit që ka reaguar ndaj kësaj situate është një skenar tjetër me rrezik. Edhe pse disa e kritikojnë këtë, është e qartë se Kina po vepron në një mënyrë më transparente në krahasim me reagimin e saj ndaj shpërthimit të SARS-it në vitin 2003. Në një situatë kaq të rëndë, nuk është e lehtë të mbash nën kontroll të gjitha çështjet e lidhura, së pari dhe më e rëndësishmja prej të cilave janë proceset e karantinës.
Në këtë drejtim, Qeveria e Pekinit ka bërë relativisht një punë të mirë deri më tani. Nëse një situatë e ngjashme do të ndodhte në një vend perëndimor, nuk do të ishte aq e lehtë për të mbajtur situatën nën kontroll si të tillë. Prandaj, mundësia e rritjes së tensionit social dhe gjërat që do të dilnin jashtë kontrollit të qeverisë së Pekinit aktualisht janë të ulta.
Skenari i tretë i rrezikshëm mund të shfaqet nëse Pekini humbet produktin e importit total që garantoi të blinte nga SHBA brenda kornizës së marrëveshjes së fazës së parë, e cila do të rezultojë në një reagim të hapur nga presidenti i SHBA-së, Donald Trump (siç është kërcënimi i vendosjes së tarifave përsëri).
Në deklaratën e tij për këtë çështje javën e kaluar, Trump theksoi se ai do të jetë në përputhje me kërkesat e marrëveshjes dhe se ai ka besim të plotë se Kina do të tejkalojë krizën e virusit.
Ne kemi qenë dëshmitarë se Trump papritmas ka ndryshuar mendje për shumë çështje shumë herë. Nuk do të ishte e logjikshme të besojmë plotësisht kësaj çështjeje. Askush nuk mund të garantojë se ai nuk do të tejkalojë Kinën dhe të përdorë këtë situatë në dobi të tij për fushatën zgjedhore 2020.
Tregjet financiare nuk “po vlerësojnë” këto skenarë të rrezikshëm që nuk pritet të ndodhin, por janë shumë të frikshme. Siç kemi përmendur më lartë, është e logjikshme të jemi të kujdesshëm në lidhje me parashikimet e rritjes për shkak të paqartësive të lartpërmendura. Parashikimet e bazuara në të dhënat e kufizuara për momentin (nëse shohim prapa do të kujtojmë se pas pasojave të vitit 1989 Tiananmen Square Events Ekonomia kineze u rrit vetëm me normën 3.8) sugjerojnë që në vitin 2020, ekziston një shans i lartë në rritje që Kina të përjetojë nivelet më të ulëta të rritjes pas vitit 1990 së bashku me rënien pas rritjes globale duke rënë nën 3 për qind.
