Një territor në qendër të një mosmarrëveshjeje historike dhe që së fundmi zbuloi se ka lëndë të para, ar, naftë dhe gaz
Një “sukses dërrmues, një fitore historike”: demonstrim se “Venezuela ka një sistem zgjedhor transparent dhe të besueshëm”. Kështu feston Nicolás Maduro – me një trazirë deklaratash bombastike – fitoren në një referendum mbi të cilin ai kishte vënë të gjitha kartat e tij, duke e futur veten në një sfidë që ndez një vatër të re tensionesh në Amerikën Latine.
Jemi ende larg shkreptimave të një lufte, por ndezjet e para të një konflikti shfaqen në horizont dhe SHBA-të e Britania e Madhe po e shohin me shqetësim. Përgjatë kufijve të Guajanës, në veri-lindje të kontinentit, kontingjentet ushtarake po grumbullohen. E bën Brazili, i shqetësuar për atë që mund të ndodhë, e bën vetë Guajana, e cila me vetëm 800 mijë banorë ka frikë se do të pushtohet nga erërat patriotike dhe nacionaliste që regjimi i Karakasit po fryn prej javësh. Presidenti i Venezuelës fiton referendumin e tij për aneksimin e një pjese të madhe të Guajana Esequiba, një territor prej 160 mijë kilometrash katrorë i pasur me lëndë të para, ar, naftë dhe gaz. Dhe vendos me 10.544.320 milionë vota një të drejtë që e konsideron qendrore dhe historike. Një ortek po që është afër 90 për qind.
Historia
Me pesë pyetje ai ringjalli një pretendim të vjetër territorial mbi ish-koloninë britanike që u bë e pavarur në vitin 1966. E rrethuar nga xhungla e dendur, Guajana Esequiba ishte pushtuar nga Kurora spanjolle që ishte përpjekur ta ripopullonte atë. Më pas kaloi në duart e holandezëve dhe përfundimisht iu dorëzua Britanisë së Madhe.
I rraskapitur nga lufta e pavarësisë, Karakasi kishte hequr dorë nga ajo copë toke që i përkiste gjithmonë dhe vetëm në vitin 1899 u paraqit përpara drejtësisë ndërkombëtare duke pretenduar një sovranitet që vendimi, i njohur si Vendimi i Arbitrazhit të Parisit, ia caktoi përfundimisht Londrës.
Venezuela e quajti atë dënim një mashtrim dhe refuzoi ta pranonte. Mosmarrëveshja nuk u zgjidh për më shumë se gjysmë shekulli dhe vetëm kur Britania e Madhe i dha pavarësinë ish-kolonisë së saj, arriti një marrëveshje me Venezuelën duke njohur pretendimet e fqinjit të saj dhe propozoi t’ia besonte mosmarrëveshjen Kombeve të Bashkuara. Mosmarrëveshja mbeti e pezulluar në një harresë pasigurie pa arritur kurrë një marrëveshje të qartë dhe përfundimtare. Pasi erdhi në pushtet, vetë Hugo Chavez përfundoi duke e lënë në sirtar, një shtet shumë i varfër pa burime, të cilit i ofroi ndihmë për ta mbështetur në mjerimin e saj. Venezuela e pasur do të shesë naftën e saj Orinoco me çmime të ulta në këmbim të një marrëveshjeje gjeopolitike që forconte udhëheqjen e energjisë Chavista në rajon. Nicolás Maduro, i cili ishte ministër i Jashtëm, ndoqi direktivat e liderit dhe u fokusua në betejat e brendshme për t’u shfaqur si delfini i ardhshëm i liderit të revolucionit bolivar. Një “shpërqendrim” për të cilin ai e pagoi shtrenjtë dhe për të cilin të gjithë, opozita në krye, e qortuan edhe pas vdekjes së mentorit të tij.
Çështja u ngrit sërish në vitin 2020 kur gjykata më e lartë e Kombeve të Bashkuara, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, mori përgjegjësinë për dosjen me kërkesë të Guajanës. Vendi kishte zbuluar lëndë të para shumë të pasura dhe kishte frikë nga zgjimi i fqinjit të tij. Diçka që ndodhi menjëherë. OKB-ja nuk e ka shprehur ende opinionin e saj që atëherë dhe ndoshta do të duhen vite përpara se ta bëjë këtë. Por kur Maduro filloi t’i binte daulles dhe promovoi referendumin duke nisur një fushatë masive që mobilizoi të gjithë aparatin shtetëror, Guajana u alarmua dhe kërkoi nga Kombet e Bashkuara që të pengonin konsultimin.
Gjykata, të premten e kaluar, refuzoi kërkesën dhe autorizoi referendumin. Por paralajmëroi gjithashtu Karakasin që të “përmbahet nga ndërmarrja e çdo veprimi që mund të ndryshojë kontrollin e Guajanës mbi Esequiba”.
Tonet luftarake të Maduros
Nxitja nuk është retorike. Mobilizimi dhe tonet e përdorura nga presidenti venezuelian ishin shumë të qarta. “Ajo tokë na përket neve, ajo u mbrojt nga çlirimtarët tanë dhe do të mbrohet sërish”, ka thënë ai pak orë para hapjes së 11 mijë e 122 qendrave të votimit të përhapura në të gjithë vendin. Por mbi të gjitha ishin dy të fundit nga pesë pyetjet e propozuara që ngritën shqetësimet më të mëdha. Pyetja e katërt ishte nëse “ne pranojmë të kundërshtojmë me të gjitha mënyrat, në përputhje me ligjin, pretendimin e Guajanës për të asgjësuar në mënyrë të njëanshme një det në pritje të delimitimit”. Ku, “me të gjitha mjetet”, nuk është e qartë se çfarë do të thotë dhe nëse kjo presupozon edhe përdorimin e forcës, pra aneksimin me mjete ushtarake.
Pyetja e pestë është edhe më e qartë. Pyetja ishte nëse “ne jemi në favor të krijimit të shtetit të Guajana Esequiba dhe zhvillimit të një plani të përshpejtuar të ndihmës globale për popullsinë aktuale të atij territori që përfshin dhënien e shtetësisë dhe një kartë identiteti venezueliane”. Një integrim total, i vetë banorëve, të cilët do të bëheshin kështu zyrtarisht qytetarë venezuelianë.
Një entuziazëm dhe pasion i tillë lind nga dy nevoja. E para është politika. Maduro është në vështirësi dhe duhet të luajë kartën nacionaliste dhe patriotike për të rifituar konsensusin mes popullatës, e cila ka rënë në nivelet më të ulëta historike. Në këtë mënyrë ai largon vëmendjen nga problemet që e kanë tërhequr vendin në një krizë katastrofike, ai përpiqet të rimarrë terren ndaj opozitës që me Corina Machado, lidere e së djathtës dhe kandidate potenciale në zgjedhjet e ardhshme të vitit 2024, rrezikon ta mundë duke e ndryshuar regjimin që duket i pandryshkshëm.
Arsyeja e dytë është ekonomike. Guajana e gjeti veten të pasur, shumë të pasur, pasi Exxson Mobil, një kompani energjetike shumëkombëshe amerikane, identifikoi mbi 30 fusha nafte në brigjet e Atlantikut. Vendet ndodhen pikërisht në lumin Esequibo nga Karakasi, i konsideruar si kufiri natyror i territorit që tani e pretendon fuqishëm. Ato xhepa përmbajnë rreth 11 miliardë fuçi naftë të papërpunuar. Prej katër vitesh kanë filluar të prodhojnë gati 400 mijë fuçi në ditë dhe kjo ka bërë që PBB-ja të rritet në 43.5 për qind në vitin 2022, e cila këtë vit vlerësohet në 3.2. Një thesar që nxori nga varfëria shtetin më të varfër dhe më të vogël në Amerikën e Jugut.
Sot Guajana sheh një të ardhme të ndritur, të gjitha parashikimet sigurojnë se ka një shans të mirë për t’u bërë vendi më i pasur në rajon nëse nuk e lejon veten të gllabërohet nga korrupsioni. Dhe Nicolás Maduro e di këtë. Pushtimi i Esequiba do të ishte një frymë e këndshme e ajrit të pastër. Gjithashtu për të luajtur letrat më mirë në ndeshjen me SHBA-ve, gati për të shkaktuar sërish sanksione nëse pengon procesin zgjedhor të 2024-ës, por edhe mungesën e naftës pas bllokimit rus të goditur nga sanksionet për pushtimin e Ukrainës. Nuk dihet se çfarë do të ndodhë tani. I forcuar nga suksesi i tij, Maduro do të jetë në gjendje të argumentojë më fuqishëm çështjen e tij në OKB duke kërkuar një vendim të qartë dhe përfundimtar. Ose do të kërcënojë fqinjin e tij me pushtim. Në të dyja rastet do të duhet të përballet me kundërshtimin e fortë të Guajanës, e cila dje, me presidentin e saj Irfaan Ali, të veshur me kamuflazh dhe përballë ushtarëve të rreshtuar në kufi, ka përsëritur se “Esequiba është e jona, ne jemi gati ta mbrojmë çdo centimetër katror”./Marrë nga “La Repubblica”
