68 shkencëtarë punuan për një vit për të hetuar një incident misterioz që tronditi Tokën për nëntë ditë
E gjitha filloi me shkrirjen e një akullnaje që shkaktoi një rrëshqitje të madhe dheu, e cila shkaktoi një megatsunami gati 200 metra të lartë në Grenlandë shtatorin e 2023. Më pas ndodhi diçka e pashpjegueshme: një dridhje misterioze që tronditi planetin për nëntë ditë.
Gjatë 12 muajve të fundit, 68 shkencëtarë në mbarë botën janë përpjekur të kuptojnë se çfarë ishte, dhe tani ata pretendojnë se e kanë përgjigjen, sipas një studimi të ri në revistën Science, i cili jep një paralajmërim tjetër se Arktiku është duke hyrë në “ujrat e paeksploruara”, ndërsa njerëzit i shtyjnë temperaturat globale gjithnjë e më shumë drejt ngrohjes.
Disa sizmologë menduan se instrumentet e tyre ishin thyer kur filluan të regjistronin dridhjet nëpër tokë në shtator, tha për CNN bashkautori i studimit Stephen Hicks, një sizmolog në University College London. Nuk ishte orkestra e notave të larta dhe gjëmimeve që mund të prisnit nga një tërmet, por më shumë një zhurmë monotone, shpjegoi ai. E çuditshme ishte se sinjalet e tërmetit zgjasin për disa minuta – ky tingull zgjati për nëntë ditë.
Shkencëtarët ishin të hutuar, ishte “krejtësisht e paprecedentë”, thanë ata. Sizmologët gjurmuan sinjalin në Grenlandën Lindore, por nuk mundën të përcaktonin vendndodhjen e saktë. Kështu ata kontaktuan kolegët në Danimarkë, të cilët kishin marrë raporte për një cunami të shkaktuar nga rrëshqitjet e dheut në një pjesë të largët të rajonit të quajtur Dikson Fjord. Rezultati ishte një bashkëpunim gati njëvjeçar midis 68 shkencëtarëve nga 15 vende, të cilët kërkuan të dhëna sizmike, satelitore dhe tokësore, si dhe simulimet e valëve të cunamit, për të zgjidhur enigmën.
Ajo që ndodhi quhet një “rrezik kaskadë“, tha Svennevig, dhe gjithçka filloi me ndryshimet klimatike të shkaktuara nga njerëzit. Përkatësisht, prej vitesh akullnaja është shkrirë në rrëzë të një mali të madh që ngrihet më shumë se një kilometër mbi Dikson Fjord. Ndërsa akullnaja u hollua, mali u bë gjithnjë e më i paqëndrueshëm përpara se përfundimisht të shembet më 16 shtator të vitit të kaluar, duke dërguar mjaft gurë dhe mbeturina në ujë për të mbushur 10,000 pishina të përmasave olimpike.
Megatsunami që pasoi – një nga më të mëdhenjtë në historinë e kohëve të fundit – shkaktoi një valë që mbeti e bllokuar në fjordin e ngushtë dhe të përkulur për më shumë se shtatë ditë, duke u përplasur brigjet përpara dhe mbrapa çdo 90 sekonda. Fenomeni, i quajtur “seiche”, i referohet lëvizjes ritmike të një valë në një hapësirë të mbyllur, e ngjashme me spërkatjen e ujit përpara dhe mbrapa në një vaskë ose filxhan. Një nga shkencëtarët madje u përpoq (dhe dështoi) të rikrijonte ndikimin në vaskën e tij. Megjithëse fenomeni është i njohur mirë, shkencëtarët më parë nuk e kishin idenë se mund të zgjaste kaq gjatë.
“Nëse do të kisha sugjeruar një vit më parë që një seiche mund të zgjaste nëntë ditë, njerëzit do të tundnin kokën dhe do të thoshin se ishte e pamundur”, tha Svennevig, i cili e krahasoi zbulimin me zbulimin e papritur të një ngjyre të re në ylber.
Mund të jetë gjithashtu hera e parë që shkencëtarët kanë vëzhguar drejtpërdrejt ndikimin e ndryshimeve klimatike “në tokë nën këmbët tona”, tha Hicks. Dhe asnjë vend nuk ishte imun; sinjali udhëtoi nga Grenlanda në Antarktidë për rreth një orë, shtoi ai. Askush nuk u lëndua nga cunami që shkatërroi plotësisht trashëgiminë kulturore shekullore dhe dëmtoi një bazë të zbrazët ushtarake. Por kjo pjesë është në rrugën e zakonshme të lundrimit. Nëse dikush do të kishte qenë atje në atë kohë, “pasojat do të kishin qenë shkatërruese”, shkruan autorët e studimit.
Grenlanda Lindore nuk ka përjetuar kurrë më parë një rrëshqitje dheu dhe cunami si ky, tha Svennevig, dhe ndërsa Arktiku vazhdon të ngrohet – gjatë dekadave të fundit, rajoni është ngrohur katër herë më shpejt se pjesa tjetër e botës – megatsunami i shkaktuar nga rrëshqitja e dheut mund të bëhet më të shpeshta dhe vdekjeprurëse.
Në qershor 2017, një cunami në Grenlandën veriperëndimore vrau katër persona. Kërcënimi shkon përtej Grenlandës, tha Svennevig; Fjorde me formë të ngjashme ekzistojnë në rajone të tjera, duke përfshirë Alaskën, pjesë të Kanadasë dhe Norvegjisë. Ajo që ndodhi në Grenlandë shtatorin e kaluar “tregon edhe një herë destabilizimin e vazhdueshëm të shpateve të mëdha malore në Arktik për shkak të rritjes së ngrohjes së klimës,” tha Paula Snook, një gjeologe e rrëshqitjes së dheut në Universitetin e Shkencave të Aplikuara në Norvegjinë Perëndimore, e cila nuk ishte e përfshirë në studim.
Ortekët e fundit të shkëmbinjve në Arktik, si dhe në rajonet alpine, “janë një sinjal alarmues”, tha ajo për CNN. “Ne jemi duke shkrirë tokën që ka qenë në një gjendje të ftohtë dhe të ngrirë për shumë mijëra vjet.”
Duhet bërë shumë më tepër kërkime për ortekët e shkëmbinjve, të cilët gjithashtu preken nga proceset natyrore, paralajmëroi Lena Rubensdotter, një studiuese në Shërbimin Gjeologjik Norvegjez, e cila gjithashtu nuk ishte e përfshirë në studim. Megjithatë, shtoi ajo, “është logjike të supozohet se do të shohim rënie më të shpeshta të shkëmbinjve në shpatet e permafrostit ndërsa klima ngrohet në rajonet e Arktikut”.
Zbulimi i fenomeneve natyrore që sillen në mënyra të panatyrshme në dukje nxjerr në pah se si kjo pjesë e botës po ndryshon në mënyra të papritura, tha Svennevig.
