Nga Nesrine Malik*
Kur nisa të shkruaj në The Guardian, përfshihesha në biseda me komentuesit që ngrinin agrumente logjike dhe u kërkoja atyre, përgjigja e të cilëve ishte e ngutur ose pasojë e zemërimit, ta rilexonin shkrimin. Komentet ishin të hapura për 72 orë. Ne diskutonim çështje delikate dhe të ndërlikuara për politikën, racën, gjininë dhe seksualitetin dhe, në fund të fundit, përmes një bisede të gjallë, arrinim në një pikë të caktuar.
Në dekadën që ka pasuar, përmbajtja e këtyre komenteve u bë aq e personalizuar dhe abuzive, sa që “anija shpesh mbytej përpara se të dilte në breg” – moderatorët thjesht do ta mbyllnin atë hapësirë komunikimi. Kur nisi të ndodhte kjo, e konsiderova si një dështim personal – mbase nuk e kisha gjetur tonin e duhur ose nuk i kisha mbrojtur sa duhet të gjitha pikëpamjet e mia, duke i shtyrë lexuesit të mendonin se unë isha i pandershëm ose i nxitur nga dikush. Me kalimin e kohës, ata kuptonin se mendimi im ishte i njëjtë. Ishin komentuesit ata që kishin ndryshuar. Po bëhej gjithnjë e më e vështirë të diskutoje një gjë, pa pasur përgjigje nga ndonjë lexues i zemëruar që nuk ishte dakord. Dhe kjo ishte akoma më e vështirë nëse nuk ishe i bardhë apo mashkull.
Për këtë arsye, The Guardian e rishikoi politikën e saj dhe vendosi që nuk do të hapte hapësira për komente në shkrime që ishin të sigurta për t’u shmangur. Moderatorët kishin për detyrë të kujdeseshin për autorët e shkrimeve, disa prej të cilëve luftonin me abuzimin, dhe detyrën të kujdeseshin për shkrimtarët e rinj, të cilët mund të dridheshin nëse do ta dinin se fillimi i karrierës në gazetari në ditët e sotme vjen në mënyrë të pashmangshme pa mbrojtje nga vjedhjet në internet. Krahas këtyre shqetësimeve morale kishte edhe nga ato praktike, tregtare. Thjesht nuk kishte burime të mjaftueshme për të menaxhuar të gjitha temat e hapura në të njëjtën kohë me vëmendjen e shtuar që kërkohej.
Në 10 vitet e kaluara, shumë platformave në shtyp dhe mediat sociale u është dashur të përballen me sfidat e menaxhimit të përdoruesve me tone gjithnjë e më të mprehta dhe fyese, duke ruajtur njëkohësisht hapësirë të mjaftueshme për lirinë e shprehjes, për të marrë feedback dhe për ndërveprim. Fjala nuk ka qenë kurrë më e lirë ose me më pak ndërhyrje. Kushdo që ka akses në internet mund të krijojë një profil dhe të shkruajë, të postojë në Tuiter, në blog ose me komente, me pak verifikim dhe pa pengesa që kërkojnë aftësi teknologjike. Por objektivat e kësaj rritjeje në mjetet e shprehjes kanë qenë kryesisht gratë, pakicat dhe komuniteti LGBT.
Një studim i Qendrës Kërkimore Pew për 2017-n zbuloi se një “pjesë e madhe e amerikanëve përjetojnë abuzim në internet, por shumica e këtij abuzimi drejtohej ndaj minoriteteve, ndërsa një e katërta e amerikanëve me ngjyrë thanë se janë sulmuar në internet për shkak të racës ose përkatësisë etnike. Dhjetë për qind e hispanikëve dhe 3% e të bardhëve raportuan të njëjtën gjë. Realiteti nuk ndryshon shumë në Mbretërinë e Bashkuar. Një raport i Amnesty International për vitin 2017 analizoi mesazhet në Tuiter që iu dërguan 177 deputeteve femra britanike. 20 prej tyre që vinin nga minoriteti me ngjyrë dhe etni të tjera morën pothuajse gjysmën e numrit të përgjithshëm të mesazheve apo postimeve abuzive në Tuiter.
Pjesa dërrmuese e këtij abuzimi kalon pa u ndëshkuar. E megjithatë është në një farë mënyre e pranuar konvencionalisht që fjala e lirë është nën sulm, që kampuset universitare i janë nënshtruar një epidemie pa platforma, që turmat e mediave sociale janë të gatshme të ngrenë “sfurqet” në rrëshqitjen më të pafajshme të gjuhës ose në rast shakaje, dhe se po kërcënohen vlerat e iluminizmit që mbronin të drejtën e lirisë për t’u shprehur dhe lirinë individuale. Shkaku i kësaj, siç pretendohet, është një totalitarizëm liberal që i atribuohet (disi) njëkohësisht intolerancës dhe “lëkurës së hollë”. Impulsi padyshim që është njëkohësisht fashist në prirjet e tij brutale për të heshtur individin, dhe mbrojtës i të dobëtit, të plagosurve lehtë dhe të përkëdhelurve.
Ky është miti i krizës së fjalës së lirë. Është një zgjatim i mitit të të qenit politikisht korrekt, por është një mutacion i kohëve të fundit i lidhur më konkretisht me përpjekjet ose impulset për normalizimin e gjuhës së urrejtjes ose mbylljen e përgjigjeve legjitime ndaj saj. Qëllimi i mitit nuk është të sigurojë lirinë e fjalës – domethënë e drejta e dikujt për të shprehur mendimet e tij pa censurë, kufizim ose ndëshkim ligjor. Qëllimi është të sigurohet licenca për të folur pa u ndëshkuar; jo liria e shprehjes, por përkundrazi liria nga pasojat e asaj shprehjeje.
Miti ka dy përbërës: e para është se fjala duhet të jetë tërësisht e lirë; e dyta është se liria e fjalës nënkupton lirinë nga kundërshtimi.
Pjesa e parë e mitit është një nga më sfidatueset për t’u luftuar, sepse instinktivisht ndihesh keq nëse mendon ta bësh. Duket një kauzë e drejtë të kërkosh korrektesë politike, mirësjellje dhe edukatë në konventën e gjuhëve si një sulm kundër zhvendosjes së shoqërisë te grupet e margjinalizuara me më pak kapital, ose për të argumentuar për një përkufizim më të plotë të emancipimit të gruas. Këto janë gjëra të mira, edhe nëse nuk pajtohesh me mënyrën se si do të arrihen. Por të thuash se kemi më pak liri të fjalës – të mos shqetësohemi kur njerëzit me pikëpamje që nuk pajtohen me tonat heshtin ose ndalohen të flasin- bie erë mungesë liberalizmi. Thjesht nuk ka vend ku të rrijë. Dhe është e vështirë të argumentosh për më pak liri në një shoqëri në të cilën jeton, sepse me siguri të kufizimi i lirisë së shprehjes do të arrijë te ti në një moment të caktuar. Një ditë mund të jesh ti në anën e gabuar të fjalës së lirë?
Ka një thelb të diçkaje që i bën të gjitha mitet të mos rrëzohen – diçka që flet për një sens drejtësie, lirie, procesi të rregullt dhe hapjeje dhe lejon që ato mite të manipulohen në mënyrë cinike për t’u bërë thirrje atyre që kanë qëllime të mira. Por të sfidosh mitin e krizës së fjalës së lirë nuk do të thotë t’i mundësosh shtetit ta censurojë akoma më tej atë. Përkundrazi, po argumenton se nuk ka krizë. Sidoqoftë, fjala nuk ka qenë kurrë më e lirë dhe e parregulluar. Qëllimi i mitit të krizës së fjalës së lirë është t’i bëjë njerëzit fajtorë që të heqin dorë nga e drejta e tyre për t’u kundërpërgjigjur ndaj sulmeve, dhe të destigmatizojnë racizmin dhe paragjykimet. Ai synon të shantazhojë njerëzit e mirë që t’u lëshojnë terren ideve të këqija, edhe pse ata kanë të drejtën legjitime të refuzojnë. Dhe është një mit që kërkon, nga ana tjetër, heshtjen e vet dhe minimin e lirive individuale. Të pranosh mitin e krizës së fjalës së lirë është të heqësh dorë nga e drejta juaj për të hequr komentet.
Në të njëjtën kohë që platformat e reja po përhapeshin në internet, një kundërveprim i krahut të djathtë po zhvillohej po ashtu në internet. Ai pretendonte se liria e fjalës duhet të garantohet pa pasojë ose moderim, dhe se liberalët po sulmonin premisën e saj. Fillova ta vërejtja kët rreth fundit të viteve 2000, krahas ateizmit në modë që lindi pas botimit të “Zhgënjimi i Zotit” të Richard Daëkins. Këta ateistë të rinj ishin përdoruesit e parë, të cilët vërejta se po përdornin teknika argumentuese (p.sh. “Islami nuk është racë”) për të fshehur paragjykimin e klasave dhe islamofobinë. Nëse “The Guardian” publikonte një shkrim timin, por nuk krijonte hapësirën e komenteve, lexuesit më gjenin në mediat sociale dhe ankoheshin për censurim, duke i derdhur atje sharjet e tyre.
Ndërsa platformat u shtuan, për mua ka pasur gjithnjë e më shumë mënyra për të marrë feedback nga lexuesit – mund të më shanin dhe të më thoshin të kthehesha nga kisha ardhur dhe e bënin këtë nëpërmjet të paktën tre mediumeve. Ose thjesht mund të lexoja se si të kthehesha atje nga erdha në faqet e botimeve të shtypura, ose në shumë faqe në internet. Hapësira e komenteve dukej e tepërt. I gjithë interneti ishte tani një hapësirë ku mund të komentoje. Si rezultat, mediat kryesore filluan të luftonin me këtë tepri mendimesh, duke mos arritur të kurojnë diskutimin publik duke dhënë ekuivalent të rremë. Tani çdo mendim duhet të ketë një kundër-opinion.
Fillova ta shoh atë në angazhimet e mia në media. Thirresha nga media më neutrale, siç është BBC, për të diskutuar mbi argumente gjithnjë e më absurde me gazetarë të tjerë ose aktivistë politikë me pikëpamje ekstreme. Debatet për racën, emigracionin, islamin dhe ndryshimin e klimës u bënë gjithnjë e më shumë të polarizuara. Ata që e mohojnë ndryshimin klimatik u lejuan të transmetojnë falsitete për një kthim mrapsht të ndryshimit të klimës. Pakicat racore u thirrën për të kundërshtuar pikëpamjet raciste ose ksenofobike. E gjeta veten, së bashku me gazetarë të tjerë, rregullisht i zënë në pritë. Unë u ftova në Neësnight në BBC për të diskutuar një incident, në të cilin një racist i ekstremit të djathtë kishte hipur me makinë në trotuarin e një xhamie dhe kishte vrarë një besimtar. U përpoqa të tregoja se nuk po fokusoheshim mjaftueshëm në terrorin e djathtë në rritje. Prezantuesi më pas më pyeti: “A jeni prekur ju nga kjo? Na jepni një shembull. ”Kjo u bë një linjë e shpeshtë e kërkimit të të dhënave – personalizimi dhe provokimi i debatit personal – kur ajo që duhej ishte analiza.
Është bërë e zakonshme për mua dhe kolegët që mendojnë si unë të pyesin – kur ftohemi në TV ose radio për të diskutuar tema të tilla si emigracioni ose islamofobia – kush do të jetë në anën tjetër. Një shkrimtar britaniko-aziatik ishte i ftuar në BBC për të diskutuar mbi zemërimin populist. Kur mësoi se do të debatonte për Melanie Phillips – një grua që i ka përshkruar emigrantët si “ata që po i japin Evropës konvulsione” dhe njerëz që “refuzojnë asimilimin” – ai nuk pranoi të merrte pjesë, sepse nuk besonte se tema meritonte një organizim të tillë të polarizuar. Redaktori tha: “Kjo do të jetë gjë e mirë për librin tënd. Me siguri ju doni të shisni më shumë kopje”. Shkrimtari u përgjigj se nëse kurrë nuk do të shiste një libër vetëm sepse kishte refuzuar debatin me Melanie Phillips, kjo ishte diçka që nuk do ta shqetësonte. Diskutimi ishte: prezantimi i fanatizmit dhe më pas mbrojtja e fanatizmit si një “debat” nga i cili mund të përfitojnë të gjithë, si një ndeshje boksi ku paguhet edhe humbësi, së bashku me promovuesit, trajnerët dhe të gjithë të tjerët pasi “dyluftimi” është rregulluar. Shkrimtari Reni Eddo-Lodge e ka quajtur këtë “performancë zemërimi”.
Pikëpamje që më parë qëndronin në skajet e politikës arritën të futen debatin e ditës falë mediave sociale dhe atyre tradicionale që më parë nuk do ta kishin menduar kurrë se do t’u jepnin zë. Zgjerimi i mediave nënkupton se nuk qenë vetëm zërat e margjinalizuar ata që siguruan akses në publik, por edhe ata me pikëpamje më ekstreme.
Kjo zgjeroi në mënyrë të pashmangshme atë që konsiderohej ligjërim i pranueshëm. Dritarja Overton – varg idesh që konsiderohen të pranueshme nga publiku – u zhvendos ndërsa gjithnjë e më shumë pikëpamje lëvizën nga periferia në qendrën e debatit. Çdo kundërshtim për transmetimin e këtyre pikëpamjeve do të konsiderohej një përpjekje për të kufizuar lirinë e fjalës. Sa herë që përpiqesha të reagoja në shkrimet e mia kundër asaj që përbënte nxitje kundër pakicave racore ose fetare, kundërshtarët e mi fiksoheshin më shumë në argumentin e lirisë së fjalës, sesa në dëmet që sjell gjuha e urrejtjes.
Në fillim të vitit 2018, katër figura të së djathtës ekstreme u kthyen mbrapsht në kufirin e Britanisë së Madhe. Prania e tyre konsiderohej “jo e favorshme për të mirën publike”. Kur dola në mbrojtje të Ministrisë së Brendshme britanike, emaili im dhe media sociale u mbushën me fyerje për ditë me radhë. Blogjet e mediave të djathta dhe disa media të rëndësishme botuan shkrime në të cilat thuhej se pozicioni im ishte një keqkuptim joliberal i fjalës së lirë. Askush nuk foli për njerëzit që ishin ndaluar, pikëpamjet e tyre neo-naziste, ose rrezikun e gjuhës së urrejtjes apo edhe dhunës nëse ata do të lejoheshin të hynin në vend.
Ajo që është rritur nuk është intoleranca ndaj lirisë së fjalës; ka thjesht më shumë fjalë. Dhe për shkak se ai fluks i ri vjen nga ekstremet, ekziston edhe fjala e pakëndshme – dhe nga ana tjetër më shumë kundërshtim ndaj saj. Kjo është ajo çfarë po mbledhin ata që besojnë te miti i krizës së lirisë së shprehjes – një reagim kundër rritjes së intolerancës ose fanatizmit. Por ata janë po e keinterpretojnë si një ndryshim në qëndrimet e fjalës së lirë. Kjo rritje e fjalës së dënueshme vjen me një sens të së drejtës – një kërkesë që ajo të dëgjohet dhe të mos kundërshtohet, dhe liria e fjalës “si gjethe fiku” është bërë një mjet i përshtatshëm. Luftëtarët e fjalës së lirë kërkojnë jo vetëm që të gjitha mendimet të dëgjohen në të gjitha platformat që ata zgjedhin, nga kampuset e kolegjit në Tëitter, por gjithashtu kërkojnë që të mos ketë kundërshtime ose reagime. Ajo u bë absurde dhe psikologjikisht detyruese për këdo që mund të shihte rreziqet e gjuhës së urrejtjes, dhe se si një ton i ashpër ndaj emigracionit mund të përdoret për ta bërë jetën e emigrantëve dhe minoriteteve më të vështirë.
Kur Boris Johnson i krahasoi gratë që veshin burka me “kuti letre” dhe “grabitës bankash”, kjo çoi në një rritje të incidenteve raciste ndaj grave që veshin niqab, sipas organizatës Tell Mama, një projekt kombëtar që regjistron dhe mat incidentet myslimane në Btitaninë e Madhe. Të tregosh këtë dhe të bësh lidhjen midis talljes së minoriteteve dhe provokimit racist ndaj tyre ishte, sipas përkrahësve të Johnson, dëmton lirinë e fjalës. Gazetarja britanike Isabel Oakeshott ka shkruar në Tuiter se, nëse ai është disiplinua nga partia e tij për “ushtrim të përkryer të arsyeshëm të lirisë së shprehjes, diçka duhet të ketë shkuar jashtëzakonisht keq me udhëheqjen e partisë”.
Fjala e lirë në dukje ka marrë një kuptim të tillë që askush nuk ka të drejtë të kundërshtojë ato që thotë dikush tjetër – gjë që jo vetëm do të thoshte se askush nuk duhet të kundërshtojë komentet e Johnson, por, nga ana tjetër, se askush nuk duhet t’i kundërvihet kundërshtimit të tyre. Logjika e fjalës së lirë, në vend të ndjekjes së një vlere të lartë iluministe, ishte bërë një garë, ku alternativa e të qenit “profesionalisht i ofenduar” nuk duhet të ofendohet aspak. Kjo logjikë kërkon sot heshtje nga ata që mbrojnë veten nga abuzimi ose nga gjuha e urrejtjes. Ajo është sipas drejtorit të Institutit të Marrëdhënieve Ndërracore, “privilegjimi i lirisë së fjalës mbi lirinë për të jetuar”.
Kriza jonë e pretenduar e fjalës së lirë nuk ka qenë kurrë në të vërtetë për fjalën e lirë. Sfondi i mitit po rrit ndjenjën kundër emigracionit dhe islamofobinë. Mbrojtësit e krizës së fjalës së lirë gjithmonë duket se kanë një axhendë. Ata në mënyrë dërrmuese kanë dashur ta ushtrojnë lirinë e tyre të fjalës në mënyrë që t’i trazonin pakicat, gratë, emigrantët dhe myslimanët.
Por ata i veshin këto impulse bazike me gjuhën e shqetësimit ose komplotit antiestablishment. Ngjashëm me nxitësit e histerisë së korrektesës politike, ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë midis rritjes së panikut të fjalës së lirë dhe rritjes së energjisë politike të ekstremit të djathtë ose të së djathtës së ashpër, siç dëshmohet nga sukseset elektorale të kahut të djathtë antiemigracion në SHBA, Britaninë e Madhe dhe në të gjithë Evropën kontinentale. Ndërsa hapësira për këto pikëpamje u zgjerua, koncepti i fjalës së lirë u dëmtua. Ai nisi të kthehej në një përzierje, i mbërthyer mes faktit dhe opinionit, midis veprimit dhe reagimit. Diskursi u kthye në një keqkuptim të fjalës së lirë si absolute.
Si vlerë në formën e saj më të pastër, liria e fjalës shërben dy qëllime: mbrojtje nga persekutimi i shtetit, kur sfidohet autoriteti i pushtetit; dhe mbrojtja e bashkëqytetarëve nga pasojat e dëmshme të fjalës absolute (p.sh. fjalimi plotësisht i parregulluar ligjërisht) siç është shpifja. Sipas Francis Canavan, në “Liria e Shprehjes: Qëllimi si kufizim” – analiza e tij e ndoshta e ligjit më të lejueshëm të fjalës së lirë nga të gjithë, amendamenti i parë i kushtetutës amerikane – fjala e lirë duhet të ketë një fund racional, që do të thotë lehtësim i komunikimit midis qytetarëve. Aty ku nuk i shërben këtij qëllimi, është i kufizuar. Si të gjitha liritë, ajo përfundon kur cenon liritë e të tjerëve. Ai shkruan se vetë gjykata supreme e SHBA “kurrë nuk ka pranuar një interpretim absolut të lirisë së fjalës. Nuk ka mbrojtur, për shembull, shpifjet, përgojimet, reklamat e rreme, gjërat e turpshme etj. Arsyeja e përjashtimit të tyre nga mbrojtja e amendamentit të parë është se ato kanë pak ose aspak vlera si ide, komunikim të informacionit, apel ndaj arsyes, hap drejt së vërtetës etj.
Ata që besojnë në mitin e krizës së fjalës së lirë nuk arrijnë të bëjnë dallimin midis fjalëve “luftuese” dhe fjalës që lehtëson komunikimin; midis fjalës së lirë dhe fjalës absolute. Duke përdorur këtë test të lakmusit, aludimi i parë që kriza e fjalës së lirë është në të vërtetë një krizë absolute e fjalës është çështja në të cilat përqendrohet. Në kampuset universitare, është kryesisht raca dhe gjinia. Në mediat sociale, “sëpata” e fjalës së lirë zotërohet nga tallësit, islamofobët dhe misogjinët, çka ka çuar në një epidemi abuzimi që platformat nuk kanë arritur të frenojnë.
Kjo lëvizje e krizës së fjalës së lirë ka arritur të stigmatizojë protestën e arsyeshme, e cila ka ekzistuar prej vitesh pa u quajtur “heshtje”. Ky është, në vetvete, një sulm ndaj lirisë së shprehjes.
Ajo që konsiderohet liri e fjalës e denjë për t’u mbrojtur është gjerësisht subjektive dhe varet nga kufijtë konsensualë që ka vendosur një shoqëri. Shoqërive perëndimore u pëlqen të mendojnë për versionin e tyre të lirisë së fjalës si jashtëzakonisht të pacenuar, por gjithashtu e njollosur.
Ka vetëm një mënyrë për të regjistruar kundërshtimin e pikëpamjeve të neveritshme dhe ajo është t’I marrësh përsipër. Ky është një narcizëm i zakonshëm në media. Përkrahësit e fjalës së lirë përfshihen në këto “stuhi”, i marrin përsipër njerëzit e këqij dhe i mposhtin me logjikë. Ata gjithashtu duken, për pjesën më të madhe, të paaftë për t’i ndjekur vetë këto rregulla.
Bret Stephens në “New York Times” – një opinionist me çmim Pulitzer – shpesh e vendos veten nën këtë dritë, ndërsa ndahet në pjesën më të madhe të kritikës që merr. Për një njeri që bën thirrje për “fjalën e lirë dhe domosdoshmërinë e shqetësimit” si një nga pozicionet e tij si opinionist, ai duket në mënyrë kronike i paaftë për ta vënë në zbatim këtë disiplinë për veten e tij.
Në shpërthimin e tij të fundit, Stephens reagoi ndaj një të huaji, akademikut David Karpf, i cili me shaka e quajti “çimkë metaforike” në Tuiter, pas një rapotimi se që ndërtesa e “New York Times” ishte infektuar nga parazitët.
Stephen u sinjalizua për postimin në Tuiter, më pas i shkruajti Karpf-it, dekanit të tij dhe drejtorit të Shkollës së Medias dhe Punëve Publike, ku Karpf është profesor. Ai në të vërtetë kërkoi të fliste me menaxherët e Karpf në mënyrë që të mund të raportonte për një njeri që nuk e njeh, i cili bëri një shaka të lehtë për të që përndryshe do të kishte humbur në eterin e internetit sepse – si guxonte ai? Të fuqishmit nuk duhet të vuajnë “domosdoshmërinë e shqetësimit”; janë vetëm ata që gjenden më tej në zinxhirin ushqimor ata të cilët duhet të mbajnë barrën morale të tolerancës së fjalës abuzive. Kundërshtarët e Stephenit – të cilët përfshijnë arabët, mendjet e të cilëve Stephen i quan “të sëmura”, dhe palestinezët, të cilët janë masivisht një “mushkonjë” e ngrirë në qelibar – duhet t’i përballojnë këto me elegancë.
Stephen ka një rekord të gjatë të kërkimit të respektit kur ai refuzon t’i trajtojë të tjerët me të njëjtën gjë. Në përgjigje të një kundërshtimi që New York Times kishte botuar një artikull për një nazist që dukej tepër simpatik, ai shkroi: “Një gazetë, në fund të fundit, nuk supozohet të jetë një formë e ushqimit për rehati mendore. Ne nuk jemi një grup avokimi, një rrjet mbështetës, një seksion brohoritjeje ose një kishë që pohon një besim të veçantë – përveç, d.m.th., një besim në pikëpyetje. ”Ai e quajti mosmarrëveshjen” një art që po vdes”. Kjo ishte veçanërisht e pasur nga dikush që dikur linte mediat sociale sepse ishte tepër i zëshëm, vetëm për t’u kthyer në mënyrë sporadike e për të hedhur fyerje ndaj kritikëve të tij.
Në qershor 2017, Stephens braktisi publikisht Tuiterin, duke thënë se kjo media prishte politikën dhe se ai “do të ndërhynte vetëm për të thënë gjëra të këndshme në lidhje me shkrimin që unë admiroj, njerëzit që më pëlqejnë dhe muzikën që dua”.
Ai u shfaq sërish kur e quajti ish-ndihmësin e Obamës, Tommy Vietor, një “asshole” (një postim që ai më vonë e fshiu pasi u cilësua si i papërshtatshëm nga New York Times). Në përgjigje të një postimi nga një koleg i Times (i cili vetë e kishte fshirë një koment dhe pranoi që nuk ishte hartuar mirë), Stephen tha: “Kjo. Është. Çmenduri Dhe duhet të ndalet. Dhe nuk ka asgjë që nuk shkon me postimin tuaj origjinal, @EricLiptonNYT. Dhe ka diçka thellësisht dhe psikologjikisht të gabuar me njerëzit që mendojnë se ekziston. Dhe fashiste. Po, unë jam akoma në Tëitter”.
Një art që në të vërtetë po vdes. Stephen e çaktivizoi sërish llogarinë e tij pas këtij skandali, duke u tërhequr në hapësirën e sigurt të kullave të sigurisë së lartë të New York Times, ku, siç më është thënë, infektimi nga parazitët është ende aktiv.
Stephen është një nxitës i mitit të “krizës së fjalës së lirë”. Është ajo që gazetarët, akademikët dhe shkrimtarët politikë e kanë parë të dobishme për të frenuar kundërshtimin. Miti i krizës së lirisë së fjalës shërben për shumë qëllime. Shpesh ai është ngritur si një mburojë morale për idetë e pranueshme – një mburojë nga disa anëtarë të mediave janë mashtruar, për shkak të paaftësisë së tyre për kthyer kokën pas në angazhimin e tyre për fjalën e lirë në thelb.
Tallja online është kthyer në industri. Tani është një lloj sporti fitimprurës falë të cilit fyerjet dhe gënjeshtrat hidhen nëpër televizione, radio, në internet dhe në shtypin e shtypur. Raportimi i CNN për “tranzicionin Trump”, pasi Donald Trump u zgjodh si president i SHBA, ishte një version modern i një shfaqje të çuditshme mesjetare. Merrni rastin e Richard Spencer, mbështetës i Trump dhe kreu i thinktank-ut të ekstremit të djathtë, Instituti i Politikës Kombëtare, pasi ai vë në dyshim nëse hebrenjtë “janë njerëz apo përkundrazi golemë* pa shpirt”. Dhe tek zëvendësuesi me ngjyrë i Trump që mendon se Hillary Klinton filloi luftën në Siri. Dhe te Corey Leëandoëski, një njeri që u shfaq në CNN si komentues politik, i cili duket se po bën para nga gënjeshtrat në media, dhe i cili pretendoi se deklarata e Tump se Barack Obama nuk kishte lindur në tokën e SHBA, në fakt e kishte origjinën te Hillary Clinton.
Në ndjekje të vlerësimeve – pas asaj që quhet “liri e fjalës”, dhe mbase me qëllimin e mirë të ekuilibrit nga disa prej tyre – shumë platforma mediatike kanë detoksikuar llojin e bisedave ekstreme ose jo të vërteta që deri vonë ishin të kufizuara në qoshet e errëta të Reddit ose Breitbart. Dhe kjo sjellje radikale dhe e pavërtetë ka një ndikim të drejtpërdrejtë se sa e sigurt është bota për ata të ndoten nga këto shfaqje. Vetë Trump është akti kryesor në këtë shfaqje fitimprurëse. Fillimisht i parë si një veprim argëtues anësor gjatë fushatës së tij elektorale, prania e tij ofenduese, e pavërtetë dhe e çuditshme në internet u bë menjëherë më kërcënuese dhe më e rrezikshme sapo u zgjodh. Në mënyrë të pashmangshme, mospërmbajtja, të qenit i hidhur, zemërimi dhe urrejtja e tij, u bënë gjithnjë e më tronditëse, dhe nga ana tjetër gjithnjë e më pak përtej të zbehtës.
Një botë ku të gjitha opinionet dhe gënjeshtrat i paraqiten publikut si një lloj malli “mere ose lëre” shpesh përshkruhet si “tregu i ideve”, një racionalizim për lirinë e shprehjes bazuar në krahasimin e ideve me produktet në ekonominë e tregut të lirë. Modeli i tregut të ideve të fjalës së lirë pohon se ajo që është realisht e vërtetë, dhe ajo që është e mirë moralisht, do të dalë pas një konkursi të ideve në një diskurs publik të lirë, të pamodifikuar dhe transparent, një debat të shëndetshëm në të cilin do të mbizotërojë e vërteta. Idetë dhe ideologjitë e këqija do të humbasin dhe do të zhduken, pasi ato janë mposhtur nga ato superiore. Problemi me tregun e teorisë së ideve (si me të gjitha teoritë e tipit “dora e padukshme”) është se nuk përbën një botë në të cilën tregu është i skalitur, dhe ku jo të gjitha idetë marrin përfaqësim të barabartë sepse tregu ka monopole dhe kartele.
Por tregjet e vërteta kërkojnë shumë rregullore. Ekzistojnë rregulla anti-monopole, ka rregullime të normave të interesit. Në shtypjen, botimin dhe shpërndarjen e biznesit të ideve në përgjithësi, ka lojtarë që janë thellësisht të ngulitur dhe të ndërthurur, dhe kështu furnizimi me ide pasqyron fuqinë e tyre.
Liria e fjalës nuk është një koncept neutral, fiks, i patoleruar nga paragjykimet shoqërore. Besimi se është një shenjë dalluese absolute e pastër e civilizimit është e lidhur me ekskluzivizmin vetëshërbyes – një mashtrim se ekziston një shabllon themelor rreth të cilit ekziston një konsensus i painformuar nga paragjykimet. Historia e fundit e luftës për lirinë e fjalës është zhvendosur nga diçka fisnike – përpjekja për të drejtën për të botuar vepra që ofendojnë prirjet seksuale ose fetare të njerëzve, dhe duke folur kundër vlerave të përdorura nga të fuqishmit për të ruajtur kontrollin – te sulmet ndaj më të dobëtvet dhe pëndjekjet. Përpjekja ka evoluar nga sfida me drejtim lart te goditjet me drejtim poshtë.
Ajo është katandisur në një ekuivalent të rremë dhe duke e shtrirë shenjtërinë e faktit në opinion, falë pjesërisht një medie që ka interes të krijojë sa më shumë nxehtësi nga diskursi – por jo domosdoshmërisht ndonjë dritë. Thelbësor në këtë proces është një establishment kuratorësh, botuesish dhe redaktuesish për të cilët polemika është një produkt që duhet të nxitet. Ky është tregu i ideve tani, jo një shkëmbim falas dhe organik i të mirave intelektuale.
E vërteta është se fjala e lirë, madje për disa nga filozofët e saj më të apasionuar, gjithmonë vjen me mekanizma frenimi, dhe ato zakonisht pasqyrojnë paragjykime kulturore. John Milton mbronte shkatërrimin e veprave blasfemuese ose shpifëse: “Ata që dalin ndryshe, nëse provohen shpifës, zjarri dhe ekzekutuesi do të jenë ilaçi më i shpejtë dhe më efektiv”. Sot, mekanizmat tanë të frenimit ende nuk përfshijnë frenimin e promovimit të urrejtjes ndaj atyre që ndodhen në fund të hierarkisë sociale, sepse mbrojtja e tyre nuk është një pjesë e vlerësuar ose integrale e kulturës sonë popullore – pavarësisht nga ajo që thonë mbështetësit e mitit të krizës së fjalës së lirë.
Fjala e lirë si vlerë abstrakte tani është në kundërshtim me shenjtërinë e jetës. Nuk është thjesht çështje “ofendimi”. Judith Butler, një teoriciene kulturore dhe profesoreshë në Berkeley, duke folur në një forum të vitit 2017 të sponsorizuar nga Senati Akademik Berkeley, tha: “Nëse fjala e lirë ka përparësi mbi çdo parim tjetër kushtetues dhe çdo parim tjetër të komunitetit, atëherë ndoshta nuk duhet të pretendojmë më duke peshuar ose balancuar parimet ose vlerat konkurruese. Ne ndoshta duhet të pranojmë sinqerisht që kemi rënë dakord paraprakisht që komuniteti ynë të shfuqizohet, pakicat racore dhe seksuale të poshtërohen, të mohohet dinjiteti i njerëzve trans, se ne, në fakt, jemi të gatshëm të shkatërrohemi nga ky parim i fjalës së lirë.”
Ne e sfidojmë këtë instrumentalizim duke rigjeneruar kuptimin e vërtetë të lirisë së fjalës (që është liria për të folur më shumë sesa e drejta për të folur pa pasoja), duke sfiduar më shumë forcimin e gjuhës së urrejtjes, duke mos qenë të frikësuar të mendojmë për ndalimin ose mos-platformimin e atyre që ne mendojmë se janë të dëmshme për të mirën e publikut dhe duke qenë tolerant ndaj kundërshtimit të tyre kur flasin. Ashtu si miti i korrektesës politike, miti i krizës së lirisë së fjalës është një thirrje për ortodoksi, për pasivitet përballë sulmeve.
Një e drejtë morale për të shprehur mendime të pashpallura nuk është një e drejtë morale për t’i shprehur ato mendime në një mënyrë që mbyt zërat e të tjerëve, ose i ekspozon ata ndaj dhunës. Ka nga ata që abuzojnë me fjalën e lirë, të cilët dëshirojnë që të tjerët të dëmtohen, dhe që mbështesin përpjekjet për të siguruar që të gjithë qytetarët të trajtohen me respekt. Këto janë fakte – dhe miti i krijuar për të ashtuquajturën krizë të fjalës së lirë po na pengon të përballemi me ta.
*Golem -(sipas legjendave hebreje) një figurë argjile që bëhet e gjallë me magji
*The Guardian
