Colin Freeman
Menjëherë pasi trupat sovjetike hynë në Afganistan në 1979, M16 dërgoi një nga agjentët e tyre më të mirë të rinj në një mision rekrutimi special. Ndërsa Moska përpiqej të mbështeste regjimin komunist të Kabulit, Perëndimi pa një shans për ta bërë atë Vietnamin e Kremlinit. Detyra e agjentit ishte të gjente “Napoleonin” e Afganistanit: një komandant që mund të bashkonte fiset e tij në luftën guerile dhe t’i udhëhiqte ata më pas drejt një qeverie.
Ishte një urdhër pak i vështirë për t’u ekzekutuar, por nga përgjimet e GCHQ në zhurmën e betejës sovjetike, M16 kishte identifikuar dikë që i plotësonte kushtet: Ahmad Shah Massoud, i ashtuquajturi Luani i Luginës së Panjshirit. Ai ishte vetëm 28 vjeç, por grupi i tij i luftëtarëve muxhahedinë po e kthente me shpejtësi Panjshirin në një varrezë gjigante për trupat sovjetike.
Me sa dukej, Mesudi nuk ishte thjesht një tjetër kryekomandant luftarak. Një ish-nxënës i Liceut Esteqlal të Kabulit-Eton Afgan, ai fliste rrjedhshëm frëngjisht, e donte poezinë dhe donte që Afganistani të bëhej një demokraci e moderuar, shumetnike. Siç i thotë një ish-shef i M16 korrespondentit veteran të ITN, Sandy Gall, në biografinë e tij të re të Massoud, ai ishte njeriu i duhur.
Mjerisht, siç ndodh shpesh në Afganistan, planet më të mira të një fuqie të huaj nuk shkuan aq larg. Masoud përfundimisht fitoi kundër rusëve, largimi poshtërues i të cilëve në 1989 nxiti kolapsin përfundimtar të Bashkimit Sovjetik. Por pas marrjes së Kabulit në 1992, ai nuk mundi ta ndalonte Afganistanin të binte në paligjshmëri, çka ushqeu rritjen e regjimit taleban. Dy ditë para 11 shtatorit, Massoud u vra nga dy agjentë të Al-Kaedës, të cilët u paraqitën si gazetarë televizivë dhe shpërthyen një kamerë-bombë gjatë një interviste.
Me sipërmarrjen ushtarake të vetë Perëndimit në Afganistan që tani po shpaloset, libri i Gall shërben për dy qëllime koherente. Njëra është të ritregojë fushatën legjendare të Massoud kundër sovjetikëve, e cila e bëri atë “Afganin që fitoi Luftën e Ftohtë”. Tjetri, sidoqoftë, sidoqoftë shërben për të ngritur pyetjen nëse më shumë mbështetje perëndimore për të në vitet 1990 mund të kishte çuar në një Afganistan më të mirë.
Kjo, natyrisht, është një pyetje hipotetike-por mbetet një pyetje të cilën Gall, tani 93 vjeç, ka kualifikimin ta bëjë. Gjatë pushtimit sovjetik, ai raportoi gjerësisht nga Afganistani, duke intervistuar Massoud në shumë raste dhe duke e parë atë të luftonte në betejë. Kjo nuk ishte një arritje e vogël raportimi, duke pasur parasysh se thjesht mbërritja në Panjshir mund të përfshinte një udhëtim 12-ditor nëpër male në lartësinë e Mont Blanc (mali më i lartë i Europës).
Megjithatë, rreziqet ia vlenin, sepse Massoud ishte bindës në ekran. Pamja e tij dhe kapuçi tradicional Pakol i dhanë magjepsjen e një Che Guevare afgan. Ndërsa e intervistonte me një gotë çaj përpara, Gall pati mundësinë të shihte nga afër një njeri të aftë për të mposhtur superfuqinë e dytë në botë. “Isha në dijeni të një aureole, një mistike që e veçonte atë nga të tjerët,” shkruan ai. “Ai kishte një autoritet dhe pjekuri të jashtëzakonshme për një djalë vetëm 28 vjeç.
Massoud u provua se ishte vërtet një zgjedhje e mirë për M16. Të ndihmuar nga trajnimi sekret perëndimor për togerët e tij – disa prej tyre të zhvilluara në tokat e pronave britanike – forcat e tij i rezistuan viteve të sulmeve intensive sovjetike, duke vrarë mijëra rusë në këtë luftë. Kryesisht falë numrit të madh të viktimave në Panjshir, rusët filluan të mendojnë për tërheqjen nga Afganistani që në vitin 1982.
Vërtet, burrat e Massoud u akuzuan për shkelje të të drejtave të njeriut, por kjo nuk ishte asgjë në krahasim me plaçkitjet e kryera nga udhëheqësit e tjerë muxhahedinë. Gall pohon se ai mund të kishte qenë një udhëheqës i mirë: ndoshta një Tito, nëse jo një Tony Blair.
Ai e bën këtë rast përmes qasjes në ditarët privatë të Massoud, të cilët e zbulojnë atë si një politikan, si dhe një luftëtar. Massoud shkruan për luftimin e analfabetizmit dhe korrupsionit dhe shqetësohet kur trupave të tij u mungon ushqimi i mirë për të ngrënë. Ai është gjithashtu një diplomat fisnik i zgjuar. Kur emëron një njeri me origjinë modeste si komandant, ai shmang me shkathtësi prishjen e hierarkisë shoqërore duke u siguruar që t’i paguajë haraç shefit të fisit të atij burri.
Sidoqoftë, ditarët janë gjithashtu pika e dobët e këtij libri, pasi ata citohen në masë të madhe. Sado që mund të ketë qenë shumë e vështirë për t’i marrë ata, vetëm studiuesit e zjarrtë të Massoud do të jenë të interesuar për shënimet e tij të përditshme në lidhje me furnizimet me municion dhe komitetet e pleqve vendas. Unë do të kisha preferuar të lexoja më shumë për studimet gazetareske të Gall, që punoi në një epokë të humbur të korrespondentëve të huaj, shumë kohë para se të niste ai që njihet si vlerësim i riskut. Të shkojeme muxhahedinët në Afganistanin e epokës sovjetike do të thoshte të kaloje muaj të tëra pa komunikim, me pak ndihmë nëse gjërat shkonin keq. Gall është ndoshta shumë me të vjetrën për ta vënë veten në qendër të vëmendjes, por unë do të doja të kisha lexuar më shumë rreth asaj se sa e vështirë ishte puna e tij.
Disa mund ta akuzojnë Gallin se është dhënë tepër pas mitit të Massoud, të cilin pas vdekjes, e ka kthyer në një figurë të ngjashme me perëndinë. Portreti i tij varet në shumë shtëpi afgane, madje ka edhe një festë kombëtare në nder të tij. Megjithatë, si një figurë shpëtimi, ai është i diskutueshëm. Massoud ishte një taxhik etnik, kështu që çdo qeveri e udhëhequr prej tij do të kishte luftuar për pranimin nga grupi më i madh Pashtun i Afganistanit, i cili përbën bazën e mbështetjes së talebanëve.
Megjithatë, pak mund të argumentojnë me paralajmërimin që Masoud i bëri në një letër Qeverisë Britanike në 1997, në të cilën ai tha se Afganistani do të bëhej “një bazë për trajnimin e terroristëve” nëse nuk ndihmohej. Drejtuesi i vjetër i Masoud i M16, të cilin Gall e ndoqi, thotë se i kërkoi HMG t’i jepte mbështetje më të fuqishme “Napoleonit” gjatë atyre viteve të mëvonshme, por pa dobi. “Sikur të kishim ndihmë”, thotë ai për Gall, “historia e afërt e Afganistanit do të ishte shumë e ndryshme.”
Sot, Lugina Panjshir është aktualisht e vetmja provincë e Afganistanit që ende u reziston talebanëve; rezistenca atje udhëhiqet nga djali i Masoud-it, i stërvitur në Sandhurst, Ahmad. Luani i Panjshirit, me sa duket, nuk e ka humbur skërmitjen e tij.
Shkrimi është botuar në The Telegraph
Përktheu: Gazmira Sokoli
