Nga Nikos Kotzias*
Bisedimet hulumtuese të Greqisë me Turqinë nuk janë një dialog për hir të dialogut. Ato janë një debat i strukturuar në të cilin të dy palët investojnë për një seri arritjesh. Synimi i Greqisë, për sa u përket këtyre bisedimeve ka qenë gjithmonë:
a) Se çështja në shqyrtim është zona ekonomike ekskluzive dhe shelfi kontinental.
b) Se nëse nuk arrihet ndonjë marrëveshje, çështja do të referohet në një gjykatë ndërkombëtare, mundësisht në Hagë.
Prandaj, politikanët që kërkojnë të minimizojnë rolin dhe rëndësinë e kontakteve eksploruese duhet të kujtojnë qëllimet e diplomacisë, vetëm nëse ata kanë objektiva të tjerë sekretë përveç atyre të përmendur. Lëshime dhe presione të mundshme ndaj Republikës së Qipros.
Qëllimi është një marrëveshje me Turqinë për këto çështje. Nuk mendoj se kjo është e mundshme tani, përveç nëse do të ketë lëshime pa parime. Sigurisht, nga ana tjetër, vendi duhet të përpiqet të arrijë thelbin e bisedimeve eksploruese, duke vendosur kushte, “vija të kuqe” dhe duke informuar me saktësi bashkësinë ndërkombëtare. Për sa kohë bisedimet hulumtuese vazhdojnë, qëllimi duhet të jetë vendosja me kohë e strategjive themelore.
Qëllimi i parë dhe kryesor në këtë proces në rrethanat aktuale duhet të jetë që Turqia të aderojë dhe të nënshkruajë Konventën e Kombeve të Bashkuara për Ligjin e Detit (UNCLOS). Përndryshe, cila do të jetë baza mbi të cilën do të diskutojmë seriozisht nëse dy palët nuk pajtohen për rolin e Ligjit të Detit?
Pjesë e marrëveshjes me Turqinë duhet të jetë fakti që, nëse merret në konsideratë procesi i formulimit të një marrëveshjeje arbitrazhi të referuar në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, në të njëjtën kohë, gjatë përpunimit të kësaj marrëveshjeje, duhet të vendoset qëllimi i dytë: heqja e casus belli nga Asambleja Kombëtare Turke. Ekzistenca e tij është provokuese, por me marrëveshjen e arbitrazhit, ajo del nga përdorimi edhe për argumentimin turk.
Qeveria duhet të jetë veçanërisht e kujdesshme për të mos përsëritur gabimet e saj të mëparshme në lidhje me zonat detare. Kjo do të thotë, të nxjerrësh nga fokusi rendin logjik dhe ligjor të gjërave. Duhet të kujtojmë këtu se, nëse dikush zgjedh marrëveshjen e arbitrazhit dhe i drejtohet një gjykate ndërkombëtare, atëherë nuk do të ketë të drejtë të zgjerojë ujërat territoriale siç parashikohet nga ligji ndërkombëtar. Rreziku është që gjykata të marrë parasysh në caktimin e ZEE midis të dy palëve, ujërat territoriale potencialisht greke nga 6 në 12 milje, plus gjiret. Prandaj, qëllimi i tretë duhet të jetë përgatitja në kohë e zonave detare që japin sovranitetin mbi “tokën jo të thatë” dhe të dekreteve të kërkuara presidenciale. Një kujdes i ngjashëm është i nevojshëm në përgatitjen e hartave që mbështesin propozimin për ZEE dhe shelfin kontinental nëse ato duhet të paraqiten në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, pasi gjykata do të marrë harta të ngjashme nga Turqia, në të cilat ZEE Turke do të duket se përfshijnë territoret aktualisht karakterizohen si “zona gri”.
Përgatitja e duhur për njohjen e së drejtës ndërkombëtare nga Turqia, heqja e casus belli dhe hartat si edhe përdorimi i duhur i ligjit ndërkombëtar e lehtëson zgjidhjen. Në të njëjtën kohë, këta tre elementë janë armë të fuqishme në çdo fazë në rast se kontaktet eksploruese nuk kanë sukses dhe procesi çon në një “lojë të hedhjes së fajit”.
Synimi i katërt është rëndësia e madhe që Greqia duhet t’i japë përgatitjes së kontakteve eksploruese. Kjo do të thotë se:
a) Greqia duhet ta marrë seriozisht. Diplomacia nuk mund të vazhdojë të jetë një lloj shfaqjeje qeveritare, ku të gjithë elementët e negociatave parakalojnë para syve të publikut. Asnjëherë në 60 raundet e mëparshme nuk kemi pasur një shfaqje të tillë që kundërshton objektivisht kërkesën për ta trajtuar diplomacinë si çështje shumë serioze, domethënë me qetësi dhe durim. Qeveria duhet të ndalojë së dhëni peshë lojës së komunikimit, në vend të përmbajtjes. Shpjegimi i vetëm për këtë mani të komunikimit është se ajo dëshiron të çorientojë dhe të lërë në hije lëshimet e mundshme.
b) Qeveria greke nuk duhet që, për shkak të pasigurisë dhe axhendës së saj të fshehtë, të lejojë Turqinë të krijojë propagandë ndërkombëtare. Është e pakonceptueshme të mos i përgjigjesh as deklaratës së Ministrit të Jashtëm turk Mevlut Cavusoglu të 12 janarit 2021, sipas së cilës Greqia u detyrua të përfshihej në kontakte kërkimore nën presionin gjerman. As duke mos shpjeguar për komunitetin ndërkombëtar pikëpamjet turke – provokime në lidhje me “zonat gri” ose për çmilitarizimin e ishujve të saj, pavarësisht pushtimit të Qipros dhe provokimeve rreth ishujve Imia. Turqia nuk ka autoritet të bëjë kërkesa të tilla, sepse nuk është pjesë e Marrëveshjes së Parisit të vitit 1946 dhe sepse me ndryshimet e Traktatit të Montreux nuk ka asnjë bazë ligjore për pretendime të tilla. Qeveria greke duhet t’i shpjegojë të gjitha këto me durim dhe këmbëngulje. Dhe mbi të gjitha të shpjegojë se ligji ndërkombëtar i mbrojtjes i paraprin çdo marrëveshjeje individuale ndërkombëtare.
c) Vendi duhet të jetë i përgatitur mirë për kontakte eksploruese. Ministria ka dhjetëra studime për këtë çështje nga ekspertë të kualifikuar vendas dhe të huaj. Le t’i shfrytëzojmë mirë ato. Ekziston gjithashtu nevoja që pikëpamjet greke të paraqiten në mënyrë më sistematike dhe më efektive në shtypin shkencor ndërkombëtar dhe të përdoren më mirë botimet e studiuara nga gjykatësit dhe bashkëpunëtorët e tyre.
d) Vendi nuk mund të shkojë në një takim me një delegacion më të vogël se Turqia. Barazia në negociata duhet të ekzistojë në të gjitha fushat. Gjithashtu, nuk lë ndonjë përshtypje të mire fakti që, për herë të parë pas 60 takimeve, delegacioni grek nuk përfshiu një ekspert të vetëm të së drejtës ndërkombëtare ose se një prej anëtarëve të tij është i papërvojë dhe në të vërtetë nuk e di temën e bisedimeve eksploruese dhe nuk njeh marrëdhëniet greko-turke.
e) Më në fund, fakti që ka një axhendë sekrete me lëshime nuk do të thotë që mbajtësi i saj nuk ka zgjedhje të qarta politike. Nuk do të thotë as që, për të kuptuar qëllimet e tij, duhet të informoheni personalisht nga ai.
*Ish-ministër i Jashtëm i Greqisë / Ekathimerini
