Në Caraffa (komunë arbëreshe) një grua ka vendosur t’i dhurojë vajzës së saj një riprodhim besnik të kostumit të komunitetit. Është një fustan i gjatë i bardhë me qëndisje karakteristike i blerë në qytetin shqiptar të Krujës.
Tjetër gjuhë, tjetër traditë, tjetër kulturë. Ajo e arbëreshëve është një histori që nis nga larg, nga Shqipëria. Një copëz njerëzimi që njeh peshën e shkëputjes, të distancës, të forcës që duhet për të nxjerrë rrënjët e dikujt nga toka mëmë dhe për t’i transferuar ato gjetkë. Në anën tjetër të detit, me shpresën se do të zënë rrënjë sa më shpejt për ta ndjerë mallin për shtëpinë më pak në përditshmërinë e tyre.
Nga shekulli i 15-të deri në shekullin e 18-të, migrimet e ndryshme çuan grupe shqiptarësh në themelimin e fshatrave të rinj ose në ripopullimin e komuniteteve ekzistuese në Italinë jugore. Për t’i shpëtuar pushtimit osman të Shqipërisë dhe në disa raste për të ofruar ndihmë ushtarake në gadishullin italian, me kalimin e kohës shqiptarët përfunduan duke kaluar detin duke i besuar një vendi tjetër detyrën për t’i strehuar dhe për t’i pritur: kjo është faqja e parë e historisë së vendeve arbëreshe, ishujve të vegjël kulturorë dhe gjuhësorë që i përkasin arkipelagut të Arbërisë. Por një përvojë e jetuar nga një popull i madh, sado bindëse që të jetë, duhet të shkruhet, rrëfehet, mbështetet dhe rinovohet për të mos kaluar në pulpë të harresës.
Në Caraffa, një fshat i vogël në brendësi të Kalabrisë, mësuesja Assunta Scerbo vendosi të porosiste dhe më pas t’i dhuronte vajzës së saj Gretës një riprodhim besnik të kostumit arbëresh të komunitetit të provincës Catanzaro. Një fustan i punuar me durim dhe kujdes nga stilistja Lucia Bubba, gjithashtu nga Caraffa. Një mënyrë për të pasur kujdes, vëmendje dhe respekt për atë që gjeneratat e kaluara kanë transferuar tek të tanishmet, në një lloj stafete kulturore.
Por kjo nuk është e gjitha. Kostumi që Assunta donte t’i dhuronte vajzës së saj është pasuruar në fakt me një “linjë”, një fustan i gjatë i bardhë me qëndisje karakteristike, mjaft i veçantë: veshja është blerë nga Françesko, vëllai i Gretës, në qytetin shqiptar të Krujës. Një dhuratë vëllazërore që e bën edhe më të ngushtë lidhjen mes identitetit të përfaqësuar nga veshja dhe elementeve materiale prej të cilave është bërë.
Megjithatë, një pjesë i mungon ende historisë që sillet rreth përgatitjes së fustanit. Halla e Gretës, Virginia Scerbo, ofroi pëlhurën e çmuar të damaskut, e cila u përdor për të bërë fundin. Me pak fjalë, një veshje që mbart jo vetëm peshën e historisë dhe traditave shekullore, por edhe një veprim të ndërgjegjshëm dhe të përbashkët të ruajtjes së kulturës arbëreshe nëpërmjet riprodhimit të një veshjeje, detajet e së cilës të mahnitin.
Me rastin e manifestimit të Festës së Valles, e cila së fundmi u zhvillua në Civita, një delegacion nga komuna e Caraffa-s në interes të delegates për kulturë dhe kryetares së këshillit bashkiak Serena Notaro, në sinergji me grupin “Le stelle del folk”, iu bashkua komunitetit të strehuar në këmbët e Pollinos.
Dhe pikërisht këtu, për herë të parë dhe para qindra banorëve të fshatrave arbëreshe, Greta veshi fustanin e çmuar, duke lënë kostumin tradicional dhe ndjellës të tregonte, si në heshtjen e një ekspozite, arsyet pse është e rëndësishme të mos humbasësh veçantinë, bukuria unike e së cilës e bën diversitetin të jetë një shprehje.
Në përleshjen e furishme të së tashmes, në një botë me sy dhe mendime pothuajse gjithmonë të kthyera nga e nesërmja, në një periudhë ku ndryshimi midis të jetuarit dhe vrapimit drejt së ardhmes sa vjen e afrohet, të kujtosh është një folje që rrallëherë artikulohet.
Në nxitimin për të vizatuar të nesërmen, ne përfundojmë duke mjegulluar skicat e së shkuarës. Ne e lëmë historinë të ekspozuar ndaj konsumimit të kohës dhe përvojave të jetuara me dhimbje të atyre që na paraprinë, duke qenë të prirur të mos i dëgjojmë më ato.
Megjithatë, nga atje vijmë: nga hapat e parëve tanë, nga djersa e baballarëve tanë, nga djepi i komuniteteve tona të lashta, nga toka të cilës i detyrohemi rrënjët që na lidhin me botën dhe jetën. Të kujtosh nuk është detyrim. Por kjo është mënyra e vetme për të mos humbur kontrollin mbi identitetin.
Nëse, në kundërshtim me ritmin e mbështetur nga shoqëria aktuale, ne ngadalësojmë për t’i kthyer shpinën të ardhmes, në një përmbysje të pazakontë të perspektivave dhe zakoneve, dhe për një herë të shohim të kaluarën në fytyrë, ne mund të ndërgjegjësohemi për trashëgiminë e jashtëzakonshme historike, gjuhësore dhe kulturore të trashëguar nga historia dhe për të cilën ne mund, dhe ndoshta duhet, të jemi kujdestarë.
Ndoshta një ditë, jo shumë larg, do të bëjmë si Assunta dhe do të kuptojmë se sa e rëndësishme është të dhurojmë jo vetëm ato që nevojiten, por mbi të gjitha ato që kanë rëndësi.
Francesco Graziano/ La Calabria Visione
