Një vit më parë, militantët e Hamasit sulmuan Izraelin. Krijimi i një shteti hebre në Palestinë daton në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe u bë realitet në vitin 1948. Por që atëherë gjithçka ka shkuar keq. Focus Storia sjellë në vëmendje sesi lindi Shteti i Izraelit.
PROFETIKE – “Unë sapo kam themeluar shtetin hebre. Nëse do ta thosha me zë të lartë sot, do të provokoja të qeshura të mëdha. Por ndoshta pas pesë ose pesëdhjetë vjetësh të gjithë do ta kujtojnë atë”. Ishte 31 gusht 1897 kur gazetari hebreo-hungarez Theodor Herzl (1860-1904) shqiptoi fjalë që do të dëshmoheshin si profetike.
Në ato ditë, me ftesë të vetë Herzlit, rreth dyqind delegatë nga Evropa, Shtetet e Bashkuara dhe Rusia ishin mbledhur në Bazel për t’i dhënë jetë Kongresit të parë Sionist. Në hapje të takimit ata morën një simbol njohjeje me Luanin e Judës të rrethuar nga Ylli i Davidit dhe mbishkrimin: “Lindja e shtetit hebre është e vetmja zgjidhje e mundshme për çështjen hebraike”.
ORIGJINA – Në sallë ishte atmosfera e rasteve të shkëlqyera. Shkrimtari Max Nordau (1849-1923), gjithashtu një vendas nga Budapesti dhe një mbështetës i madh i Herzl-it, qëndronte i shqetësuar pas skenës. Ishte ai që hartoi programin e Asamblesë Kushtetuese që do të kishte çuar në krijimin e një shteti hebre. Herzl, i konsideruar qysh atëherë si babai themelues i Sionizmit politik, kishte hedhur themelet e projektit vetëm një vit më parë, në 1896, duke botuar “Shtetin hebre”, një ese që pati një jehonë të madhe midis hebrenjve të Evropës dhe u bë manifesti programor i lëvizjen.
JO DOMOSDOSHMËRISHT SIONI – Disa vite më parë, në revistën “Selbst-Emanzipation”, intelektuali vjenez Nathan Birnbaum (1855-1920) kishte përdorur termin “sionizëm” për të treguar ëndrrën e kthimit në malin Sion, vendi i vendbanimit të parë kananit në vitin 2400 para Krishtit. Duke qenë dëshmitarë të rritjes së nacionalizmit gjerman brenda Perandorisë Habsburge, si Herzl ashtu edhe Birnbaum ishin të bindur se populli hebre i diasporës duhet të kishte një atdhe sa më shpejt që të ishte e mundur. Në kongresin e Bazelit të vitit 1897 u hodhën themelet e organizatës sioniste me një ekzekutiv të kryesuar nga vetë Herzl.
“Megjithatë, për çështjen e territorit në të cilin do të ndërtohet shteti hebre, kongresi nuk zgjodhi menjëherë Palestinën ”, shpjegon Arturo Marzano, historian i Sionizmit në Universitetin e Pizës.
“Në dekadën në vijim pati një debat shumë të nxehtë midis atyre që e mbështetën këtë hipotezë dhe atyre që, si Herzl, do të kishin pranuar gjithashtu një rajon tjetër, për sa kohë që kishte pëlqimin e ndonjë qeverie evropiane”.
NJË ATDHE, POR KU? – Synimi parësor i identifikuar në Bazel ishte pikërisht ai: të bindeshin fuqitë botërore që të mbështesin objektivat e Sionizmit. Herzl provoi rrugën diplomatike fillimisht me Gjermaninë, më pas me Perandorinë Osmane dhe në fund me britanikët.
Ndërsa Berlini dhe Stambolli hezitonin, Londra fillimisht propozoi një vendbanim hebre në Afrikën Lindore, në një zonë të Kenias së sotme (atëherë një koloni britanike). Opsioni afrikan u refuzua përfundimisht nga kongresi i gjashtë sionist, në 1903.
Një vit më pas Theodor Herzl vdiq pa arritur qëllimin e tij. Megjithatë, idetë e tij kishin krijuar një strukturë të parë organizative unitare, e cila do të siguronte themelet e shtetit të ardhshëm. Ëndrra e mbështetjes nga një fuqi evropiane, konkretisht nga Perandoria Britanike, u realizua nga kimisti me origjinë ruse, Chaim Weizmann (1874-1952). Kryevepra e tij diplomatike ishte Deklarata Balfour e 2 nëntorit 1917 , me të cilën britanikët u njohën për herë të parë hebrenjve “të drejtën e një shtëpie në Palestinë”.
INTERESAT BRITANIKE – “Motivimi kryesor i Deklaratës”, pohon Marzano, gjithashtu autor i esesë Historia e Sionizmit. Shteti i hebrenjve nga Herzl e deri më sot “duhet kërkuar në dëshirën angleze për t’u vendosur në një zonë të konsideruar strategjikisht qendrore për politikën e saj të jashtme, afër Kanalit të Suezit dhe thelbësore për tregtinë me Indinë, por gjithashtu pranë Mesopotamisë, me puset e saj të naftës, të dobishme për ruajtjen e supremacisë ushtarake, politike dhe ekonomike. Sionistët u konsideruan mënyra më e mirë për të legjitimuar zgjedhjen angleze për t’u vendosur në Palestinë”.
Prandaj, Palestina e detyrueshme nën kontrollin britanik lindi me Deklaratën e Balfourit, ndërsa në vitin 1923 lëvizja sioniste themeloi Agjencinë Hebraike, së cilës iu besua detyra për të mbështetur administratën angleze.
NJË SHTET I PAVARUR – Në vetëm pak vite, Mandati Britanik e transformoi komunitetin hebre, i cili në vitin 1922 përbënte pak më shumë se 11% të popullsisë së detyrueshme (d.m.th. atë nën mandatin britanik të Palestinës, i përbërë nga hebrenj, arabë dhe të tjerë) në një komb që në vitin 1946 kishte 31% hebrenj dhe kishte të gjitha kërkesat e nevojshme për t’u bërë një shtet i pavarur: një qeveri, parti politike, një sistem arsimor dhe shëndetësor, një ekonomi funksionale dhe një ushtri që i përgjigjej udhëheqjes politike. Por sionizmi nuk ka qenë kurrë një lëvizje monolite dhe gjatë viteve ka prodhuar opsione politike konfliktuale. Vizioni i Chaim Weizmann-it, i cili mbështeti nevojën për të krijuar një shtet palestinez arabo-hebre, u kundërshtua me atë të “sionistëve revizionistë” të rusit Zeev Jabotinsky (1880-1940), nacionalistë të theksuar, të cilët donin të krijonin një Shteti hebre, duke i dëbuar arabët nga ato troje.
ROLI I SHBA – Lufta e Dytë Botërore, me shfarosjen e miliona hebrenjve në Europë, shënoi një hap vendimtar. Shtytja drejt krijimit të një shteti hebre në Palestinë u bë gjithnjë e më e fortë, pasi lëvizja sioniste fitoi mbështetje në rritje ndërkombëtare, kryesisht nga Shtetet e Bashkuara.
“Shoah e shndërroi Sionizmin në një strehë, ai përfaqësoi atë shpëtim që shumica dërrmuese e hebrenjve të Evropës Qendrore dhe Lindore që i mbijetuan shfarosjes nuk e panë më të garantuar në vendet e tyre”, vazhdon Marzano. “Ai konfirmoi atë që sionizmi kishte thënë deri atëherë, se zgjidhja e çështjes hebraike mund të ishte vetëm një shtet hebre dhe se hebrenjtë kishin nevojë për atdheun e tyre, në mënyrë që ajo që kishte ndodhur të mos përsëritej më”.
Pikërisht në këtë klimë u arrit në vitin 1947 përpjekja e parë për një zgjidhje politike. Në nëntor të atij viti Kombet e Bashkuara u prononcuan në favor të ndarjes së Palestinës në dy shtete të pavarura. Propozimi u refuzua nga arabët, të cilët donin krijimin e një shteti të vetëm arabo-hebre. Shpërtheu një luftë e shkurtër civile, e cila pa forcat sioniste që dolën fituese, duke detyruar shumë arabë në Palestinë të bënin një eksod fillestar dhe më në fund t’i jepnin jetë Shtetit të Izraelit. Pavarësia u shpall më 14 maj 1948, vetëm disa orë para skadimit të mandatit britanik.
ASNJË HAPËSIRË E PËRBASHKËT – Chaim Weizmann u zgjodh presidenti i parë i Republikës. Megjithatë, njeriu që dominoi skenën politike izraelite pas Luftës së Dytë Botërore ishte David Ben Gurion (1886-1973), lider i “sionistëve socialistë” dhe kryeministër i Izraelit nga viti 1948 deri në 1963.
Qëllimi i tij ishte të konsolidonte vendin përmes emigracionit të gjerë, por, siç deklaroi historiani izraelit Zeev Sternhell, “në fjalimet e Ben Gurion nuk përmendej kurrë barazia, drejtësia dhe vlerat universale. Socializmi ishte bërë një mjet për realizimin e Sionizmit”.
KRITIKA E BRENDSHME – Zërat kritikë filluan të ngriheshin në Izrael në vitet 1950. Njëra ishte ajo e filozofit Hannah Arendt, e cila kundërshtoi parimin e ekzistencës së një shteti-komb hebre, pasi përjashtonte apriori krijimin e një hapësire të përbashkët në të cilën arabët dhe hebrenjtë mund të bashkëjetonin.
“Megjithatë, këta zëra mbetën të padëgjuar”, vazhdon Marzano, “dhe kjo mungesë ndërgjegjësimi bëri që sionizmi të ngulitej gjithnjë e më shumë në vizionin nacionalist”.
POST-ZIONISTËT – Sionizmi është ende një fenomen i larmishëm sot. Në fund të viteve 1980, një brez i ri intelektualësh izraelitë i dha shkas “post-sionizmit”, i cili vuri në pikëpyetje natyrën e shtetit të Izraelit, duke kritikuar kolonizimin e Bregut Perëndimor dhe diskriminimin e vazhdueshëm kundër popullit palestinez.
“Post-sionistët, nëse besoni në një shtet plotësisht demokratik, ka ardhur koha për të kaluar nga një shtet hebre në një shtet që garanton të drejtat për të gjithë qytetarët e tij”, përfundon Marzano. Por dhuna që ka shpërthyer sërish vitin e fundit ka vulosur edhe një herë dështimin e politikës.
