Nga Aurenc Bebja*, Francë
“The Christian Science Monitor” ka botuar, të mërkurën e 7 prillit 1937, në faqen n°10, rrëfimin e Harry Hodgkinson (shkrimtar, gazetar, officer i inteligjencës detare dhe ekspert britanik për Ballkanin) rreth udhëtimit të tij asokohe në Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Tre lekë deri në Durrës
Atlasi nuk kishte asnjë dyshim për hekurudhat e Shqipërisë. Një vijë e hollë halash peshku përshkoi vendin nga liqeni i Shkodrës dhe në rrafshinën e pjeprit u nda si një sfurk, njëra degë shkonte nga brenda dhe tjetra ndiqte bregun e detit. Nga ana tjetër, harta rrugore nuk kishte një besim të tillë. Ajo ishte në një shkallë më të madhe, dhe kështu dukej më e denjë për besim. Ajo tregonte jo më shumë se një fragment hekurudhor të vogël, që shkonte nga bregu i detit deri në kryeqytetin e ri në Tiranë, njëzet milje larg.
Menduam se do të ishte një vështirësi që mund të zgjidhej lehtësisht, pasi të ishim brenda vendit; dhe, nëse atlasi do të rezultonte shumë optimist, ne gjithmonë mund të mbështeteshim në fortësinë e çizmeve tona për ecje.
***
Por hyrja brenda vërtetoi problemin kryesor. Ne kishim zbritur nga bregu i Jugosllavisë në Ulqin, posta e fundit e Islamit, ku miqtë e vjetër mjekër-hollë si Sinbad detari luanin letra në buzë, ku kioskat me ballë të hapur, të grumbulluara rreth xhamisë, shesin fruta absurde të lira nën flakët ndriçuese me naftë. Harta thoshte se nuk kishte asgjë për të bërë veçse të vazhdohej përgjatë detit për një duzinë milje të tjera, dhe më pas të kalonte në Shqipëri nga grykëderdhja e Bunës. Shëtitja e një dite tjetër do ta vinte atlasin në provë.
Megjithathë, udhëtimi në Ballkan, nuk është një çështje e thjeshtë për të gjetur se ku shkon një rrugë dhe pastaj për ta ndjekur atë, siç tregoi malazezi në tryezën e kafenesë.
“A po shkon larg?” – më pyeti ai.
“Thjeshtë në Shqipëri.”
“Ti je në rrugën e gabuar, atëherë.”
***
Nxorëm hartën dhe e shtrimë mbi tavolinë. Si justifikim, një indeks i rreptë tregonte se ku ishim, ku donim të ishim dhe itinerarin midis dy pikave.
“Hëm, kjo do të thotë të kalosh Bunën.”
“Ne tundëm kokën. Rubikonët, për të mos përmendur Bunën, duhet të kalohen në shëtitjet ballkanike.
“Nuk ka urë”, tha malazezi. “As traget, asnjërin prej tyre,” shtoi ai në vijim. “Ju mund të kaloni me not, nëse dëshironi (ne hodhëm një vështrim të dukshëm poshtë në çantat tona të shpinës prej 30 kilogramësh), por si jo, rojet shqiptare do t’ju godasin.
“Atëherë si hyjnë udhëtarët në Shqipëri?”
“Në rrugën e brendshme. Ju duhet të ktheheni rreth dhjetë milje dhe më pas të ktheheni djathtas: kjo është mënyra e vetme.
Kjo do të thoshte njëzet e pesë milje shtesë në itinerarin tonë, kështu që ne bëmë një apel të fundit dëshpërues.
“Por me siguri ka një rrugë më të shkurtër prej këtu?”
“Ka një pistë nëpër male, e përdorur ndonjëherë. Një turist shkoi në atë rrugë tre vjet më parë dhe nuk u dëgjua më. Oh, këta shqiptarë!” bërtiti ai me një vështrim të errët.
***
Ne zbuluam një pistë nëpër kodra, falë drejtimit të një fshatari me fanellë të bardhë, i cili dukej mjaft unik për një hajdut, por i cili nuk zbuloi asnjë lodër-pistoletë; dhe arritëm në kufi drejt perëndimit të diellit, mbrëmjen e ardhshme.
Rojet kufitare jugosllave ishin po aq të dashur sa natyra i kishte bërë. Ata sollën ushqim dhe ishin të gatshëm për të diskutuar çdo temë nën diell. E vetmja pikë në të cilën ata ishin të bindur ishte që ne nuk mund të hynim në Shqipëri. Tani ishte vonë pasdite dhe zyrtarët përtej kufirit kishin shkuar me kujdes në shtëpi te familjet e tyre. Ne duhet të kemi mirësinë të kalojmë natën në postin e policisë.
Nuk kishte zgjidhje në këtë çështje, dhe siguria jonë u sigurua nga një pengesë me tela me gjemba dhe disa roje që parakalonin postin dhe të mbështetur në bajonetat e tyre për të biseduar, kur u takuan jashtë çadrës sonë.
***
Kur u nisëm në mëngjes, pengesa e vetme ishte një zinxhir matanë rrugës në postën doganore, por ky ishte më i butë se pushkët; kështu që ne shëtitëm, duke ngrënë manaferra mbi gardhe, derisa kujdestari i hanit të rrënuar në Lezhë deklaroi se, pa dyshim, hartuesit e atlasit ishin informuar keq. Megjithatë, nëse do të donim të shkonim në Tiranë, Lezha ishte në rrugën kryesore, ku shërbehej nga një kortezh i vërtetë autobusësh. Në orën tre u nis autobusi, udhëtimi zgjati tre orë dhe kushtoi shtatë lekë e gjysmë; Një orë më vonë erdhi kamioni, udhëtimi zgjati katër orë dhe kushtoi gjashtë lekë, dhe në orën gjashtë automobili filloi të udhëtonte. Duheshin vetëm dy orë për të mbërritur në kryeqytet dhe çmimi ishte dhjetë lekë.
Sapo ishte tretur ky informacion në tryezën e drekës, një autobus ndaloi para derës. Cili ishte destinacioni i tij? Tirana, sigurisht. Por çfarë ndodh me programin e organizuar? Oh, eh pra, kurrë nuk mund të thuhet se çfarë do të bënin këta shoferë autobusi. Do të ishte më mirë të merrnim autobusin tashmë në pritje dhe të mos prisnim shumë.
“Po hekurudhat e Shqipërisë?” E pyetëm në shenjë lamtumire, duke zgjatur hartën e thërrmuar me gisht duke gjurmuar vijën kafe nga Durrësi në Tiranë.
“Sigurisht, ju duhet të bëni një udhëtim për këtë. Tre leke vetëm nga Tirana në det dhe një udhëtim i këndshëm gjithashtu.”
***
Udhëtimi shkoi pa incidente; sepse edhe pse gratë myslimane të mbuluara dhe lloji i hollë i zuzarit të komedisë muzikore me mustaqet e trasha na dërrmuan gjysmën e vendeve që kishim paguar, incidenti i vetëm ballkanik ndodhi kur një malësor imitoi një dele kaq realiste sa që shoferi ndaloi të kujdesej për kafshën që kishte imagjinuar se e kishte përplasur. Fajtori ishte aq i kënaqur me veten e tij, saqë u përpoq të përsëriste triumfin e tij çdo pesë minuta për dy orët e mbetura, por automjeti mund të kishte përplasur të gjitha delet në Evropë për gjithçka që shoferit i interesonte tani.
Ne zbuluam se atlasi kishte faj vetëm pjesërisht; sepse buzë rrugës ishte me të vërtetë një hekurudhë, asnjëherë më shumë se pesëmbëdhjetë centimetra në grykë dhe me metale që nxirreshin çdo disa qindra metra. Ajo ishte ngritur nga austriakët për transportin e materialeve luftarake gjatë operacioneve të tyre në Ballkan, dhe hartuesit padashur i kishin dhënë një pavdekësi të besueshme kur jeta e saj e shkurtër kishte mbaruar.
***
Me të mbërritur në Tiranë, miqtë tanë shqiptarë na pyetën se çfarë propozonim të shihnim në vend, dhe natyrshëm u përgjigjëm se duke na hapur kështu orekset, sigurisht që duhet ta gjejmë stacionin hekurudhor sa më shpejt të jetë e mundur.
“Stacioni hekurudhor! Ne nuk e kemi gjetur ende vetë dhe kemi jetuar këtu gjatë gjithë jetës tonë.”
“Por, ç’të themi për hekurudhën për në Durrës?”
“Oh, atë! Ju duhet të prisni pak kohë; Ideja është folur për njëzet vjet, por nuk ka një skemë të caktuar në dorë”.
“Por na u tha —”
“Ah po, ne jemi një popull shumë imagjinues.”
HARRY HODGKINSON
*Burimi: Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania
