Një komunitet i vogël afrikan, kryesisht me prejardhje nga skllevër të sjellë nga piratët, është zhdukur prej kohësh nga Ulqini, por nuk është harruar.
Nga Samir Kajosevic – BIRN
I ulur para shtëpisë së tij në qytetin bregdetar malazez të Ulqinit, Ruzhdi Kashoxha kujton foto studion lokale, Pinjes. Pronari i saj, Rizo Surla, ishte ndoshta i mbijetuari i fundit i komunitetit të vogël afrikan në qytet.
“Rizo ishte një atraksion për turistët që vinin në Ulqin. Kur ai ecte në plazh, të gjithë donin të bënin një foto me të. Lëkura e tij e bukur shihej si diçka tërheqëse”, tha për BIRN Kashoxha, 59 vjeç.
“Komuniteti i vogël i njerëzve me ngjyrë ishte një nga simbolet e qytetit. Por që kur Rizo vdiq në 2003 dhe të tjerët u larguan, mbetet vetëm kujtimi i tyre”, shtoi ai.
Ulqini deri vonë ishte i vetmi qytet në të gjithë rajonin me një komunitet me origjinë afrikane, në këtë rast, pasardhës të skllevërve të sjellë nga Afrika e Veriut.
Në ditët kur Ulqini ishte pjesë e Perandorisë Osmane, Ulqini ishte një treg skllevërish dhe bastion i piratëve, veçanërisht gjatë shekullit të 17-të.
Shumë kohë përpara se të fillonte tregtia e skllevërve transatlantike, osmanët kapën skllevër nga ato që tani janë Zanzibari, Kenia, Sudani, Nigeria, Libia dhe Arabia Saudite dhe i transportuan ata nëpër perandori.
Ata krijuan një komunitet në Ulqin që numëronte rreth 500 veta, të quajtur “Arapi” (arabët) nga vendasit për shkak të ngjyrës së tyre.
“Ne jemi rritur me komunitetin me ngjyrë në Ulqin, pa asnjë ndarje apo mosbesim. Ata ishin fqinjët tanë dhe konsideroheshin të barabartë me komunitetin vendas shqiptar”, tha Kashoxha duke iu referuar popullatës me shumicë etnike shqiptare të Ulqinit.
“Babai im, Beto, ishte shok i Rizo Surlës. Ata ishin të apasionuar pas peshkimit dhe kalonin shumë ditë në lumin Bojana, afër Ulqinit”, kujton ai.
Të sjellë nga larg nga piratët vendas
Nga vitet 1650, Ulqini ishte një pikë e rëndësishme tregtare për skllevër, të sjellë nga piratët vendas nga brigjet e Afrikës së Veriut.
Në Perandorinë Osmane skllavëria ishte një biznes jashtëzakonisht fitimprurës dhe skllevërit u bënë një mall i çmuar.
Për të pajisur flotat e tyre konkurruese që luftonin me të në Mesdhe, fuqitë rivale përdornin gjithashtu skllevër, të burgosur lufte dhe individë të tjerë të dënuar, të cilët ishin të lidhur me zinxhirë si rremtarë.
Si pjesë e Perandorisë Osmane, Ulqini ishte i njohur për tregun e skllevërve, në qytetin e vjetër, dhe disa vendas mbanin skllevër si të burgosur për të mbledhur shpërblime nga familjet e tyre.
Sipas historianëve, skllevërit lejoheshin t’u tregonin familjeve të tyre se po mbaheshin robër, në mënyrë që të mund të ribliheshin. Transaksionet përfundimtare shpesh kryheshin në territor neutral, disa në Dubrovnik në bregdetin e Adriatikut.
Gazetari dhe kronisti i shquar ulqinak Mustafa Canka tha se popullsia e skllevërve me ngjyrë në Ulqin u rrit në shekullin e 18-të kur piratët vendas filluan të sillnin skllevër nga ato që tani janë Sudani dhe Çadi.
“Ato shiteshin në portet e Mesdheut ose ktheheshin në Ulqin. Pas një kohe të caktuar, ata u bënë qytetarë të lirë dhe punonin në bujqësi apo peshkim”, tha Canka për BIRN.
“Para viteve 1880, në Ulqin kishte njëqind familje afrikane, por kur qyteti u bë pjesë e Malit të Zi, shumica e tyre u shpërngulën në pjesë të tjera të Perandorisë Osmane”, shtoi ai.
Në fund të shekullit të 19-të, Selim Shurdha, kapiten i anijes së famshme pirate “Gloria”, solli skllevërit e fundit në Ulqin.
Paraardhësit e Rizos shërbenin në shtëpinë e kapitenit dhe, sipas traditës vendase, morën mbiemrin e kapitenit që i robëroi ata. Skllevërit e tjerë morën gjithashtu mbiemrat e familjeve që i zotëronin ata.
Pasi skllavëria u ndalua, afrikanët e mbetur u bënë qytetarë të Malit të Zi, duke punuar si marinarë dhe tregtarë. Me kalimin e kohës, ata u integruan me komunitetin vendas, duke folur shqip dhe duke praktikuar fenë islame. Disa kishin varkat ose dyqanet e tyre.
“Nuk kishte diskriminim racor. Komuniteti me ngjyrë trajtohej njëlloj si çdo tjetër. Disa afrikanë në Ulqin u martuan me popullsinë vendase. Në historinë e qytetit, parametri kryesor për t’u integruar ishte një kontribut për komunitetin, dhe komuniteti afrikan u bë një pjesë e rëndësishme e tij”, tha Canka.
Nga qindra në vetëm pesë familje
Në fillim të shekullit të 20-të, komuniteti afrikan ishte zvogëluar në vetëm pesë familje. Shumica e tyre u shpërngulën pas Luftës së Dytë Botërore.
Rizo Surla mbeti në qytet me shtatë vëllezërit dhe motrat e tij. Babanë e tij e kishin sjellë në Ulqin në moshën 12-vjeçare si skllav nga Tripoli i Libisë, por fëmijët e tij kryesisht u martuan me njerëz të komuniteteve të tjera dhe nuk jetojnë më aty.
Në librin e saj “I am Arapi”, studiuesja Paula D. Royster shkroi se si afrikani i fundit në Ulqin, Rizo Surla u bë një lloj ambasadori kulturor i qytetit.
“Ai mbahet mend si një njeri miqësor që kishte marrëdhënie të mira me të gjithë… vizitorët që vinin në verë në Ulqin e kërkonin në plazhe dhe përreth qytetit. Ai ishte një ambasador i mirë kulturor për Ulqinin… Rizo ishte simpatik dhe i pashëm”, shkroi Royster.
Para vdekjes së tij në shkurt të vitit 2003, gjatë tetë dekadave të jetës së tij, ai ndikoi në jetën e Ulqinit si fotograf, peshkatar dhe bohem.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore ai u bashkua me partizanët jugosllavë dhe luftoi në frontin e Serbisë. Pas luftës, ai u kthye në Ulqin dhe hapi studion e parë fotografike në qytet, e cila për një kohë të gjatë ishte e vetmja. Shumë kohë pasi studioja e tij, Pinjes, u mbyll në vitet 1990, kujtimi i tij mbeti në një mural, të pikturuar pranë trotuarit kryesor të qytetit.
“Që fëmijë, mbaj mend që Rizo ishte gjithmonë i buzëqeshur. I rrethuar nga njerëz dhe duke rrezatuar një hijeshi dhe një energji pozitive. Komuniteti afrikan e deshi këtë qytet dhe fisnikëroi historinë e tij”, tha Kashoxha.
Trashëgimia afrikane jeton në valle
Trashëgimia e komunitetit tashmë të zhdukur jeton në një nga vallet tradicionale në Ulqin, të quajtur Dumsharaveli.
“Në këtë valle tradicionale lokale, ka pjesë të folklorit dhe këngëve afrikane. Edhe pse vallja lidhet me piratët vendas, disa pjesë janë marrë nga komuniteti afrikan. Gjatë festave, ata mblidheshin në fushën e ashtuquajtur ‘Arapi’ dhe performonin valle dhe këngë tradicionale”, tha Canka.
