Dr. George N. Tzogopoulos*
Mesdheu mbetet arena ku përplase axhendat nacionale të Greqisë dhe Turqisë. Edhe nëse Turqia ndërpret kërkimet e saj në jug të ishullit grek të Kastelorizos në një periudhë afatmesme, do të jetë e vështirë për të dy vendet të zhvillojnë mes tyre një dialog produktiv.
Ideja evropiane e një samiti shumëpalësh të të gjitha vendeve të Mesdheut Lindor është më premtuese, por ende nuk është konkrete. Izraeli mbështet të drejtën e Greqisë për të përcaktuar shelfin e saj kontinental dhe favorizon bashkëpunimin rajonal si një anëtar i Forumit të Gazit East Med (EMGF), por e kupton mundësinë e një përparimi është të kufizuar.
Në një shkrim të fundit të “Bloomberg”, James Stavridis argumentoi se “ujërat më të rrezikshëm në botë janë ato të Mesdheut”. Ndërsa ky pretendim është i diskutueshëm (tensionet në Detin e Kinës Jugore duken më ogurzeza), pak do të pajtoheshin që rreziqet ekzistojnë në Mesdhe.
Mosmarrëveshja aktuale midis Greqisë dhe Turqisë në Mesdheun Lindor është tregues i kësaj. Që nga fillimi i gushtit, anija kërkimore turke “Oruc Reis” ka kryer kërkime në ujërat e pretenduara nga Athina dhe Ankaraja.
Meqenëse nuk ka marrëveshje midis të dyjave, SHBA po përdor qasjen e saj tipike të distancave të barabarta dhe i karakterizon këto ujëra si “të diskutueshme”. “Orus Reis” u kthye në Portin e Antalias në 13 shtator, por është e paqartë për sa kohë do të qëndrojë atje.
Izraeli, nga ana e tij, është në krah të Greqisë. Më 12 gusht, ai shprehu mbështetjen dhe solidaritetin e saj të plotë me Greqinë në zonat e saj detare dhe të drejtën e saj për të përcaktuar zonën e saj ekonomike ekskluzive (ZEE). Ndryshe nga Izraeli dhe Qiproja, megjithatë, Greqia vetëm kohët e fundit ndërmori hapa konkretë në këtë drejtim. Pas marrëveshjes së nëntorit 2019 mbi zonat detare midis Turqisë dhe Libisë, Greqia nisi një përpjekje për të mbrojtur të drejtat e saj sovrane, megjithatë me vonesë.
Për shumë vite, qeveritë greke i kanë shtyrë vendimet e vështira, pavarësisht rritjes së vazhdueshme të Turqisë në rajon. Të nisurit nga dëshira e mirë dhe inercia i kanë shndërruar problemet serioze në probleme potencialisht të rënda. Padyshim, kriza ekonomike, një produkt i keqadministrimit në nivelin e brendshëm, nuk mund të mos kishte efekt në politikat e jashtme dhe të mbrojtjes.
Qeveria konservatore greke që erdhi në pushtet në korrik 2019 nënshkroi dy marrëveshje detare në përgjigje të veprimeve turke: e para me Italinë në qershor 2020 dhe e dyta (dhe më e rëndësishmja) me Egjiptin në gusht. Zonat e marrëveshjes greko-egjiptiane kryqëzohen me ato të asaj turko-libiane.
Në këtë kuptim, eksplorimet e “Oruc Reis” nuk kanë shkelur zonat e shënuara në marrëveshjen greko-egjiptiane – por eksplorimet e saj në jug të ishullit Kastelorizo sfidojnë qasjen tradicionale greke të formuar nga e drejta ndërkombëtare që përcakton se ishujt kanë të drejtën për një ZEE dhe një shelf kontinental. Turqia nuk pajtohet me këtë dhe po mbron delimitimin me barazi. Duke bërë këtë, ajo po provokon Greqinë në mënyrë që të predispozojë bashkësinë ndërkombëtare të pranojë argumentin e saj.
Mosmarrëveshjet për delimitimin në Mesdheun Lindor nuk janë të pazakonta. Izraeli dhe Libani, për shembull, kanë një mosmarrëveshje të pazgjidhur për kufirin detar. Gjithashtu, marrëveshja detare greko-egjiptiane është e pjesshme dhe nuk përfshin të gjithë ishujt (të tilla si Rodos) sepse Kajro vendosi të lundrojë midis pozitës së Athinës dhe Ankarasë. Kur Ankaraja njoftoi se “nuk do të lejonte ndonjë aktivitet në zonën në fjalë”, Ministria e Jashtme egjiptiane u shpreh e habitur në Tuiter me faktin që deklarata dhe pretendime të tilla po lëshoheshin nga një palë që nuk dinte detajet e marrëveshjes.
Përshkrimi i problemit është shumë më i lehtë sesa zgjidhja e tij.
Një dialog midis Greqisë dhe Turqisë është sugjeruar nga ndërmjetës të tillë si SHBA dhe BE-ja si dhe anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, Kinë dhe Rusi. Sidoqoftë, Greqia është e përgatitur të diskutojë vetëm çështjen e zonave detare, ndërsa axhenda e Ankarasë përfshin çështje që Athina nuk mund t’i pranojë të tilla si çmilitarizimi i disa ishujve grekë në Detin Egje. Për Greqinë, gjithçka që kërcënohet nuk është e çmilitarizuar. Pushtimi turk i Qipros në 1974 përshkruan në mënyrë dramatike kërcënimin.
Situata duket të jetë në ngërç. BE-ja varet nga Turqia për disa çështje, të tilla si menaxhimi i krizës së refugjatëve, dhe ka i ka shtyrë vazhdimisht sanksionet. Edhe nëse disa sanksione hyjnë përfundimisht në fuqi, ndikimi i tyre do të jetë i kufizuar. “Oruc Reis” ka kryer hulumtimin e tij pa ndërprerje në Mesdheun Lindor pa marrë parasysh deklaratat e buta të lëshuara nga Evropa. Gjithashtu,
Presidenti Donald Trump, i cili ka shënuar suksese në politikën e jashtme lidhur me Lindjen e Mesme dhe Ballkanin, fillimisht nuk arriti të ulte tensionet pas bisedave të tij telefonike me kryeministrin Mitsotakis dhe Presidentin Erdogan. Rusia, e cila ka marrëdhënie shumë të mira me Turqinë, mund të jetë e gatshme të ndihmojë përhapjen e tensioneve, nëse i kërkohet.
Në nivelin e diplomacisë publike, Turqia kërcënon Greqinë pothuajse çdo ditë, gjë që rrit rrezikun e një incidenti ushtarak. (Në mes të gushtit, fregata greke Limnos u përplas aksidentalisht me anijen turke Kemal Reis, duke dëmtuar anën e djathtë të saj).
Në një skenar optimal, aktivitetet e “Oruc Reis” do të ngrijnë në plan afatmesëm në përgjigje të presionit diplomatik nga SHBA dhe Gjermania, megjithëse ajo që do të pasojë përfundimisht mbetet e paqartë. NATO nuk ka qenë e pranishme në tensionet në Mesdhe, në vend që të mbrohet nga komenti i presidentit francez, Emmanuel Macron, për “vdekjen e trurit “. NATO po zhvillon bisedime teknike për shmangien e konflikteve, por nuk po jep detaje të tjera.
Një opsion që duket i zbatueshëm, por kërkon përpunim të mëtejshëm është një dialog multilateral me pjesëmarrjen e vendeve të Mesdheut Lindor dhe ndërmjetësuesve të jashtëm. Presidenti i Këshillit të BE, Charles Michel, ka folur në favor të një konference shumëpalëshe. Ekzistenca e Forumit të East Med Gas (EMGF), një iniciativë që përfshin Egjiptin, Izraelin, Greqinë, Qipron, Jordaninë, Italinë dhe Autoritetin Palestinez, thekson rëndësinë e bashkëpunimit rajonal midis partnerëve për çështjet e energjisë në rajon.
Sidoqoftë, axhenda e konferencës së propozuar të Mishelit duhet specifikuar.
Kjo vlen edhe për vendet që mund të marrin pjesë. Izraeli, për shembull, tashmë ka filluar të eksportojë gaz natyror nga rezervuarët e tij dhe nuk e mirëpret përfshirjen e BE-së në çështjet e Lindjes së Mesme (kjo veçanërisht pas arritjes së Marrëveshjeve Abraham). Për më tepër, përfaqësimi i Libanit, Libisë dhe Sirisë, si dhe Qipros në një mënyrë që do t’i kënaqte të dy, si Anastasiadesin e Qipros dhe Erdoğanin, mund ta “mbysë” këtë ide.
Historia nuk sugjeron arsye për optimizëm. Ujërat mesdhetare mbeten burim mosmarrëveshjesh dhe, herë pas here, edhe rreziku.
*Burimi: Besa Center
