Zakonisht duhen 10 vjet për të krijuar një vaksinë … si mund t’i besoj një produkti të nxjerrë në një vit? Kjo është ajo që dëgjojmë në mënyrë të përsëritur këto ditë nga ata që shohin me mosbesim shpejtësinë me të cilën bota ka pushtuar një vaksinë anticovid. Në fakt, duhen shumë vite për kërkime të këtij lloji, por ajo që po përjetojmë, nuk është aspak një rrethanë normale. Është një pandemi që do të mbahet mend në histori dhe do të lërë gjurmë të pashlyeshme në jetën tonë, në kërkime, në shëndetësi dhe në ekonomi.
“The Guardian” ka mbledhur 10 arsye konkrete, të cilat tregojnë se si ishte e mundur të arrihej një vaksinë anticovid në më pak se një vit, pa cenuar sigurinë dhe cilësinë.
1- Planet pandemike ishin në fuqi
Shumë kohë përpara krizës Covid-19, ekzistonte një vetëdije se një lloj pandemie ishte e mundshme në vitet e ardhshme dhe ishin bërë plane për ta trajtuar atë. Qeveritë, agjencitë ndërkombëtare dhe fondacionet kishin bashkuar burimet. Koalicioni ndërkombëtar për Inovacionet e Gatishmërisë Epidemike (CEPI) u krijua në 2017, dhe kur arriti Covid-19 ata ishin të gatshëm për mbështetur financiarisht zhvillimin e vaksinave më premtuese. Përveç kësaj, disa kompani dhe institucione akademike, veçanërisht BioNTech, Moderna dhe Universiteti i Oksfordit, gjithashtu kishin punuar në teknologji të reja, të afta për të gjeneruar vaksina nga kodet gjenetike të patogjenëve infektivë dhe kancereve, si dhe testimin e tyre për disa vjet.
2- Kina identifikoi herët koronavirusin e ri
Zhvillimi i shpejtë i një vaksine anti-kovide nuk do të ishte e mundur nëse studiuesit kinezë nuk do të kishin identifikuar menjëherë SARS-CoV-2, një lloj të ri të koronavirusit dhe nuk do të kishin bërë publike sekuencën gjenetike të ARN-së së saj. Ky zbulim dhe ndarje e bërë në janar 2020 nga Yong-Zhen Zhang, një virolog në Universitetin Fudan në Shangai, hapi rrugën për kërkimin e vaksinave. Dhe fakti që në platformat e mëparshme kërkimore ishte e mjaftueshme për të shtuar sekuencën gjenetike që viruset përdorin për të riprodhuar dhe jo një mostër e virusit të gjallë, ka lejuar zhvillimin dhe prodhimin e një vaksine në kohë rekord.
3- Financimi i konsiderueshëm u dha menjëherë
Zhvilluesit e vaksinave kishin qasje në fonde të menjëhershme dhe të konsiderueshme. Zakonisht duhen vite për të mbledhur fondet e nevojshme për të mbështetur provat kërkimore dhe financiare. Kur një epidemi është e kufizuar në një zonë të caktuar gjeografike, ndërmjetësimi i fondacioneve private shpesh kërkohet për të ushtruar presion mbi qeveritë derisa të mbështetet zhvillimi i vaksinës. Pasojat shumë të rënda shëndetësore dhe ekonomike të pandemisë Covid e kanë bërë të qartë nevojën për t’u përballur me urgjencën në një mënyrë të përbashkët dhe të menjëhershme. Në terma të tjerë, kushton më pak të investosh në kërkimin e një vaksine sesa të durosh bllokime të pacaktuara dhe financuesit mundësuan të gjitha opsionet e besueshme, ndërsa CEPI ishte i gatshëm të mbështeste menjëherë propozimet më premtuese.
4- Procesi i provave klinike u përshpejtua
Studiuesit nga e gjithë bota i kanë drejtuar studimet e tyre mbi Covid-in, duke kushtuar çdo orë të ditës dhe natës për të kërkuar shkaqet, efektet dhe mjetet shëruese të mundshme. Gjithçka që lidhet me pandeminë ka lëvizur në një lloj korsie preferenciale që ka bërë të mundur shkrimin e protokolleve të provave të vaksinave në një kohë shumë të shkurtër, pa kompromentuar saktësinë. Grupet kërkimore nga çdo vend kanë bashkëpunuar, duke lënë mënjanë interesat e një pjese për të arritur shpejt në rezultatet që shohim sot. Komitetet e miratimit morën këto projekte dhe i dhanë përparësi shqyrtimit të tyre mbi gjithçka tjetër.
5- Provat e vaksinave filluan menjëherë
Ekipet e vaksinave me përvojë ishin në gjendje të bënin me shpejtësi provat e vaksinave Covid-19. Për të njëjtat arsye, provat e vaksinave anti-covid filluan menjëherë, në pranverën e vitit 2020, dhe ndërsa po kryheshin testet e fazës 1 mbi sigurinë e përgatitjeve, u identifikuan vendet për kryerjen e testeve të fazës 2-3, të cilat certifikuan efektivitetin e tyre në parandalimin e sëmundjes.
6- Të dhënat e hulumtimit u mblodhën në mënyrë elektronike
Teknologjia e informacionit ishte lehtësisht e disponueshme dhe u përdor. Provat klinike kanë qenë të ngadalta për të përqafuar metodat elektronike të regjistrimit dhe mbledhjes së të dhënave nga frika e problemeve. Regjistrimet në letër janë objekte të njohura, solide që të gjithë mund t’i shohin dhe besojnë, por ato janë të ngadalta dhe të prirura për gabime. Gjatë tre deri në pesë viteve para kësaj pandemie, provat kërkimore kanë kaluar në këtë qasje, me të dhëna të mbledhura drejtpërdrejt në kompjuterë dhe tablet. Gabimet dhe lëshimet janë të rralla. Informacioni është menjëherë i disponueshëm për analizë edhe kur është duke u mbledhur. Mbledhja e të dhënave digjitale bëri të mundur minimizimin e gabimeve dhe analizimin dhe shkëmbimin e informacionit shumë shpejt ndërsa u mblodh.
7- Studimet tërhoqën një numër të madh vullnetarësh
Ka një mbështetje masive publike dhe angazhim me këto studime. Shumë njerëz donin të merrnin pjesë dhe të ndihmonin. Në mënyrë tipike, provat e vaksinave marrin javë ose muaj për të rekrutuar, por për këto studime, të ndihmuar nga shpejtësia e informacionit të medias, media sociale ishte e mundur të identifikoheshin vullnetarë të gatshëm vetëm brenda disa orësh. Pa pjesëmarrësit, studimet nuk mund të ndodhin.
8- Provat kanë dhënë rezultate të shpejta
Nëse provat kanë çuar në rezultate të shpejta, ne “i detyrohemi”, në një kuptim, edhe përparimit të pandemisë. Në fakt, për të kuptuar nëse një vaksinë është efektive është e nevojshme që rastet e infektimit të verifikohen në grupin e kontrollit, ai që ka marrë një placebo. Shumica e provave në shkallë të gjerë të vaksinave anti-covid filluan në fund të valës së parë. Gjatë verës, armëpushimi i dhënë nga pandemia bëri të mundur përpjekjen për të ringjallur shëndetin, ekonominë dhe shoqërinë, por ngadalësoi eksperimentet (sepse nuk kishte mundësi për infektim). Vala e dytë, e cila ka ndikuar aq shumë sa i përket jetës njerëzore, ka përshpejtuar gjithashtu rezultatet e provave të ilaçeve, sepse vaksinat janë testuar atje ku rreziku i infektimit aksidental ishte më i lartë.
9- Vaksinat e para kanë treguar se funksionojnë shumë mirë
Është më lehtë të marrësh rezultate të shpejta nga një vaksinë mjaft efektive sesa nga ajo që funksionon vetëm pjesërisht. Le të supozojmë se kemi një vaksinë efektive 100% në duar (nuk ekziston një vaksinë e tillë, por vetëm si shembull). Në atë rast do të ishte e mjaftueshme për të parë 20 raste të infektimit në grupin e kontrollit dhe 0 në atë të vaksinuar për të qenë praktikisht të sigurt për rezultatin e shkëlqyeshëm të arritur. Sa më pak efektive të jetë një vaksinë, aq më shumë raste do të jetë e nevojshme të grumbullohen (midis placebo dhe të vaksinuarve) për të pasur prova të mbulimit të ofruar: nëse një vaksinë ofron vetëm mbulim të pjesshëm, 13 raste në grupin e kontrollit dhe 7 midis vaksinuarve nuk do të siguronin informacion të mjaftueshëm për mbrojtje, sepse ndryshimi mund të varet nga rrethana të ndryshme ose thjesht rastësisht.
10- Procesi i miratimit ishte i vazhdueshëm dhe i qëndrueshëm në kohë
Autoritetet rregullatore të vaksinave, të tilla si FDA për Shtetet e Bashkuara dhe EMA për Evropën, analizuan të dhënat e provës, ndërsa hynë në një proces të vazhdueshëm të rishikimit të përsëritur, që lejon kohë më të efektshme pa hequr dorë nga ashpërsia e analizës. Kështu, ditët e fundit, para se të aprovohej vaksina e Pfizer, vetëm të dhënat e fundit mbi provat e fazës 3 mbetën për t’u rishikuar, dhe e njëjta gjë po ndodh në javët e fundit për vaksinat Moderna dhe Oxford-AstraZeneca.
Falë marrëveshjeve të miratimit të kushtëzuar një nivel shtesë sigurie është dhënë për qytetarët evropianë. Kompanitë prodhuese do të sigurojnë EMA-n me rezultatet e provës së fazës 3 një herë në muaj për dy vitet e ardhshme për t’iu përgjigjur pyetjeve të mbetura: Sa kohë zgjat mbrojtja? A mbrojnë vaksinat edhe nga infektimi asimptomatik? A funksionojnë po aq mirë për pacientët me imunitet të dobët, fëmijët dhe gratë shtatzëna?
