“Letërsia është një histori dashurie dhe fati përzier bashkë, një përshkrim i uraganit të çmendur të pasioneve të njeriut dhe i luftës që ai bën me to…”.
Isaak Bashkevic Singer, shkrimtari i njohur polak, fitues i çmimit Nobel në letërsi më 1978-ën do ta përshkruante kështu raportin e tij me letërsinë, duke dashur të shpjegojë atë misterin e një kërkimi të pafund që ndodh brenda çdo njeriu që e lidh jetën me të. Sepse për Singerin, gjithçka nis nga dashuria, ashtu si personazhet e letërsisë që shkroi.
Leximi i Singer hyn tek ato lexime që mbeten përgjithmonë brenda teje, duke pasur aftësinë të ndryshojnë shpesh perceptimin tonë. Helena Kadare ka mundur t’i japë këtij shkrimtari të madh të letërsisë botërore jetë në gjuhën shqipe, duke shqipëruar dy nga veprat e tij më të rëndësishme si “Dashuri e vonë” apo “Shosha”. Me një aftësi për të përshkruar gjithë dimensionin e ndjeshmërisë së këtij shkrimtari, ajo e ka bërë veprën e Singer të paharrueshme në shqip. “Shosha” është një nga romanet që ajo rekomandon për të lexuar në listën prej 10 librash që nuk duhen humbur pa lexuar. Një krijim krejt origjinal jashtë çdo norme, një personazh pa ndonjë cilësi të veçantë apo të jashtëzakonshme, por mbresëlënës në llojin e vet. Ka në të një mirësi të ëmbël, kokëfortësi gjithashtu, marrëzi dhe tuhafllëk sa të duash, dhe plot detaje të të gjitha ngjyrave, që çuditërisht e bëjnë atë një personazh të paharrueshëm dhe shumë të dashur për të gjithë lexuesit….
Më poshtë po rendisim 10 librat që sugjeron Helena Kadare:
1- Nderi i humbur i Katerina Blumit, Heinrich Böll
Të mërkurën, më 20.2.1974, në vigjilje të festave të karnavaleve, një grua e re njëzeteshtatëvjeçare del në një qytet rreth orës 18.45 nga shtëpia e saj dhe niset për të marrë pjesë në një mbrëmje dëfrimi private. Katër ditë më vonë, të dielën mbrëma, në thuajse po atë orë (ose më saktë: në orën 19.04), gruaja e re i bie ziles në derën e apartamentit të komisarit të policisë të Valter Mëding, i cili tamam në atë kohë ishte duke u maskuar, – jo për arsye private, por për shkaqe shërbimi – me një veshje sheiku; ajo i deklaron Mëdingut të shastitur se në drekë, aty nga ora 12.15, kishte vrarë në apartamentin e vet gazetarin Verner Tëtges; ai, komisari, le të interesohej që ta shpërthenin derën e saj dhe “ta hiqnin” të vrarin që andej, ajo vetë paskësh bredhur midis orës 12.15 dhe 19.00 nëpër qytet në kërkim të pendesës, por pendesë as nuk kishte gjetur e as nuk ndiente; gjithashtu lutej që ta arrestonin, sepse kishte dëshirë të ndodhej atje ku ndodhej edhe “Ludvigu i saj i dashur”… Kjo është një pjesë e historisë së një prej romaneve më të bukur të Heinrich Böll, sjellë në shqip nën shqipërimin e Robert Shvarc. Heinrich Böll ishte një nga themeluesit e Grupit ’47, i cili bashkoi autorët më të rëndësishëm të letërsisë së re gjermane, që fillonte nga e ashtuquajtura orë zero.. Më 1972 mori çmimin Nobel për letërsinë. Ndër librat e tij të tjerë të njohur janë “Me syrin e një klouni”, “Ku ishte ti, Adam?”, “Dhe nuk tha asnjë fjalë”, “Portret grupi me zonjë”, etj.
2- Tri gratë, Yasushi Inoue
Tri gratë është cilësuar si një roman që nxjerr fuqishëm në pah forcën e madhe narrative të shkrimtarit të njohur japonez Yasushi Inoues. Personazhet e tij femërorë tepër të ndërlikuar, tërheqës dhe të vërtetë. Tri gratë, më i njohuri e më i vlerësuari i autorit jashtë Japonisë është një histori dashurie me disa rrëfimtare, ku secili rrëfim i rizbulon lexuesit të vërtetën e plotë. Janë tri gra i dërgojnë nga një letër secila të njëjtit burrë, Misugit të vetëpërmbajtur e të vetëbesimtë: Midori, gruaja e tij dyshuese, Saiko, e dashura e tij prej një kohe tejet të gjatë dhe Shoko, e bija e Saikos që zbulon dashurinë e fshehtë të së ëmës. Duket sikur autori na sugjeron që, të jesh njerëzor, duhet të jesh i vetmuar. Saiko dhe Midori ishin shoqe të ngushta. Për të tria gratë emocionet e mbyllura e të pashprehura bëhen në fund të pamundura, të papërballueshme. Ndërsa Misugit i duket sikur një gjarpër i hollë po lëviz i padukshëm përbrenda shpirtrave të tyre, si një makth egoje, mëshire dhe frike. I ardhur në shqip nën përkthimin e Helena Kadaresë , libri është quajtur nga kritika si “bizhuja e letërsisë së dashurisë”.
3- Vjeshta e Xheladin Beut, Dhimitër Pasko
E konsideruar si një nga rrëfimet më të bukura të Mitrush Kutelit, “Vjeshta e Xheladin Beut” vijon të jetë në fokusin e lexuesit e kritikës.
4- Mëngjese në kafe Rostand, Ismail Kadare
“Ideja për të shkruar diçka për Kafe Rostand më kishte ardhur aq natyrshëm, saqë s’e mbaja mend as kohën, as rrethanat. Ishte një ndjesi midis pendimit dhe mirënjohjes, e ngjashme me atë ndaj shoqes së jetës, që duke qenë pranë teje në gjithçka, nuk e ka pasur, ose ty të duket se nuk e ka pasur, vëmendjen e duhur. Në këtë kafe kisha shkruar qindra faqe dhe po aq shënime për motive e sinopse, pa u kujtuar asnjëherë për atë vetë, kafenenë…”, shkruan vetë Kadare mbi këtë libër. Një përmbledhje esesh dhe shënimesh autobiografike të shkruara në kafenenë ku ndan pjesën më të madhe të kohës në Paris. Pas botimit të librit kjo kafene do të bëhej si një pikë ndalese për shumë lexues shqiptarë që kërkonin të gjenin aty shkrimtarin e preferuar. Me një estetikë të lartë mendimi libri është një udhëtim ndryshe jo vetëm në Paris por dhe në momente të ndryshme të letërsisë shqipe, apo personazheve që kanë tërhequr vëmendjen e shkrimtarit.
5- Don Kishoti, Servantes
Udhëtimi i Don Kishotit nuk është një udhëtim hapësinor, por bën pjesë në udhëtimin e brendshëm të njerëzimit. Udhëtimi i Don Kishotit ndodh në kohën e udhëtimeve të mëdha, siç është udhëtimi më i famshëm dhe më me bujë i historisë së njerëzimit: zbulimi i Amerikës. E, megjithatë, udhëtimi i një marroku nga një fshat i Spanjës në një fshat tjetër të Spanjës, një udhëtim që nuk kishte pikë rëndësie për njerëzimin, që nuk i ka sjellë atij asgjë dhe që, ndoshta, as që ka ndodhur fare, i jep njerëzimit një nga kryeveprat më të mëdha letrare.
Gjithmonë, kur kanë ndodhur zbulime në botë, zbulime të mëdha, është shtruar ideja se këto zbulime do ta transformonin letërsinë. Të fundit janë udhëtimet, zbulimet kozmike dhe sidomos fakti që njeriu ka shkelur në Hënë.
Për shumë njerëz poezia po merrte fund në botë, sepse Hëna, një nga frymëzueset e poezisë, tashmë humbte misterin, meqë po shkelej nga njeriu. Ne e dimë se kjo nuk ndodhi. E, megjithatë, me kalimin e kohës, kanë kaluar shumë vjet, udhëtimi i brendshëm i Don Kishotit i takon këtij kalendari të fshehtë.
Prandaj ka ndikuar në letërsinë botërore më tepër se shpikja e lokomotivës, më tepër se zbulimet e Kristofor Kolombit, më tepër se anijet kozmike. Ndonëse duhet thënë se ky personazh i madh i historisë së njerëzimit nuk ka bërë shpesh inkursione të gjalla në jetën njerëzore. Jeta e këtij personazhi është e dyfishtë: ai bën pjesë njëkohësisht në trazimin e brendshëm të njerëzimit, por edhe në jetën e jashtme të tij…
6- Çifutka e Toledos, Lion Fojhtvanger
Mbreti u dashurua çmendurisht pas një çifutke, së cilës ia kishin vënë emrin Fermoza, Bukuroshja, dhe e harroi fare gruan e vet. Nga kjo kronikë e vitit 1270, autorit i vjen frymëzimi për të shkruar rreth historisë së dashurisë së mbretit Alfons me çifutkën e bukur Rakelë (Fermoza), histori dashurie që e bëri të harronte shtetin dhe mbretëreshën dhe për shekuj me radhë ngacmoi mendjen e spanjollëve. Rrëfimi i linjës së dashurisë bëhet në sfond të pasur ngjarjesh historike, ku jepet pasioni i çmendur i mbretit për çifutkën, pasion që vë në lojë fatet e vendit, pasi me ta lidhet ngushtë fati i dy dashnorëve. Çifutja bukuroshe, megjithëse e parandien se sa të këqija mund të sillte guximi i krisur i Alfonsit, dashurohet me të. Tërheqja që ndjen për mbretin bëhet shëmbëlltyra e gjithë shkëlqimit joshës e verbues të luftërave dhe aventurave. Autori i vesh ngjarjet me petkun e realitetit dhe thjeshtësisë, çka e ndihmon në përshkrimin e qytetërimit kalorësiak. Roman i bukur, historik, vepra e fundit e autorit të shquar, i përkthyer në 25 gjuhë. Me një stil tërheqës, autori nuk përpiqet vetëm të tregojë histori, por u hedh dritë dhe u jep kuptim ngjarjeve të asaj kohe me shkëlqimin dhe magjinë që u përket, duke e bërë tmerrësisht tërheqës këtë trill aventuresk.
7- Jeto për të treguar, Gabriel Garsia Markez
“Jeto për të treguar”, përfshin jetën e Márquez, nga lindja në vitin 1927, te fillimi i karrierës si shkrimtar, e më pas në vitet ’50, kur i propozoi gruas e cila do të bëhej bashkëshortja e tij. Është një tregim për njerëzit, vendet dhe ngjarjet, ashtu siç i kanë ndodhur: familja, puna, politika, librat dhe muzika, Kolumbia e tij e dashur, episode nga jeta e tij, të pathëna deri tani, dhe incidente të cilat më vonë do të shfaqeshin, të shndërruara dhe të përfshira në letërsinë e tij. Një autobiografi e detajuar, e jashtëzakonshme dhe magjepsëse, që na sjell formimin e Márquez si shkrimtar dhe si njeri. Vepra ka ardhur në gjuhën shqipe nën përkthimin e Bashkim Shehut.
8- Mos bëj dëm, Henry Marsh
I mahnitshëm dhe informues; një ditar magjepsës i një karriere të jashtëzakonshme. Libri guxon të nxjerrë në pah humanizmin e gjallë dhe të brishtë që fshihet pas kirurgjisë së trurit, duke zhveshur meningjet për të zbuluar botën e shndritshme, torturuese dhe tmerrësisht tërheqëse të neurokirurgjisë. Një libër që fillon kështu: “Shpesh më duhet të operoj në tru dhe kjo është diçka që e urrej ta bëj.” – nuk mund ta lësh, duhet të vazhdosh ta lexosh, apo jo?”. Libri ka ardhur në shqip nën përkthimin e Mentor Petrelës e Florian Dashit.
9- ”Mjeshtri dhe Margarita”, Mihail Bulgakov
“Mjeshtri dhe Margarita” në Bashkimin Sovjetik të periudhës staliniste mundi të shpërndahet në dorëshkrim në mënyrë klandestine në rrethin e ngushtë të miqve të Bulgakovit. Në format libër u botua vetëm njëzet e gjashtë vjet mbas vdekjes së tij.
Kjo kryevepër konsiderohet si një roman kompleks, e ndërlikuar dhe tronditëse. Përshkrimi alegorik deri në detaje i dramës njerëzore e zhvendos lexuesin mes dy botëve paralele. Pasi ka përjetuar emocione tronditëse ai e ka të vështirë që të bëjë dallimin mes asaj që është e gënjeshtërt dhe së vërtetës.
Ky trazim i ndjesive gjatë leximit nuk lë hapësirë për një zgjedhje vetjake, por e dikton lexuesin për t’i shkuar këtij “teatri” deri në faqen e fundit i shoqëruar me dilema të shumta dhe vështirësi që të bëjë zgjedhjen e duhur mes botës materiale dhe asaj ideale, mes jetës tokësore dhe shpresës për të ardhshmen, gëzimit të rilindjes apo hidhërimit mbas një jete të vështirë e pa shpresë.
Intrigë demoniake, perde të shumta tymi.., satirë therëse, kjo është gjuha e Bulgakovit i cili na bën të reflektojmë për njerëzit, rrezikun që paraqet ndikueshmëria e manipulatorëve dhe sharlatanëve në një grupim shoqëror të caktuar.
Ky libër e çon individin në një marrëdhënie trishtuese e pa perspektivë, e ku i duhet të luftojë për të ringjallur vetveten, përballë një bote të ndërtuar mbi pabesinë dhe dashurinë e humbur.
10- Shosha, Isaak Bashkevic Singer
Romani “Shosha”, një bestseller ndërkombëtar dhe romani i preferuar i vetë autorit, është një histori dashurie që nuk harrohet lehtë, e vendosur në Varshavën çifute, në vigjilje të shkatërrimit të saj. Shkrimtari i ri, Aaron Greidingeri, i cili në këtë roman ngjan si dy pika uji me vetë autorin, është njëzet e pesë vjeç dhe jeton si të gjithë çifutët e tjerë në Poloninë e viteve 1939, duke “bërë sikur…”.
Ai bën sikur është diçka e rëndësishme, bën sikur mund të bjerë në dashuri dhe sikur e nesërmja do të ekzistojë… Aaron ka botuar një libër, të cilin e mban në gojë e gjithë Varshava. Ai punon gjithashtu mbi një pjesë letrare, i nxitur nga milioneri çifuto – amerikan Sam Dreiman. E dashura e këtij amerikani të pasur, artistja Beti, e cila përgatitet të luajë rolin kryesor në këtë dramë, bie në dashuri me shkrimtarin e ri dhe i propozon atij të martohet me të dhe të përfitojë edhe pasaportën amerikane, që është ëndrra e paarritshme e të gjithë çifutëve polakë.
Nga dashuria që ka për të, edhe vetë i dashuri i saj, milioneri amerikan pranon t’i ndihmojë ata të dy, për ta realizuar këtë ëndërr. Por Aaroni gjen Shoshën, një shoqe e fëmijërisë së tij, të cilën nuk ka mundur ta harrojë. Fëminore, e brishtë, pak e vonuar, siç thonë disa, Shosha do të mishërojë gjithë pastërtinë, freskinë dhe pafajësinë, për të cilën ëndërronte ky shkrimtar i ri, edhe pse sjelljet e tij i ngjanin një Don Zhuani të velur nga jeta.
Me një mençuri të një lloji të veçantë, me një logjikë fëminore, Shosha i di më së miri gjërat më thelbësore të jetës, i kupton dhe i pranon ato. Gruaja – fëmijë nuk është një personazh krejtësisht i ri në veprën e Singerit, por këtu arrin një përmasë të tillë në fushën e dhembshurisë, që nuk përjashton kurrsesi pasionin. Libri ka ardhur në shqip nën shqipërimin e Helena Kadaresë./ Mapo
