Në vitin 1911, një epidemi vdekjeprurëse u përhap në Kinë dhe kërcënonte të bëhej një pandemi. Origjina e saj dukej se kishte të bënte me tregtinë e kafshëve të egra, por në atë kohë askush nuk ishte i sigurt për këtë.
Bllokimet, masat e karantinës, veshja e maskave, kufizimet e udhëtimit, djegia masive e viktimave dhe kontrollet kufitare u vendosën në përpjekje për të ulur nivelin e infeksionit. Megjithatë, më shumë se 60 000 njerëz vdiqën në Kinën Verilindore të ditëve moderne, duke e bërë atë një nga epidemitë më të mëdha në botë të asaj kohe.
Hekurudha e Mançurias, 1906
Kur sëmundja u vu nën kontroll përfundimisht, qeveria kineze mbajti Konferencën Ndërkombëtare të Murtajës në qytetin verior të Shenyang, afër epiqendrës së shpërthimit.
Të pranishëm ishin virologë, bakteriologë, epidemiologë dhe ekspertë të sëmundjeve nga shumë prej fuqive kryesore të botës: Shtetet e Bashkuara, Japonia, Rusia, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca.
Qëllimi i konferencës ishte të gjendej shkaku i shpërthimit, të mësohej se cilat teknika parandaluese ishin më efektive, të zbulohej pse sëmundja ishte përhapur deri më tani, dhe të vlerësohej se çfarë mund të bëhej për të parandaluar një valë të dytë. Ajo konferencë ishte kryesisht një përpjekje e vërtetë për të mësuar.
Ndërsa bota përballet tani me një pandemi të karakterizuar nga mungesa e një reagimi të koordinuar globalisht dhe e përpjekjes shumëpalëshe nga ana e liderëve politikë, aspektet bashkëpunuese të konferencës së vitit 1911 në Kinën Verilindore ia vlen të rishqyrtohen.
Sot, Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) shfaqet e kompromentuar, virusi është racionalizuar, kombet e mëdha janë të zemëruar me njëri-tjetrin dhe konkurrojnë për burime dhe kontrollin e narracionit, ndërsa vendet më të varfra kanë mbetur vetëm në fatin e tyre.
Në krahasim me vitin 1911, bota paraqitet e polarizuar dhe e ndarë.
Marmota dhe murtaja
Plaga e Madhe Mançuriane që shpërtheu në të gjithë Kinën verilindore në 1910 ishte shkatërruese.
Nga vjeshta e vitit 1910, derisa shpërthimi u shtyp përfundimisht një vit më vonë, rreth 63 000 njerëz vdiqën. Epidemia goditi qytetin verilindor të Harbin, në provincën e sotme Heilongjiang. Harbin ishte atëherë pjesë e asaj që njihej si Mançuria, një rajon i gjerë, me rëndësi bujqësore, por me popullsi të rrallë, nën ndikimin kinez, japonez dhe rus. Pjesa më e madhe e territorit ishte e qeverisur nga Kina, me Japoninë që kontrollonte zonën e portit përreth Dalian dhe Rusinë që drejtonte hekurudhat e Mançurias.
Harbin ishte një qytet ndërkombëtar, shtëpi për shumë rusë që punonin për Hekurudhën Lindore të Kinës (CER), e cila lidhi Hekurudhën Trans-Siberiane me qytetin e kontrolluar nga Japonia, Dalian. Qyteti ishte gjithashtu shtëpi për komunitete të mëdha të japonezëve, amerikanëve dhe evropianëve të angazhuar në tregti të lidhura me hekurudhën.
Kjo përfshinte edhe tregtinë e leshit, prej nga hamendësohet se erdhi edhe sëmundja.
Marmoti Tarbagan ishte një lloj brejtësi që jetonte kryesisht në kullotat dhe stepat e Mongolisë dhe Mançurisë fqinje. Evropianët, amerikanët dhe japonezët prej kohësh blinin nga gjahtarët vendas, por kurrë nuk ishin interesuar për leshin e trashë të marmotit Tarbagan. Por teknikat e reja të ngjyrosjes në fillim të shekullit bënë që leshi i marmotit të ishte një alternative e përballueshme për lëkurë cilësore.
Mijëra gjahtarë vendas nomadë u ngarkuan me detyrë nga blerësit e huaj që të sillnin fshehurazi lëkurë marmotash, të cilat u rritën në vlerë në vitet para virusit. Gjuetarët ruralë e kishin shmangur prej kohësh përdorimin e marmotave të sëmura për ushqim, por ndryshuan mendim tani që vlenin aq shumë.
Shpërthimi fillestar i murtajës nuk dihet me siguri, por së pari u vu në dukje zyrtarisht nga mjekët rusë në Manzhouli, një qytet i Mongolisë në kufirin kinez-rus. Simptomat ishin alarmante: ethe e ndjekur nga hemoptiza (kollitja e gjakosur). Në Manzhouli, të vdekurit kishin mbetur në rrugë dhe makinat e transportit të mallrave ishin shndërruar në reparte karantine.
Ashtu si viruset përhapet me shpejtësi përgjatë rrugëve ajrore sot, edhe atëherë hekurudhat lehtësuan përhapjen. Frika në Manzhouli bëri që shumë njerëz ta tregtonin fshehurazi marmotën.
Rastet e murtajës pneumonike u shfaqën në terminalet kryesore hekurudhore – Tianjin, Pekin dhe përgjatë hekurudhës Pekin deri në Ëuhan. Edhe Shanghai, gati 2000 milje larg Manzhoulit, raportoi një rast dhe bllokoi qytetin për të parandaluar infeksionin më gjerë. Në Harbin, sëmundja u zhvillua me shpejtësi. Deri më 8 nëntor 1910, Harbini kishte një numër vdekjesh prej 5 272 personash.
Përgjigjja fillestare dhe debatet
Përgjigjja ndaj shpërthimit ishte e shpejtë, duke pasur parasysh kufizimet logjistike të fillim shekullit XX.
U krijuan qendra karantine, kryesisht në makinat e transportit hekurudhor të konvertuar, për njerëzit që autoritetet menduan se kishin rënë në kontakt me sëmundjen, të afërmit e të vdekurve plus ata që ishin në biznesin e leshit.
Nëse gjatë karantinës nuk tregonin simptoma brenda 5-10 ditësh, të karantinuarve u vihej në dorë një vulë që tregonte se ishin pa murtajë. Varrosjet ishin të ndaluara; u zbatuan vetëm djegiet masive.
Në Harbin, mjeku kryesor i autoriteteve kineze Wu Lien-teh, një mjek i lindur në Malajzi i arsimuar në Universitetin e Kembrixhit, po arrinte të kontrollonte shpërthimin.
Wu pas vdekjes së viktimave vërtetoi që sëmundja ishte plagë pneumonike dhe jo bubonike (ndryshimi midis formave të murtajës është vendndodhja e infeksionit; në plagën pneumonike infeksioni është në mushkëri, në plagë bubonike në nyjen limfatike). Ai gjithashtu rekomandoi veshjen e maskave për fytyrën.
Në fillim të vitit 1911, Kina kishte mobilizuar mjekë dhe epidemiologë nga e gjithë Kina për Harbin. Me ardhjen e Vitit të Ri Kinez që festohej zyrtarisht më 30 janar kufizimi i udhëtimit do të ishte pothuajse i pamundur gjatë shtëpisë së migrimit vjetor për kaq shumë njerëz. Nëse niveli i infeksionit nuk zvogëlohej, atëherë rrezikohej të bëhej një epidemi mbarëkombëtare. Përgjigja qe e ashpër – çdo shtëpi banimi ku shfaqej një infeksion digjej menjëherë. Të ashtuquajturat “zona sanitare”, karantinat, bllokimet, izolimi, kufizimet e udhëtimit dhe maska për fytyrën u zbatuan të gjitha dhe duket se e kanë ulur shkallën e infeksionit në Harbin deri në fund të janarit. Sidoqoftë, infeksionet u përhapën përgjatë vijës hekurudhore. Me fillimin e janarit të vitit 1911, Shenyang kishte mbi 2571 vdekje. Përfundimisht, kufizimet e karantinës dhe të udhëtimeve në Shenyang filluan të hyjnë në fuqi dhe shkalla e infeksionit ra. Por prej linjës hekurudhore edhe disa qytete afër qytetit portual të Dalianit raportuan raste.
Në vetë Dalian, u krijuan inspektime masive të pasagjerëve me tren dhe anije, linja u mbyll dhe tragetet mbetën në port. Kjo do të thoshte që murtaja nuk arriti kurrë atje.
Një konferencë në Shenyang
U thirr një konferencë ndërkombëtare për të provuar se pse shpërthimi kishte qenë kaq i rëndë dhe u përhap aq shpejt.
Konferenca nuk ishte pa rrezik për kinezët.
Kina kishte një linjë hekurudhore të kontrolluar nga Rusia që kalonte nëpër një territor të gjerë të saj, Japonia ishte e vendosur në Dalian dhe kontrollonte portin kryesor verior të Kinës, ku edhe fuqitë evropiane dhe SHBA-së kishin porte.
Deri më 3 prill 1911, pallati Shao Ho Yien i Shenyang ishte shndërruar në një qendër konferencash që përfshinte salla takimesh, laboratore për eksperimente dhe lagje jetese për delegatët. Vendet kryesore si: Italia, Meksika, Holanda, Gjermania dhe Austro-Hungaria të gjithë dërguan ekspertë. Shumë prej tyre ishin nga institute prestigjioze.
Karantina urgjente dhe masat e udhëtimit dhe përdorimi i hershëm i maskave për fytyrën i paraprinë zbulimit të bacilit nga Wu si pneumonike. Për më tepër, ndërtimi i shpejtë i spitaleve të murtajës për të izoluar të infektuarit dhe të infektuarit potencialisht nga pacientët e zakonshëm të spitalit pati efekt.
Përgjigjja botërore
Në vitin 1911 nuk kishte OBSH. Përgjigja ndaj epidemisë, detyra e të provuarit për të kufizuar përhapjen e saj dhe shtypjen e saj, u lihej kombeve individualshit, dhe jo pak kombe kishin antagonizma politike.
Në Shenyang nuk kishte politikanë, vetëm shkencëtarë që panë nevojën për një përgjigje globale ndërqeveritare dhe një organizatë globale shëndetësore. Ajo u shfaq pas Luftës së Parë Botërore me Lidhjen e Kombeve, e cila u formua pas Konferencës së Paqes në Paris më 1919. Lidhja u mor me çështjet në lidhje me shëndetin përmes Byrosë së saj të Shëndetit, të formuar nga një seksion ekzekutiv i ekspertëve mjekësorë.
Byroja synoi zhdukjen e lebrozës, malaries dhe etheve të verdha dhe ndihmoi me sukses në frenimin e epidemisë së tifos në Rusi dhe shpërthimet e ndryshme të kolerës dhe tifos në Kinë gjatë kohës midis dy luftërave. Pas Luftës së Dytë Botërore u krijua OBSH-ja.
Epidemia mançuriane nuk u përhap në mënyrë serioze në pjesën tjetër të Kinës, Mongolisë apo Rusisë. Mbyllja e portit dalian ndaloi përhapjen në destinacione kryesore në Japoni, Kore, Hong Kong dhe gjetkë në Azi. Nga atje mund të ishte zhvendosur me anije të oqeanit në Evropë, Amerikë dhe në të gjithë botën, por nuk ndodhi.
Historiani Sumers, tha se merita ishte një përgjigje e përbashkët.
“Një bashkim i tillë i njohurive të duhura, burimeve të duhura dhe njerëzve të duhur jo gjithmonë është parë në sfidat e tjera globale të sëmundjes epidemike”, tha ai.
Masat e marra sot në të gjithë botën, spitalet-karantinë të ndërtuara posaçërisht, veshja e maskës, praktikat e përmirësuara sanitare, kufizimet e udhëtimit, aeroplanët e bazuar dhe ekipet e përkushtuara të punonjësve të kujdesit shëndetësor – në shumë mënyra përsërisin ato që u morën 110 vjet më parë në Kinën verilindore.
Sidoqoftë, aktorët e sotëm kryesorë, SHBA, Kina, vendet e Bashkimit Evropian dhe Japonia, me sa duket kanë pak interes për një përgjigje të koordinuar ndaj krizës shëndetësore dhe perspektivat për ndonjë konferencë jopolitike duken të largëta.
Në vitin 1911, ekspertët kryesorë të botës për sëmundjen ishin të etur për të arritur në Kinë.
Ndoshta kjo duhet të ndodhë në një moment pas pandemisë koronavirus: shkencëtarët e botës të anashkalojnë politikanët për të gjetur një mënyrë për të shkëmbyer dhe diskutuar përvojat mbi Covid-19 në një forum të hapur. /CNN
