Librat, si do ta kujtoje lidhjen tënde me to?
Libri në jetën time erdhi si shumëçka që vjen në kohë kur të është i nevojshëm ushqimi ta bësh më të begat jetën, kur je shumë kureshtarë e ke pakë bashkëbisedues që do u jepnin përgjigje pyetjeve që të mundojnë. E unë isha fëmijë kureshtarë si gjithë të tjerët, e mbase edhe ëndërrimtar pak më i madh se shokët e mi, kështu që nuk më mjaftonin vetëm ëndrrat e gjumit, por i doja edhe bredhjet e imagjinuara të cilat asokohe i gjeta në librat e parë që kisha mundësi t’i lexoja. Dhe kështu, unë te librat gjeta pjesën e munguar të përditshmërisë sime, ato më mundësonin më lehtë të zbuloj vetveten dhe të tjerët rreth meje, libri u bë arsye t’i besoj më shumë jetës dhe arsyetim se njeriut nuk i është dhënë mundësia t’i përjetojë të gjitha që i ofron kjo botë, por ekziston një mënyrë e tërthortë të ndjejë nga larg sa më shumë erëmime të jetës dhe të asaj që prodhon imagjinata dhe përvoja njerëzore.
Ç’janë librat për ju?
Për shkrimtarin libri është syprinë mbi të cilën ai e sheh fytyrën dhe shpirtin e vet, e për lexuesin libri është e tërë ajo që ndodhet nën atë syprinë, e të cilën mbase shkrimtari edhe e ka parë më ndryshe. Për shkrimtarin libri është vetëm hiri i mbetur pasi është djegur zjarri krijues që e ka frymëzuar të shkruaj, e për lexuesin libri është ajo era e lehtë që e frynë prushin e heshtur në imagjinatën e tij dhe kështu e ndez zjarrin e përjetimeve të reja. Për mua libri është e tëra kjo që thash më lartë, sepse si krijues, atë e përjetojë edhe si pasqyrim të qenies sime, e si lexues, librin e ndjejë si shtrëngatë e cila furishëm e ndez zjarrin e imagjinatës sime që më ngrohë po aq këndshëm sa edhe kur krijoj vet.
Nëse do të doje të ndjeje një histori të bukur dashurie, kë libër do të merrje në bibliotekën tënde?
As në rini, e lere më tani, nuk më kanë tërhequr librat me histori dashurie. Përfshi këtu edhe ato më të lavdishmet. Mbase shkaku i bindjes sime se dashuria nuk mund të përshkruhet, andaj ka aq shumë libra me historia dashuria. Dashuria flet me një gjuhë tjetër, që nuk ka të bëjë me gjuhët që e flasin njerëzit e botës, andaj unë atë nuk kamë dashur ta lexojë, por ta përjetojë. Kështu që në bibliotekën time ka shumë pakë libra me histori dashuria, e plotë të tjera ku dashuria, si edhe shumë ndjesi tjera njerëzore, është pjesë përbërëse e përmendores së jetës njerëzore.
Një libër që ju ka bërë të qani?
Nuk më ka ndodhë të qajë shkaku i asaj që lexoj, po më ka ndodh të më ndryshoj disponimi si pasojë e asaj që kam lexuar. Pa dyshim se ajo që lexoni lë gjurmë në shpirt dhe imagjinatë, por jo aq sa shputat e (dis)fatit të përjetuar. Si do që të jetë, mes lexuesit dhe librit, ka një hapësirë që dhembjen e bënë më të durueshme se atëherë kur ajo nuk është lexim por përjetim i yti, mbulesë e shpirtit dhe ndjesive, e jo e imagjinatës. Nëse do qanim shkaku i asaj që lexojmë, si do i përballnim lotët shkaku i mijërave fëmijëve që çdo çast vdesin nga uria, edhe atë jo si një trill letrar, por si e vërtetë që mund ta imagjinosh po aq lehtë se edhe ngjarjen e dhembshme që e lexon në një libër. Andaj edhe më janë qesharak ata që përloten shkaku i asaj që lexojnë apo shohin nëpër filma, e nga ana tjetër, nuk u lëviz qerpiku i syrit kur çdo mbrëmje dëgjojnë lajme për dhjetëra fëmijë të vrarë anë e mban botës.
Biblioteka. A mund të na flisni për bibliotekën tuaj. Si është krijuar ajo, dhe çmendoni ju për bibliotekat?
Ka një raft në bibliotekën time ku janë të radhitura librat e parë që i blija. Ai raft mban edhe peshën e ëndrrës sime rinore që një ditë të kem atë që kam sot – një bibliotekë të begatë. Në raftet e bibliotekës sime ka tituj në shumë gjuhë të sllavëve të jugut, libra që nuk rrëfejnë vetëm atë që shkruan autori në to, por edhe për vitet e gjeneratës sime, e cila ëndërronte shqip, por lexonte në gjuhët joamtare. Sepse, ato ishin vite kur libri shqip ishte i largët për ne shqiptarët e Maqedonisë, kështu që po të donim të lexonim diçka nga letërsia botërore, atë mundë ta gjenim të përkthyer në gjuhët sllave. E unë doja të lexoj, duke mos e ditur se do të vijë dita që ato libra të jenë të papërdorshëm për fëmijët e mi. Tani kur e ripërtërijë bibliotekën me përkthime në gjuhën shqipe të titujve që i kam në gjuhët sllave, gjithnjë e më shumë e kuptoj se raftet e bibliotekave nuk janë vetëm bartëse të librave, por edhe rrëfim për lexuesin që ato i ka grumbulluar. Andaj bibliotekat ruajnë vlerat dhe urtësinë njerëzore, por njëkohësisht, ruajnë edhe jetëshkrimin lexues të pronarit të saj.
Nëse do dhuronit një libër të një autori shqiptar, cili do të ishte ai dhe pse?
Asnjëherë nuk i kam dhuruar ndonjërit libër. U kamë dhënë shumë vetave libra që nuk mi kanë kthyer kurrë, por askujt nuk i kam dhuruar libër për ditëlindje apo për ndonjë festë tjetër. Kur tjetrit i dhuroni libër, në të vërtetë atij ia përcillni shijen tuaj si lexues. Kur dhuroni libër, ju në të vërtet tjetrit doni t’i tregoni se ç’duhet lexuar. Ai që e do librin e mirë, me siguri e ka blerë atë para se dikush t’ia dhurojë. I përmbahem parimit: mos më dhuroni libra, se e di çka dua të lexoj. E atë që dua ta lexojë e blejë para se të arrijë ditëlindja ime, apo festat e vitit të ri.
Nga moria e librave që keni lexuar, kë histori do të kishit dashur ta shkruanit ju?
Është një roman që e dua shumë, që e ndjej “timin” sa më bëhet se e kam shkruar vetë. Ai është romani i Xhojs Kerit “Goja e kalit”.
Si lind në tryezën tuaj të punës një libër?
Mbase kjo është pyetja më e rëndë për një krijues. Aq më shumë kur për çdo libër të shkruar do mund të shkruhej edhe një libër i tërë për lindjen e tij. Ndoshta librat që shkruajmë nuk janë të plotë, sepse nuk përmbajnë flakën e zjarrit frymëzues që e ka shtyrë autorin të shkruaj. Andaj, libri është vetëm hi i mbetur nga zjarri i furishëm i frymëzimit, hi përbërjen e të cilit mund ta saktësosh, por pa pasur mundësi ta ripërtërish zjarrin e djegur gjatë krijimit letrar. Tregimet dhe romanet i “shkruaj” gjatë kohë në kokë. Kur ulem në dhomën e punës, aty çdo gjë funksioni si tek kompjuteri dhe printeri: atë që kamë të “shkruar” deri në detaje në imagjinatë, vetëm ulem dhe e “printoj”. Nëse nuk e kam çdo detaj në kokë, as që ulem të shkruaj.
Çfarë është dashuria për ju? A i ngjason ajo një lloj dhembjeje?
Dashuria e vërtetë është një lloj dhembjeje, frikë që të mos mbetesh pa atë që i jep kuptim jetës sate, dhënie e vullnetshme e më të bukurës dhe më të vlefshmes që ke, duke mos pritur fitim nga harxhimi që ke bërë. Të duash, do të thotë të veprosh si dielli: t’i ndriçosh dhe ledhatosh tjerët me rrezet tua njerëzore, pa u lodhur fare se si ata e përdorin atë ngrohtësi. Por edhe si e tillë, nuk është dashuria ajo që mund ta shpëtojë botën. Botën mund ta shpëtojnë virtytet njerëzore, të mbështetura mbi urtësinë. E dashuria shpeshherë i ngjanë frytit me shije të ëmbël, por farat e të cilit janë të hidhëta. Dashuria është pranvera e shpirtit dhe ndjesive, por jeta ka edhe tri stinët tjera.
Nëse do të kishe mundësi të darkoje me një shkrimtar të njohur, cili do të ishte ai dhe pse?
Shkrimtarët – përpos atyre që i kam miq – janë të bezdisshëm që të darkosh me ta. Ata ta prishin darkën duke të folur për veprat e tyre, si dhe me xhelozinë ndaj kolegëve të vet. Andaj, më mjaftojnë t’i kem në raftet e bibliotekës, e fare nuk më mungojnë në tryezën e darkimit. Nuk do kisha mundur ta durojë mbllaçitjen e cilitdo të panjohur, sikur edhe të ishte ndonjë autorë me famë botërore. Do doja t’i takoja në ndonjë lexim letrar, në panair, në promovim librash, por nuk e di ç’kënaqësi do më sillte darkimi me ta.
