George A. Papandreou*
Pothuajse 20 vjet më parë, në 2003, e ardhmja europiane e Ballkanit Perëndimor dukej e sigurt: Këshilli Evropian kishte miratuar Axhendën e Selanikut, një udhërrëfyes i ri dhe gjithëpërfshirës, i zhvilluar me standarde konkrete, për t’i orinetuar në mënyrë të sigurt vendet e rajonit drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.
Mundësia e anëtarësimit në një familje të përbashkët me vlera evropiane solli entuziazmin dhe shtysën për ndryshim në këto vende. Ajo solli shpresë se më në fund do të kishte paqe – duke zëvendësuar konfliktin – dhe se do të kishte sundim demokratik të ligjit – duke zëvendësuar autoritarizmin, persekutimin e pakicave dhe shkeljet e të drejtave të njeriut. Prosperiteti do të ishte qëllimi i përbashkët që bashkon ish-armiqtë në një kaleidoskop të bukur të larmisë etnike dhe traditave. Ky vizion do të sillte mbylljen e tragjedisë ballkanike të viteve 1990.
Që atëherë, BE-ja ka bërë shumë pak, shumë vonë. Ndërsa Sllovenia u bë një anëtare e BE në 2004, Kroacia ishte e fundit e rajonit që u pranua, në 2013. Dhe megjithëse Serbia dhe Mali i Zi kanë filluar negociatat e pranimit, dhe Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut kanë marrë dritën jeshile për t’i filluar ato, nuk ka ende asnjë datë të shpallur për nisjen e procesit.
Pasoja është që ky vizion po e humbet shkëlqimin e tij. Në vend të tij, nacionalizmi është rishfaqur i përtërirë. Kjo tendencë jo vetëm në Ballkan. Një ringjallje e ndjenjës nacionaliste dhe ksenofobike është shfaqur në shumë cepa të Evropës, nëse jo në botë, ndoshta për arsye të ngjashme: dështimi i bashkëpunimit global për të trajtuar në mënyrë efektive çështjet e pabarazisë dhe mbrojtjes sociale, lëvizjet e popullsisë, shëndetin dhe krizat mjedisore.
Sidoqoftë, ekziston një ndryshim i rëndësishëm në Ballkanin Perëndimor. Plagët e konfliktit të përgjakshëm janë ende të freskëta. Dhe kthimi te nacionalizmi dhe marrëdhëniet e jashtme cinike dhe transaksionare, një detyrë e lehtë për demagogët, rrezikon rihapjen e këtyre plagëve dhe konflikteve.
Nuk është çudi që po shohim edhe një gjeopolitizim të ri në rajon. Ndërsa perspektivat e anëtarësimit në BE janë të zbehta, është e kuptueshme që aktorët rajonalë po kërkojnë aleanca të reja, mbështetje dhe investime. Kjo nuk mund të dënohet si zgjedhje. Pavarësisht nëse është Rusia apo Kina apo të tjerë si lojtarë nga Lindja e Mesme, ndërtimi i lidhjeve të reja është pjesë e gjeopolitikës. Por si rajon së shpejti do të shohim aleanca konkurruese të përfaqësuesve që mund t’i përkeqësojnë më tej përçarjet dhe konfliktet. Po ashtu, është gjithashtu joshëse të largohesh nga rruga evropiane në favor të ecjes vetëm (Britania e Madhe bëri) me shpresën për rezultate më të mira dhe më të shpejta (veçanërisht) ekonomike.
Por përtej brishtësisë së këtyre ekonomive, tani të rënduara edhe më tej nga pandemia, ne mund të shohim gjithashtu se vlerat e demokracisë evropiane sfidohen ashpër dhe vizioni i një Ballkani të unifikuar rreth këtyre vlerave minohet.
Prandaj BE duhet të kuptojë se asgjë nuk mund të merret si e mirëqenë.
Dy dokumente jo zyrtare kanë qarkulluar gjatë javëve të fundit: “Non paper-i slloven” dhe “Non paper-i franko-gjerman”. Ato duket se nënvlerësojnë rreziqet dhe mund të hapin kutinë e Pandorës edhe një herë në Ballkan.
Autorët e tyre duket se janë të mbarsur me zhgënjim në lidhje me problemet kronike që shpërbërja e Jugosllavisë i ka sjellë rajonit.
Sidoqoftë, rreziku me këto dokumente të shpërndara gjerësisht është se ato duan të “finalizojnë shpërbërjen e ish-Jugosllavisë”. Çfarë nënkuptojnë ato?
Në thelb, ato propozojnë që të finalizohet prishja e ish-Jugosllavisë përmes ndryshimeve të reja të kufijve dhe shkëmbimit të territoreve. Në fakt, ato duan të vazhdojnë atje ku luftërat jugosllave u ndalën dhe të promovojnë më tej shtetet mono-etnike ose “etnikisht të pastra”.
Por ky ishte problemi thelbësor i ndarjes. Shtetet etnikisht të pastra janë një distopi. Ato nuk ekzistojnë në realitet. Dhe kur Jugosllavia u nda në vitet ’90 spastrimi etnik u krye pjesërisht me masakra dhe lumenj gjaku.
Përfundimi i kësaj pune është filozofia që qëndron pas këtyre propozimeve.
Është e panevojshme të thuhet se, këto skenarë janë një recetë për katastrofë pasi, nëse merren seriozisht, ato mund të shkatërrojnë të gjitha ato që kemi arritur së bashku, në lidhje me të drejtat e njeriut dhe ato demokratike në rajon që nga mesi i viteve ‘90.
Kjo nuk është hera e parë që diskutohet ideja e ndryshimeve territoriale në rajon. Gjatë verës së vitit 2018, ideja e shkëmbimit të territoreve midis Kosovës dhe Serbisë u diskutua midis disa qarqeve në Bruksel dhe në Uashington. Reagimet e forta nga palë të ndryshme ndaluan të gjitha diskutimet – por duket vetëm për një kohë.
Dikush vërtet mendon se si udhëheqësit në BE mund ta nënshkruajnë një propozim të tillë. A është zgjidhja e konflikteve tona një rivendosje e kufijve, përgjatë vijave etnike? Kjo “zgjidhje përfundimtare” i përgjigjet ksenofobisë më të keqe populiste. Ajo minon çdo ndjenjë të bashkëjetesës në Gadishullin Ballkanik dhe mbart ngjyrime të tmerrshme për diversitetin dhe tolerancën në një Bashkim Evropian etnikisht të larmishëm.
Ne në BE kemi përgjegjësinë kolektive të flasim qartë dhe t’i japim fund këtij debati.
Duhet kuptuar që është në fakt inercia e BE-së në rajon, që nga viti 2013, ajo që i ka bërë vend shfaqjes së skenarëve të tillë vdekjeprurës.
BE mund të jetë akoma partneri kryesor tregtar i Ballkanit Perëndimor me më shumë se 75% të tregtisë totale. Sidoqoftë, debati i përsëritur mbi ndryshimet territoriale dhe shkëmbimet e tokave në Ballkanin Perëndimor minon stabilitetin dhe të ardhmen e një rajoni të munduar, i cili dëshiron të shkojë përtej këtyre konflikteve.
Ne në BE nuk mund të veprojmë më si njerëz që flenë gjumë, duke pritur pasivisht që dhuna të shpërthejë. Strategjitë me dritëshkurtra dhe vetë-shërbyese të disa shteteve anëtare, qasjet joliberale dhe autoritare dhe llogaritjet e vogla politike për të mbledhur mbështetje përmes krijimit të frikës dhe ksenofobisë nuk mund të jenë rruga përpara për punët e papërfunduara të Ballkanit.
Një qasje e bashkërenduar dhe dinamike ndaj rajonit, bazuar në vendimet e Selanikut të vitit 2003, është sërish e nevojshme. Një qasje që rinovon një strategji konkrete për Ballkanin, një rajon me oborrin e tij të brendshëm, i cili nuk duhet të tërhiqet kurrë më në konflikt.
Prandaj, ne propozojmë një rikalibrim të politikës sonë dhe një strategji të rinovuar të Ballkanit Perëndimor.
Kjo mund të zhvillohet si një “Konferencë e BE mbi Ballkanin Perëndimor” në mënyrë që në të të diskutohen hapur sfidat e reja për rajonin dhe të hartohet një plan gjithëpërfshirës me qeveritë e rajonit.
Në vend që të brohorasim për shoqëritë “etnikisht të pastra”, ne duhet të ringjallim vizionin e një Gadishulli Ballkanik të bashkuar përmes vlerave evropiane dhe traditave demokratike, ato që na frymëzojnë të jetojmë së bashku, duke respektuar dhe duke iu gëzuar larmisë sonë.
Popujt e Ballkanit do ta mirëpresin këtë qasje, nëse BE-ja edhe një herë përdor potencialin e saj, shkon përpara drejt sfidës dhe udhëheq me vlerat e saj.
*Ish-kryeministër e Greqisë, president i Internacionales Socialiste
