Vlera e lejeve të reja të ndërtimit të dhëna gjatë vitit 2023 ra me 21% përkundrejt vitit 2022, duke sinjalizuar një ftohje të tregut më spekulativ të vendit.
Nga Gjergj Erebara – BIRN
Kërkesa për leje ndërtimi në Shqipëri pësoi një reduktim të dukshëm gjatë vitit 2023, veçanërisht në segmentin e ndërtesave për banim. Lajmi bëhet i ditur nga statistikat e lejeve të ndërtimit të publikuara nga INSTAT të mërkurën. Vlera totale e lejeve të ndërtimit, llogaritur në bazë të kostos së ndërtimit dhe metrave katrorë të projekteve të miratuara, ra në 90 miliardë lekë vitin e kaluar, nga 113 miliardë që ishte më 2022 dhe 100 miliardë më 2021.
Sipas të dhënave të INSTAT, 62% të investimeve janë me destinacion banimin ndërsa pjesa tjetër janë objekte industriale apo infrastrukturore.
Rënia në masën 21% duket se reflekton një korrektim në tregun më spekulant në vend pas një fryrjeje shumëvjeçare në përmasa të paimagjinueshme. Sipas vrojtimit të fundit mbi klimën e biznesit të kryer nga Banka e Shqipërisë për muajin janar, pritshmëria në sektorin e ndërtimit është për rënie në aktivitetin e ndërtimit, rënie në nivelin e porosive dhe rënie në punësim dhe në çmime.
Gjithsesi, pavarësisht tkurrjes në kërkesë nga ndërtuesit, çmimet e apartamenteve vijojnë të mbeten në kulmin e vet historik, gati dyfish në krahasim me vitin 2017, sipas Indeksit Fischer të Bankës së Shqipërisë.
Vlera e përafërt e investimit llogaritet sipas kostos së deklaruar të ndërtimeve të reja gjatë procesit të aplikimit për leje. Sipas këtyre deklaratave, kostoja mesatare e ndërtimit të objekteve rezidenciale ishte gjatë vitit të kaluar 35 mijë lekë, (afërsisht 340 euro) për metër katror. Kjo do të thotë gjithashtu që vlera tregtare e lejeve të ndërtimit, ose shuma e përgjithshme e biznesit që supozohet se do të realizohet pasi këto projekte të përfundojnë së ndërtuari, është minimalisht tre apo pesë herë më e lartë sepse çmimet e shitjes së banesave janë shumëfish më të larta se sa kostot.
Përmasat e bumit në sektorin e ndërtimit, i cili është shoqëruar me rritje stratosferike të çmimeve, përkundrejt një ekonomie që lëngon në norma të ulëta rritjeje prej 3 apo 4% në vit, ka ngritur pikëpyetje si për burimin e financimeve në ndërtim ashtu edhe për burimin e parave të përdorura për të blerë. Por është përmasa që bumi i ndërtimit zë në ekonomi në tërësi ajo që paralajmëron për një flluskë me përmasa të pazakonta.
Që nga viti 2019 deri në vitin 2023, lejet e ndërtimit të dhëna për qëllime banimi kanë pasur një sipërfaqe të përgjithshme prej 13 milionë metrash katrorë. Kostoja e përgjithshme, llogaritur sipas kostos së ndërtimit është 388 miliardë lekë, ose afërsisht 3.5 miliardë euro. Vlera e shtuar e përgjithshme, nëse marrim parasysh një çmim mesatar prej 1 mijë eurosh për metër katrorë, arrin në këtë mënyrë në 13 miliardë euro. Në një ekonomi me prodhim të brendshëm bruto prej 20 miliardë eurosh në vit, kjo është një shifër e stërmadhe.
Statistikat zyrtare nuk japin të dhëna se sa është numri i njësive të banimit apo të shërbimeve që bartin këto leje ndërtimi por nëse llogarisim me hamendje njësi banimi mesatare 100 metra katrorë, atëherë rezulton se në vend gjatë këtyre pesë viteve janë dhënë leje ndërtimi për rreth 130 mijë njësi.
Analistë dhe politikanë të ndryshëm aludojnë se fluska e ndërtimit është ushqyer nga depërtimi i pakontrolluar i parave të pista në ekonominë shqiptare, ku elementë të krimit gjejnë ndërtimin si mënyrë e lehtë për të qarkulluar sasi të konsiderueshme të parave të pista dhe pa kosto të lartë fiskale, për shkak se ndërtimi është aktivitet i përjashtuar nga Tatimi mbi Vlerën e Shtuar.
Futja e parave të pista në sektorin e ndërtimit duket punë relativisht e lehtë për shkak se apartamentet supozohet se shiten që pa u ndërtuar ende dhe rrjedhimisht, sipërmarrësit në sektor mund të pretendojnë financim të ndërtimit pa kapitale ose me kapitale minimale fillestare.
Përgjatë viteve të fundit, një numër biznesmenësh me të shkuar të njohur kriminale janë angazhuar në shkallë të gjerë në sektorin e ndërtimit ndërsa autoritetet ligjzbatuese kanë përdorur në mënyrë të kufizuar ligjin Antimafia për konfiskimin e aseteve të krimit.
Megjithatë, kryeministri Edi Rama në një rast i ka konsideruar aludime të tilla si “broçkulla”.
