Kafeja është një substancë që të jep kënaqësi, të nxjerr gjumin dhe i bashkon njerëzit në një tryezë. Por kafeina që përmban kafeja është droga më e preferuar me efekt psikoaktiv.
Një filxhan kur zgjohesh në mëngjes. Një takim me kolege e kolegë apo miq. Kafeja të çlodh, të jep energji dhe shërben si një komponent social. Shkurt: Kafeja është e pandashme në jetën e shumë njerëzve, “Kafeja definitivisht të bën të varur”, thotë Carsten Schleh. Ai është toksikolog dhe autor i librit “E vërteta për drogën tonë”.
Shumë studime arrijnë pikërisht në këtë konkluzion, se përse çrregullimi nga konsumi i kafeinës (caffeine use disorder) ndërkohë është një diagnozë e njohur nga mjekësia.
Është e mundur, që konsumi vitet e ardhshme do të bjerë, sepse ndryshimi i klimës po kërcënon prodhimin e kafesë dhe kultivimin duke bërë që çmimet të rriten. Deri tani tendenca megjithatë po shkon në një drejtim tjetër.
Në Luksemburg në vitin 2023 është pirë më shumë kafe se kudo tjetër me një sasi prej 8,5 për person. Në Gjermani kuota ka qenë 4,8 kg për frymë dhe në Brazil 4,5 kg.
Çfarë përmban kafeja dhe cili është efekti i kafeinës në organizëm?
15 deri në 30 minuta pas gllënjkës së parë të kafesë kofeina që ajo përmban ka arritur në tru. “Atje ajo lidhet me receptorët e adenozinës”, thotë Schleh.
Adenozina bllokon çlirimin e hormoneve gjallëruese si dopamin ose noradrenalin. “Adenozin luan rolin e një ninulle në tru. Ne ndihemi të lodhur dhe të përgjumur”, shpjegon Schleh.
Kafeina bllokon receptorët e adenozinës dhe kësisoj e zëvendëson atë. Efekti qetësues dhe përgjumësh i molekulës sinjalizuese deaktivizohet. Thënë ndryshe: Kush pi kafe, rri zgjuar.
“Kafeja nxit qarkullimin e gjakut dhe të bën më aktiv e të jep energji duke u të bërë kësisoj edhe më efikas”, thotë Schleh për efektet e bukura të pirjes së kafesë.
Kur bëhet fjalë për varësi nga kafeja?
Kafeina është droga psikoaktive më e konsumuar në botë, thuhet në një analizë përmbledhëse të revistës Psychopharmacology.
Si shumë substanca psikoaktive edhe kafeja rrit çlirimin e dopaminës. Dopamina ka efekt pozitiv e nxit trupin dhe për këtë arsye njihet edhe si hormoni i lumturisë. Adenozina e pengon çlirimin e dopaminës, sapo ajo lidhet me receptorët. Nëse ato pushtohen nga kofeina, hormoni lumturisë mbetet i pafrenuar në nivel të lartë.
Por kjo ka edhe pasoja në organizëm: “Nëse pini shumë kafe, krijohen receptorë të mëtejshëm adenozine”, thotë Schleh. Kjo do të thotë: Nëse nuk merr më kafe, adenozina papritur ka shumë receptorë lidhës. Pasoja janë lodhje e madhe dhe gjendje e acaruar. Këto janë simptomat e mungesës së kafeinës. Të tjera simptoma janë: dhimbje koke, vështirësi në përqendrim, lodhje, gjendje dëshpërimi.
“Ndjenja e bukur e çlodhjes gjatë pirjes së kafesë së mëngjesit vjen edhe sepse ne me këtë zbehim simptomat tona të tërheqjes së kafeinës”, thotë Schleh.
Është kafeja e shëndetshme apo jo?
Edhe pse kofeina në kafe ka potencialin të të bëjë të varur, një konsum i moderuar i kafesë nuk e dëmton një organizëm të shëndetshëm tek të rriturit. “Doza është ajo që krijon helmin”, thotë toksikologu Schleh.
Autoriteti Europian për Sigurinë e Ushqimeve (EFSA) rekomandon një sasi kafeine prej 400 mg të shpërndarë gjatë ditës. Kjo i përgjigjet në varësi të madhësisë nga dy filxhanë deri në pesë në ditë. Gjatë shtatëzanisë gratë nuk duhet ta tejkalojnë sasinë e 200 mg kofeinë në ditë.
Brenda normës kafeja ka edhe efekt pozitiv për shëndetin, rrallëherë ajo lidhet me diabetin tip 2, me sëmundjet e zemrës, kancerin e mitrës apo të mëlçisë, parkinsonin apo depresionet.
Kush shfaq simptoma të tilla si dridhjeje, djersitjeje apo gjendjeje depresive prej mungesës së kafesë, ndër të tjera mund të vuajë nga varësia prej kafeinës. Meqënëse prej shumë kohësh nuk njihej kafeina si lëndë që të bën të varur, të prekurit nga këto simptoma shpesh nuk merren seriozisht.
Carsten Schleh rekomandon të gjithë, që e tejkalojnë normën e këshilluar ditore të kafeinës, që ta pakësojnë sasinë e kafesë gradualisht. “Kafeina është një drogë e padëmshme”./DW
