Nën regjimin e presidentit Vladimir Putin, Rusia ka emëruar dhjetëra konsuj nderi dhe ata kanë përhapur ndjenjat pro-Kremlinit në mbarë botën.
Afër një sheshi të zhurmshëm qyteti përgjatë bregut të Adriatikut, ku muret e qytetit të lashtë rrethojnë rrënojat e perandorive të shkuara dhe dyqanet dhe kishat ngrihen mbi det, përfaqësuesi i sapoemëruar i Rusisë në këtë komb të vogël ballkanas hapi zyrën e tij të konsullatës.
Boro Djukiç, konsulli i parë i nderit i emëruar nga Rusia në Mal të Zi, supozohej ta përdorte postin e tij prestigjioz për të mbrojtur lidhjet kulturore dhe interesat e pronarëve të bizneseve dhe turistëve vendas rusë – një urë dashamirëse midis dy vendeve.
Në vend të kësaj, ish-burokrati mori një rol agresiv në politikën e Malit të Zi, duke mbështetur një lëvizje që synonte të fuqizonte aleatët e Kremlinit dhe duke punuar për të minuar qeverinë e brishtë të një vendi që konsiderohet një aleat i vlefshëm i SHBA-së në një rajon të trazuar.
Gjatë kohës si konsull nderi nga viti 2014 deri në 2018, Djukiç ndihmoi në krijimin e një partie politike të linjës së ashpër, të mbështetur nga Kremlini, e cila u përpoq të detyronte tërheqjen e vendit nga NATO-ja. Kur partia kishte nevojë për një seli, ai shkoi një hap më tej, duke i ofruar shtëpinë e familjes së tij në një lagje luksoze në Podgoricë, kryeqyteti i Malit të Zi.
Në një tabelë pranë derës së përparme shkruhej: “Rezidenca e Konsullit të Nderit të Federatës Ruse”.
Djukiç ishte pjesë e një rrjeti besnik konsujsh nderi të shpërndarë nga qeveria ruse në mbarë botën, të cilët kanë mbështetur fushatat më të diskutueshme ushtarake dhe politike të presidentit Vladimir Putin, duke përfshirë pushtimin e Ukrainës në shkurt – ku kanë mbetur të vrarë ose plagosur mijëra civilë, gjeti një investigim nga ProPublica dhe Konsorciumi Ndërkombëtar i Gazetarëve Investigativë.
Nën Putinin, Rusia është bërë një mbështetëse entuziaste e sistemit kryesisht të parregulluar të diplomacisë ndërkombëtare, i cili për shekuj me radhë ka fuqizuar qytetarë privatë në vendet e tyre për të shërbyer si ndërlidhës për kombet e huaja.
Ekspertët thonë se Rusia po përdor konsujt e nderit si pjesë e një strategjie për të ndryshuar opinionin publik në favor të Kremlinit dhe, me kalimin e kohës, për të dobësuar qeveritë pro-perëndimore, veçanërisht në vendet evropiane të cenueshme ndaj ndikimit. Në një rast të bujshëm, dy konsuj në Maqedoninë e Veriut u lidhën nga zyrtarë të inteligjencës me një fushatë të supozuar propagandistike ruse për të destabilizuar një pjesë të Evropës Juglindore.
Në Mal të Zi, Ljubomir Filipoviç, një shkencëtar politik dhe ish-nënkryetar i bashkisë së Budvës, tha se Djukiç ndihmoi në përhapjen e kaosit dhe mosfunksionimit në një vend që ka luftuar për të krijuar një identitet që kur u bë një komb sovran në vitin 2006.
“Ai shkoi përtej asaj që do të bënte një konsull nderi i zakonshëm. Ai shkoi edhe përtej asaj që do të bënte një diplomat zyrtar”, tha Filipoviç, i cili gjurmoi aktivitetet e Djukiçit si konsull. “Synimi ishte të dëmtonte strukturën sociale të Malit të Zi dhe ai e bëri këtë.”
Konsujt e nderit dikur emëroheshin nga vende më të vogla të paaftë për të përballuar diplomatë karriere në poste kritike të huaja. Kjo tani përdoret nga shumica e qeverive të botës si një mënyrë për të çuar përpara interesat e tyre në rajone ku ambasadat janë larg ose shumë të kushtueshme për t’u mbajtur.
Sipas traktatit ndërkombëtar, konsujt e nderit marrin disa nga të njëjtat privilegje dhe mbrojtje të ofruara për diplomatët e karrierës, duke përfshirë aftësinë për të lëvizur çantat konsullore përtej kufijve pa inspektim dhe për të mbajtur arkiva dhe korrespondencë që nuk mund të kontrollohen.
Konsujt, megjithatë, pritet gjerësisht të jenë përkrahës modest, vullnetarë që fokusohen në lidhjet kulturore dhe ekonomike pa ndërruar pikëpamjet politike të qeverive që përfaqësojnë. “Apolitikë në fjalët dhe veprat e tyre”, sipas udhëzimeve të miratuara nga një shoqatë ndërkombëtare konsujsh.
Shumë konsuj e përmbushin këtë rol me nder: duke promovuar industrinë, artin dhe akademinë në emër të vendeve të tyre të emërimit; duke asistuar udhëtarë të bllokuar ose të sëmurë; dhe duke ndihmuar me aplikimet për viza.
Por një investigim global i udhëhequr nga ProPublica dhe ICIJ identifikoi të paktën 500 konsuj nderi aktualë dhe të mëparshëm të cilët janë akuzuar për krime ose janë përfshirë në polemika, duke përfshirë disa që kanë shfrytëzuar statusin e tyre për përfitime, për të çuar përpara aktivitete kriminale ose për t’iu shmangur zbatimit të ligjit. Shkalla e abuzimit u shfaq në një rishikim të mijëra faqeve dokumente gjyqësore, raportesh qeveritare dhe lajme mediash nga dhjetëra vende.
Rusia, e cila për dekada nuk emëroi konsuj nderi, e ka përdorur gjithnjë e më shumë sistemin në shërbim të axhendës së saj politike. Brenda Rusisë, disa nga bashkëpunëtorët më të afërt të Putinit formuan një grup advokues të quajtur Lidhja e Konsujve të Nderit. Jashtë Rusisë, qeveria ka emëruar konsuj nderi në gjashtë kontinente, duke e katërfishuar numrin e tyre në më shumë se 80 në dekadën e parë pasi Putini mori detyrën.
Konsujt e emëruar nga qeveria ruse denoncuan sanksionet perëndimore dhe kritikuan NATO-n. Një amerikane që shërbeu si konsull nderi i Rusisë në Denver udhëtoi në Krime disa vite pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia dhe zaptimit të gadishullit, duke vizituar një muze dhe duke pozuar për foto, ndërsa Departamenti Amerikan i Shtetit raportoi se torturat, arrestimet arbitrare, dhuna etnike dhe korrupsioni ishin të shfrenuara atje nën sundimin rus.
Këtë vit, ndërsa raketat ruse binin mbi Kiev dhe qytete të tjera të Ukrainës, të paktën dy konsuj nderi që përfaqësonin Rusinë folën përsëri. “Më vjen keq që nuk e bëri më herët”, deklaroi një konsull, Constantine van Vloten në Holandë, në mbështetje të Putinit.
Një konsull në Spanjë u shfaq në televizionin shtetëror rus për të dënuar dhunën që ai ia atribuoi “shtetit terrorist ukrainas”. Përpara se të emërohej konsull, Pedro Mouriño Uzal udhëtoi për në Krime si vëzhgues e i pavarur dhe garantoi për “normalitetin dhe qetësinë absolute” të një referendumi të vitit 2014, i dënuar gjerësisht si i paligjshëm, për të përfshirë rajonin në Rusi.
Uzal tha për ProPublica dhe ICIJ se kritikat ndaj votimit ishin të pabaza dhe se Ukraina “i është bashkuar radhëve të organizatave terroriste që sulmojnë infrastrukturën civile dhe marrin jetë civilësh”. Van Vloten tha në një deklaratë se ai nuk ka marrëdhënie personale me Putinin dhe se do të dëshironte që operacioni ushtarak të kishte filluar më shpejt “në mënyrë që t’i jepte fund më shpejt luftës civile”.
Disa nga konsujt e nderit të Rusisë dhanë dorëheqjen për të protestuar kundër pushtimit të Ukrainës. Por të tjerë kanë qëndruar edhe kur vendet në Evropë dhe Azi dëbuan diplomatët rusë.
Megjithëse Rusia nuk i publikon listat e konsujve të saj të nderit, ProPublica dhe ICIJ ishin në gjendje të identifikonin konsujt e emëruar nga Rusia që kanë shërbyer në të paktën 45 vende të botës.
Njëri është pronar i një hoteli dhe klubi nate në Meksikë, roja personale e të cilit është akuzuar nga zyrtarët meksikanë se është takuar në pronat e konsullit me krerët e një bande krimi të organizuar të njohur si “Rusët”, sipas një raporti të inteligjencës ushtarake meksikane të vitit 2021.
Një tjetër ishte një biznesmen në Guinenë Ekuatoriale, të cilin Rusia e emëroi konsull nderi në vitin 2011, pasi u burgos për shitjen e raketave ‘cruise’ – të afta për të mbajtur koka bërthamore – Iranit dhe Kinës. Ai nuk është më konsull dhe nuk mund të kontaktohej për një koment. Konsulli në Meksikë nuk iu përgjigj kërkesave për koment.
Në Mal të Zi, Djukiç qëndroi konsull për rreth katër vjet. Në vitin 2018, qeveria ia hoqi atij titullin si pjesë e një reagimi të koordinuar – pa lidhje me Djukic, ndaj helmimit gjoja nga agjentë rusë të një ish-oficeri të inteligjencës ushtarake ruse, i cili ishte bërë spiun britanik. Agjentët rusë u akuzuan për kryerjen e sulmit; Moska mohoi çdo përfshirje.
Djukiç, i cili nuk iu përgjigj kërkesave për koment, ka mohuar se ka vepruar në mënyrë jo të duhur si konsull. “Unë nuk jam një qytetar rus, por si një njeri që e do Rusinë, e përfaqësova atë në mënyrën më të mirë të mundshme”, tha ai për mediat lokale pasi Mali i Zi i dha fund statusit të tij diplomatik.
Këtë vit, një ditë pas pushtimit të Ukrainës, Djukiç denoncoi NATO-n dhe lavdëroi Putinin në rrjetet sociale.
Putin, shkroi ai në mes të disa emoxhi me zemra, ndaloi “dominimin amerikan mbi të gjithë botën”.
Rrethi i Putinit
Konsujt e nderit emërohen nga qeveritë e huaja, por shërbejnë sipas gjykimit të vendeve të tyre. Ka mijëra konsuj, megjithëse askush nuk ka një vlerësim të saktë, sepse dhjetëra qeveri nuk i publikojnë emrat e të emëruarve të tyre.
Sipas Konventës së Vjenës të vitit 1963 për Marrëdhëniet Konsullore, konsujt kanë të drejtë për një sërë përfitimesh të lakmuara që mund të përfshijnë karta të veçanta identiteti, pasaporta dhe targa. Ata nuk mund të ndiqen penalisht për krime të kryera gjatë ushtrimit të detyrës zyrtare dhe zyra e tyre, korrespondenca dhe çantat konsullore mbrohen nga kontrollet.
Për dekada, ish-Bashkimi Sovjetik refuzoi të emëronte konsuj jashtë shtetit ose të miratonte kërkesat e qeverive të huaja për konsuj në tokën sovjetike. Liderët sovjetikë i shihnin konsujt e nderit thjesht si “spiunë borgjezë”, shkroi studiuesi i njohur Geoff Berridge në librin e tij të cituar gjerësisht për ligjin dhe praktikën diplomatike.
Megjithatë, menjëherë pasi Putin u bë president në vitin 2000, Rusia përqafoi plotësisht sistemin e konsullit të nderit. Titulli i ofroi mbrojtje dhe kredenciale diplomatike një klase të re elitash me lidhje të mira.
ProPublica dhe ICIJ gjetën një listë të ndërmjetësve dhe oligarkëve rusë të pushtetit – në miniera, çelik, gaz, naftë dhe banka – të cilët kanë pasur statusin e konsullit nderi.
Në vitin 2002, katër bashkëpunëtorë të Putinit themeluan një organizatë anëtarësimi që e quajtën Lidhja e Konsujve të Nderit. Dihet pak publikisht për grupin, por dokumentet e qeverisë ruse tregojnë se organizata shpenzon donacione për “mbrojtjen dhe mbështetjen” e konsujve.
Organizata e ka bazën në qytetin e lindjes së Putinit, Shën Petersburg, ku ai ishte një ndërlidhës kryesor me diplomatët e huaj gjatë ngritjes së tij në pushtet në Rusi.
Themeluesit siguruan emërimet e konsujve të tyre të nderit: një nga Brazili, një tjetër nga Bangladeshi, një i tretë nga ishujt Seychelles. Vetë Putin thuhet se rekomandoi që qeveria e Tajlandës të emërojë si konsull organizatorin e katërt, Yury Kovalchuk, një oligark që qeveria amerikane e ka quajtur “një bankier personal” të Putinit dhe zyrtarëve të tjerë të lartë të qeverisë.
Në vitin 2019, Ministri i Jashtëm rus Sergej Lavrov bëri të qartë se qeveria e tij mbështeste sistemin e konsullit të nderit. Teksa takohej me liderët e disa prej vendeve më të vogla në rajonin e Paqësorit në Kombet e Bashkuara në Nju Jork, Lavrov njoftoi: “Ne po përdorim aktivisht institucionin e konsujve të nderit. … Unë mendoj se ne duhet ta zgjerojmë këtë praktikë.”
ProPublica dhe ICIJ zbuluan se të paktën nëntë konsuj aktualë dhe ish-konsuj në Rusi janë sanksionuar për lidhjet e tyre të raportuara me Putinin ose për mbështetjen e luftës së Rusisë kundër Ukrainës.
Kjo përfshin Kovalchuk, të cilin autoritetet amerikane e futën në listën e zezë në vitin 2014 pas pushtimit rus të Krimesë dhe përsëri në mars pas sulmit të fundit në Ukrainë.
Kovalchuk nuk iu përgjigj kërkesave për koment.
Nën regjimin e Putin, Rusia emëroi gjithashtu një grup konsujsh të saj në mbarë botën. Disa ishin emigrantë rusë, të tjerë manjatë vendas me ndikim në fushat e kulturës dhe industrisë.
Rregulloret ruse për konsujt e nderit në fund të viteve 1990 thoshin se diplomatët vullnetarë do të promovonin “marrëdhënie miqësore … zgjerimin e lidhjeve ekonomike, tregtare, shkencore, kulturore dhe të tjera”.
Në Mal të Zi, Djukiç shkoi shumë më tej.
“Ai është kudo”
Djukic, i lindur në Podgoricë në vitin 1970, u rrit duke ngrënë buçkanin dhe supën me panxhar të të ëmës. Babai i tij punoi për ca kohë si drejtor në një fabrikë duhani dhe më vonë u zhvendos në Bashkimin Sovjetik.
Në vitin 1989, me shpërbërjen e bllokut sovjetik, Djukic u transferua në Moskë. Atëherë 19 vjeç dhe duke ditur pak rusisht, ai hasi në vështirësi për të ecur përpara.
“Përshtypjet e mia të para nuk ishin shumë të gëzueshme”, tha ai më vonë për një gazetë në gjuhën ruse në Mal të Zi. “Ishte sikur të ishe kthyer pas në të kaluarën me një makinë kohe… Përfundova në një Moskë gjysmë të uritur me rrugë të pista, të dëmtuara, sportele bosh, dyqane pa vitrina. Njerëzit ngisnin makina të vjetra.”
Pasi punoi në një kompani tregtare austriake, ai u kthye në vitin 1997 në Mal të Zi dhe gjeti punë si këshilltar në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Në vitin 2013, Ukraina e emëroi atë konsull nderi në Mal të Zi.
Djukiç tha në një intervistë në atë kohë se donte t’i ndihmonte turistët ukrainas me probleme me vizat dhe familjet me emergjenca gjatë pushimeve, detyrat rutinë të konsujve të nderit.
“Është momenti të japësh nga vetja, të bësh gjëra të dobishme”, tha ai.
Kur mandati i konsullit mbaroi, Djukiç deklaroi se vendimi kishte lidhje me ndryshimet e lidershipit pasi Rusia aneksoi Krimenë në fillim të vitit 2014.
Ai së shpejti u emërua konsull nga Rusia, duke mbajtur fillimisht një profil të ulët edhe pse tensionet në Mal të Zi vazhduan të rriteshin.
Vendi me 620,000 banorë dikur kishte qenë pjesë e Jugosllavisë dhe, më vonë, pjesë e një federate më të vogël me Serbinë fqinje. Në kohën kur Djukiç u bë konsull në vitin 2014, duke ngritur zyrën e tij konsullore afër sheshit kryesor të qytetit në Budva, Mali i Zi ishte një vend i pavarur që kërkonte të bëhej anëtar i NATO-s.
Ky pozicion e bëri Malin e Zi, një vend me lidhje të gjata me Moskën dhe një fluks turistësh dhe investimesh ruse, një fushë beteje me rëndësi midis Rusisë dhe Perëndimit.
Në vitin 2016, autoritetet malazeze ndërprenë një përpjekje për grusht shteti ditën e zgjedhjeve nga operativë të inteligjencës ushtarake ruse dhe të tjerë që kishin komplotuar për të rrëzuar qeverinë e Malit të Zi dhe për të vrarë kryeministrin e saj pro-perëndimor.
Mali i Zi u bashkua me NATO-n vitin e ardhshëm, një lëvizje e festuar nga udhëheqësit politikë dhe diplomatët si një garanci kundër ndërhyrjeve të huaja.
“Nuk do të ndodhë më kurrë që dikush tjetër të vendosë në vendin tonë dhe shtetin tonë pas shpine, siç ka ndodhur në të kaluarën”, tha kryeministri i atëhershëm i Malit të Zi Dusko Markoviç në një ceremoni në Uashington.
Në Senat disa javë më vonë, senatori John McCain, Republikan nga Arizona, lavdëroi liderët e Malit të Zi dhe paralajmëroi për “fushatën afatgjatë të Putinit … për të gërryer çdo rezistencë ndaj pikëpamjes së tij të errët dhe të rrezikshme për botën”.
“Çdo amerikan duhet të shqetësohet”, tha McCain.
Katër muaj më vonë, në tetor 2017, Djukiç ndërmori një hap të guximshëm publik.
Si konsull nderi, ai ndihmoi në organizimin e një udhëtimi në Moskë për Marko Milaciç, një nga udhëheqësit më të njohur populistë anti-NATO të Malit të Zi. Milaciç tashmë ishte dënuar për organizimin e asaj që media lokale e përshkruan si një protestë të paautorizuar. Teksa paraqitej në burg për të vuajtur një dënim 20-ditor, Milaciç kishte ndaluar jashtë për të djegur një flamur të NATO-s.
Në Moskë, sipas një postimi të mëpasshëm në mediat sociale nga Milaciç, politikani u takua me Sergei Zheleznyak, një aleat kryesor i Putinit, i cili ishte nën sanksionet e SHBA-së për përfshirjen e tij në aneksimin e Krimesë.
Dy muaj pas udhëtimit, sipas të dhënave të siguruara nga ProPublica dhe ICIJ dhe raportimeve nga media lokale, Djukiç nënshkroi dokumentet themeluese për “Mali i Zi i Vërtetë”, një parti politike e krahut të djathtë e mbështetur nga Kremlini, e drejtuar nga Milaciç. Djukiç më vonë do të pranonte se partia e ngriti selinë e saj në shtëpinë e familjes së tij në një lagje të Podgoricës me shtëpi të shtrenjta dhe ambasada të huaja.
Në vitin 2018, menjëherë pasi qeveria malazeze hoqi Djukiçin si konsull, ai qëndroi përkrah Milaciçit në një konferencë shtypi, mbështeti “Malin e Zi të Vërtetë” dhe mbrojti përfshirjen e tij në politikë.
“Nëse do të kisha disa milionë euro apo dollarë, ligjërisht do t’ia ofroja zotit Milaciç”, u tha Djukiç gazetarëve. “Pse? Sepse më pëlqen ideja e tij.”
Djukiç gjithashtu komentoi në Facebook se ai ishte “persekutuar” nga NATO-ja. Dhe në një intervistë me një media ruse, ai mbrojti burrat pas tentativës për grusht shteti në vitin 2016, duke e quajtur një nga komplotistët një “shok, mik” dhe duke thënë se nuk kishte asnjë komplot.
“Nëse do të kishte diçka të tillë, do ta dija me siguri”, i tha Djukiç intervistuesit. “Kjo është në të njëjtën kategori si çdo gjë tjetër që është bërë kundër Rusisë në vitet e fundit. Nuk ka pasur grusht shteti. Maksimumi mund të ketë qenë që dikush … në një bisedë të dehur të ketë thënë: ‘Eja, le të vrasim dikë.’”
Milan Jovanoviç, një analist për një grup pro-democracisë në Mal të Zi që gjurmon dezinformimin, tha se Gjukiç ishte një forcë me ndikim. “Ai kaloi nga nacionalist malazez në … bashkëpunimin më të ngushtë të mundshëm me Rusinë,” tha Jovanoviç.
Në një apartament me dy dhoma gjumi të mbushur me libra për filozofinë dhe fenë, Filipoviç, politologu dhe ish-nënkryetari i bashkisë së Budvës, pa daljen e ish-konsullit në konferencën për shtyp për partinë “Mali i Zi i Vërtetë”. Filipoviç u shfaq në rrjetet sociale, duke postuar komente, raporte mediatike dhe foto që Djukiç i kishte postuar në Facebook.
Në një foto shfaqej ish-konsulli me një bluzë të zezë me fjalën “Rus”, krahun e tij hedhur rreth Alexander Zaldostanovit, kreut të bandës së motoçikletave pro-Kremlinit të njohur si Ujqërit e Natës. Departamenti i Thesarit i SHBA-së e kishte sanksionuar më parë Zaldostanovin, pseudonimi i të cilit është “Kirurgu”, duke e akuzuar atë për udhëheqjen e një organizate që rekrutonte luftëtarë dhe kreu krime gjatë pushtimit rus të Krimesë në vitin 2014. Ai nuk qe i mundur të kontaktohej për një koment.
Në një foto tjetër, Djukiç shfaqet me mitraloz para një muri me pushkë, raketa dhe pajisje të tjera ushtarake.
“Ai është kudo”, tha Filipoviç në një intervistë të fundit në një kafene në Budva me pamje nga deti Adriatik. “Është fuqi e mprehtë që maskohet si fuqi e butë. Nuk është fuqia e tërheqjes. Është fuqia e shtrëngmit.”
Shtrirja e Rusisë në Denver
Gati 6,000 milje larg në Kolorado, konsullja e fundit e nderit e mbetur për Rusinë në Shtetet e Bashkuara humbi postin e saj në mars ndërsa forcat ruse pushtuan Ukrainën.
“Kolorado po i ndërpret marrëdhëniet diplomatike me Rusinë”, shkroi guvernatori Jared Polis, një demokrat, në një letër dërguar ambasadës ruse në Uashington, ku njoftonte se ai po kërkonte heqjen e titullit të konsulles së nderit Deborah Palmieri. “Nëse në një moment regjimi në Rusi ndryshon në një regjim që nderon rendin global… Kolorado do ta rishqyrtojë këtë vendim.”
Departamenti i Shtetit më pas tërhoqi njohjen e statusit konsullor të Palmierit, tha zyra e guvernatorit. Departamenti i Shtetit nuk iu përgjigj pyetjeve në lidhje me Palmierin apo kërkesën e guvernatorit.
Për vite të tëra nën Putinin, Rusia ka emëruar një seri qytetarësh amerikanë si konsuj nderi në tokën amerikane. Ata përfshinin themeluesin e një muzeu të artit rus në Minesota, presidentin e një firme tregtare ruse në Porto Riko dhe ish-presidentin e Kolegjit të Shën Petersburgut në Florida, i cili në vitin 2007 shkroi një artikull në gazetë të titulluar “Putini dhe unë”.
“Përkufizimi i tyre për ‘demokracinë’ është i ndryshëm nga i yni”, shkroi Carl Kuttler Jr., duke e quajtur Putinin “perceptues”, “të orientuar në detaje” dhe një “njeri muskuloz” me “një intelekt të mahnitshëm”.
Në një intervistë, Kuttler, i cili nuk është më konsull nderi, tha se puna e tij ishte kryesisht e kufizuar në tregti, arsim dhe se ndihmonte amerikanët me çështjet e birësimeve. Ai e quajti Putinin një “mik”.
Në vitin 2016, Departamenti i Shtetit ia revokoi statusin të gjithëve, përveç njërit prej konsujve të emëruar nga Rusia në Shtetet e Bashkuara, pas raportimeve se oficerët e inteligjencës ruse po ngacmonin diplomatët amerikanë në Moskë. Vetëm Palmieri qëndroi.
Para se të emërohej konsulle në vitin 2007, Palmieri e mbështeti publikisht Putinin, duke shkruar në një botim për Dhomën e Tregtisë Ruso-Amerikane se ai po e arrinte demokracinë “me ritmin e tij”.
Si konsulle, ajo punoi në një shtëpi në qendër të qytetit të Denverit, me foto të Kremlinit dhe Sheshit të Kuq në dhomën e ngrënies dhe promovoi Institutin Deb Palmieri Rusi, një ofrues trajnimi për bizneset që kërkojnë të hyjnë në tregun rus. Faqja e saj në internet, e cila nuk është më aktive, vinte në dukje se ajo ka punuar me qindra kompani amerikane dhe ruse, duke përfshirë Aeroflot, linjën ajrore shtetërore të Rusisë.
Pasi Rusia dërgoi trupa në Krime në vitin 2014, Palmieri priti një panel në konsullatë duke promovuar mundësitë e biznesit rus. “Si lulëzojnë kompanitë e zgjuara në Rusi,” shkroi ajo në një prezantim. “Ata e kuptojnë vendin e politikës dhe politikanëve.”
Pasi Rusia dërgoi trupa në Krime në vitin 2014, avokatja nga Kolorado, Olena Ruth, e lindur në Kiev, organizoi një tubim në mbështetje të Ukrainës dhe marshoi me shumë të tjerë drejt konsullatës.
“Ajo thjesht po e shpërfillte çështjen e Ukrainës”, tha Ruth në një intervistë të fundit. “Askush nuk donte praninë e saj këtu.”
Tre vjet më vonë, Palmieri ishte mes një grupi amerikanësh që vizituan Krimenë e aneksuar, duke vizituar një universitet lokal dhe një muze dhe duke pozuar për foto. Në faqen e saj në internet Palmieri e përshkroi udhëtimin si një “vizitë faktmbledhëse”.
“A ishte ajo një pjesëmarrëse në udhëtim?” tha Rusty Butler, një administrator kolegji në pension dhe ish-konsull nderi për Rusinë në Utah, kur u pyet për vizitën e vitit 2017 nga gazetarët. “Nuk mund ta shoh dot veten në atë rol.”
Palmieri, faqja e internetit e së cilës përfshinte një foto pa datë të saj duke përshëndetur Putinin, ka mbajtur një profil të ulët që nga humbja e postit të saj konsullor dhe nuk iu përgjigj emaileve dhe telefonatave për koment.
Një gjykatës federal në pension në Kolorado, Sid Brooks, i cili dikur ndihmoi në trajnimin e gjyqtarëve rusë për gjyqësorin e pavarur, tha se e njihte Palmierin nga ngjarjet në konsullatë. Brooks tha se ai u tërhoq nga puna e tij në Rusi në vitet e fundit për shkak të politikave të Putinit.
“Nuk e di se çfarë e shkaktoi largimin e Deb Palmierit si konsulle nderi, por për sa më përket mua, kjo është diçka mirë”, tha Brooks. “Gjithmonë kam menduar se ishte pak kuriozi [që si konsulle], ajo dukej se vazhdonte përpjekjet e saj për të nxitur shkëmbimet.”
“Bazat e inteligjencës”
Në Maqedoninë e Veriut, një tjetër demokraci e brishtë ballkanase në juglindje të Malit të Zi, konsulli i nderit Sergej Samsonenko u bë një nga promovuesit më të dukshëm të Kremlinit.
Një sipërmarrës me origjinë ruse, i cili fitoi miliona si themelues i një kompanie ndërkombëtare bastesh sportive, Samsonenko ndërtoi një hotel me katër yje në kryeqytet, të cilin e quajti Hotel Rusia dhe ndihmoi në financimin e një kishe historike ortodokse ruse që, sipas mediave lokale, një kryepeshkop e përshkroi si një “pjesë e shpirtit rus në tokën maqedonase”.
Në vitin 2016, Samsonenko u emërua konsull nderi për Rusinë. Ai ngriti konsullatën e tij në Manastir, një qendër e lashtë tregtare pranë kufirit grek që kishte shërbyer si një kryqëzim kulturor dhe politik nën Perandorinë Osmane, duke fituar pseudonimin “Qyteti i Konsujve”.
Në vitin 2017, një raport i inteligjencës së Maqedonisë së Veriut zbuloi se zyrat e konsullatës në Manastir dhe një qytetin buzë liqenit me të njëjtin emër, Ohër, përfaqësojnë ‘bazat e inteligjencës” të përdorura nga Rusia si pjesë e një fushate të supozuar propagandistike që synonte krijimin e konfliktit në Ballkan dhe izolimin e vendeve si Maqedonia e Veriut nga Perëndimi.
“Kryerja e aktiviteteve të inteligjencës nga misionet diplomatike konsullore është një metodë e përdorur gjerësisht e Federatës Ruse … nga e cila ata mbledhin, përpunojnë, analizojnë dhe shpërndajnë informacione”, vuri në dukje raporti, i siguruar fillimisht nga Projekti i Raportimit të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit, OCCRP.
Raporti gjithashtu përshkroi financimin e kishës ruse nga Samsonenko, duke thënë se “ndikimi fetar i Federatës Ruse është një segment i rëndësishëm i strategjisë ruse”.
Maqedonia e Veriut iu bashkua NATO-s në vitin 2020. Verën e kaluar, qeveria e tërhoqi miratimin e saj për pozicionin e konsullit të nderit të Samsonenkos.
Samsonenko nuk pranoi të komentojë për ProPublica dhe ICIJ përtej hedhjes poshtë të raporteve rreth tij si “gënjeshtra dhe shpifje”. Ai më parë ka mohuar përdorimin e statusit të tij diplomatik për të mbështetur operacionet e inteligjencës ruse.
“Unë nuk jam person politik. Jam konsull nderi i Rusisë dhe duhet të mbështes politikën e vendit tim”, tha Samsonenko për revistën maqedonase Fokus në vitin 2019.
Ai shtoi, “Nga çdo gjë që është shkruar për mua … një nga gënjeshtrat e shumta është se ka një qendër spiunazhi në Manastir, në konsullatën time.”
Një zëdhënës i Ministrisë së Jashtme Ruse e quajti më parë shkarkimin e Samsonenkos “një gjest tjetër i ngarkuar politikisht”.
Ndasi të vazhdueshme
Në fillim të vjeshtës, katër vjet pasi Djukiç humbi postin e tij të konsullit të nderit në Mal të Zi, postera zgjedhor bardhë e kuq që promovonin partinë politike “Mali i Zi i Vërtetë” që ai bashkëthemeloi, kishin mbushur një rrugë malore që lidh kryeqytetin me Budvën.
Filipoviç, ish-nënkryetari i bashkisë, tha se ai druhet se interesat pro-ruse do ta kthejnë vendin e tij të lindjes në Kremlin. Në shtator, autoritetet dëbuan gjashtë diplomatë rusë dhe arrestuan dhjetëra shtetas rusë që jetonin në Mal të Zi, të cilët dyshoheshin për spiunazh.
Filipoviç tha se ai fajëson Djukiçin dhe të tjerët për ndihmën e dhënë për nxitjen e trazirave që kanë tronditur vendin.
“Pozicioni i konsullit të nderit i dha atij status. Kjo i dha atij një pozicion në shoqëri”, tha Filipoviç. “Ai ishte një agjent i ndikimit rus.”
Djukiç ka postuar rregullisht në rrjetet sociale nga Moska, duke ndarë foto dhe komente për dashurinë e tij për Putinin, ortodoksinë fetare ruse dhe pozitën e tij të mëparshme si konsull nderi.
Në korrik, ai ripostoi një video pro-rusisë që qarkullonte në rrjetet sociale, të titulluar “Koha për t’u shpërngulur në Rusi”.
“Gra të bukura… Jo kulturë anulimi. … Ekonomi që mund t’i rezistojë mijëra sanksioneve”, pretendonte narratori.
Disa ditë më vonë, Djukiç postoi një broshurë ngjyrë e kuqe me një skicë të Kremlinit dhe fjalët: “Konsulli i Parë i Nderit i Federatës Ruse në Mal të Zi” të shkruara mbi foto në rusisht.
Në postimin e tij ai përfshiu tri fjalë: “GËZIM. GËZIM. GËZIM.”
/Fitzgibbon është reporter në ICIJ. Herscowitz, Feuer dhe Korsh janë me Laboratorin Investigativ Medill të Universitetit Northwestern.
Kontribues: Delphine Reuter dhe Jelena Cosic (ICIJ), Saska Cvetkovska (Laboratori i Raportimit Investigativ), Dejan Milovic (MANS), Dmitry Velikovskiy (iStories), Leo Sisti (L’Espresso), Emily Anderson Stern dhe Jordan Anderson, Michelle Liu, Grace Wu, Linus Hoeller, Dhivya Sridar, Quinn Clark dhe Henry Roach me Laboratorin Investigativ Medill./ BIRN
