Shqiptarët e mbajnë mend kryesisht Leka Zogun për përpjekjen e tij të çuditshme për të marrë një fron që nuk ekzistonte në vitet 1990. Shumë pak janë në dijeni të jetës së tij të çuditshme dhe të privilegjuar, fillimisht në Spanjën e Frankos dhe më pas në Afrikën e Jugut të drejtuar nga të bardhët.
Nga Marcel Gascón Barberá / BIRN /Johanesburg
Ishte prill 1999. NATO po bombardonte objektivat ushtarake jugosllave për të ndalur sulmet e forcave serbe nga sulmi ndaj shqiptarëve etnikë në Kosovë, të cilët u arratisën në dhjetëra mijëra në Shqipërinë fqinjë.
Më shumë se 10,000 km larg në Afrikën e Jugut, një shqiptar i shquar foli për krizën për Associated Press. Nga rezidenca e tij në Johanesburg, i veshur me një kostum safari bojqielli, ai u lut për vazhdimin e operacioneve ushtarake dhe për dërgimin e trupave tokësore kundër regjimit serb të Sllobodan Millosheviçit.
“Si shqiptar, do të doja të merrja një pushkë dhe të shkoja e të bashkohesha me ta, por kjo nuk është puna ime, në radhë të parë,” tha ai për luftëtarët kosovarë.
Ky shqiptar i shquar ishte Leka Zogu, ose siç ai e quante veten e tij, Mbreti Leka I i Shqipërisë.
Leka Zogu ishte djali i vetëm i të ndjerit Zogu I, i vetmi mbret që mbretëroi në Shqipëri. Monarkia shqiptare pati një histori të pazakontë e të shkurtër. Themeluesi i shtëpisë mbretërore, Zogu ishte një pronar tokash dhe politikan i pasur, i cili pas pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1913 u bë kryeministër dhe më pas president para se ta shpallte veten mbret në vitin 1928.
Zogu vinte nga një familje fisnike shqiptare. Ai pretendonte se e kishte prejardhjen nga heroi kombëtar shqiptar Skënderbeu, i cili udhëhoqi rezistencën ndaj Perandorisë Osmane në shekullin e 16-të.
Zogu I dhe gruaja e tij, Geraldina, shkuan në mërgim më 7 prill 1939, kur Italia e Musolinit pushtoi Shqipërinë. Leka Zogu i vogël ishte vetëm dy ditësh atëherë. Pas arratisjes nëpër Greqi, familja mbretërore vizitoi disa vende europiane derisa u vendosën në Angli, nga ku ata u shpërngulën në Egjipt për të gëzuar mbrojtjen e Mbretit Faruk I.
Rënia e Farukut bëri që familja të kthehej përsëri në Europë. Leka Zogu vazhdoi arsimin e tij në Zvicër dhe studioi ekonomi dhe shkenca politike në Sorbone. Ai ishte diplomuar më parë nga Sandhurst, akademia prestigjioze ushtarake britanike. Pasi Zogu I vdiq në Francë në vitin 1961, një “asamble kombëtare” në mërgim e shpalli Lekën “mbretin e ri të shqiptarëve” në një hotel në Paris.
Duke mbajtur emrin Leka I, pretenduesi i ri intensifikoi një fushatë të gjatë kundër regjimit komunist që e ndalonte atë të hynte në vendin e tij.
Spanja ishte qendra e tij e parë e operacioneve. Leka kishte simpatinë e diktatorit antikomunist të Spanjës, gjeneralit Francisco Franko. Megjithatë, idili me autoritetet spanjolle u zhduk pas vdekjes së Frankos dhe në vitin 1979 ai u dëbua pasi spanjollët zbuluan një arsenal me armë në shtëpinë e tij.
Leka më vonë do të pohonte se, në momentin e dëbimit të tij, ata ishin “shumë afër” përmbysjes së regjimit stalinist të Enver Hoxhës nëpërmjet “aktivitetit ushtarak”. Sipas tij, fuqitë Perëndimore druheshin se rënia e një qeverie komuniste në rajon do të destabilizonte Ballkanin dhe i bënë presion Spanjës që të dëbonte ngatërrestarin.
Fillon aventura afrikane
Këtu filloi odiseja e tij afrikane. Duke lënë pas një borxh prej “miliona pesetash”, Leka dhe truprojat e tij u larguan nga Madridi në atë që atëherë ishte Rodezia e bardhë.
Gjatë një ndalese teknike në Gabon, trupat vendase kërcënuan ta arrestonin dhe ta ekstradonin atë në Shqipëri, por u ndalën kur panë Lekën të përdorte një bazuka. Pak pas mbërritjes së tij, guerrilasi karizmatik marksist Robert Mugabe erdhi në pushtet në Rodezia, e cila më pas do të ndryshonte emrin e saj në Zimbabve.
Leka u largua. “Ne do të kishim qenë dhurata më e mirë që Mugabe mund të kishte për qeverinë në Tiranë,” i tha ai për gazetarin e The Independent Matthew Sweet për largimin e tij të shpejtë në Afrikën e Jugut.
Aparteidi Afrika e Jugut ishte i vetmi vend afrikan që qeverisej ende nga një pakicë e bardhë dhe ishte gjithashtu më i zhvilluari në kontinent.
Qindra mijëra të bardhë që i largoheshin lëvizjeve të pavarësisë në Zimbabve, Angola dhe Mozambik ishin strehuar atje. Anti-komunizmi ishte një nga besimet qendrore të qeverisë së Pretorisë. Afrika e Jugut përdori kërcënimin për t’u kapur fort pas një sistemi ndarje racore që i mohonte njerëzve me ngjyrë të drejtat e tyre themelore.
Ky ishte një destinacion i natyrshëm për Lekën. Siç bëri në Spanjën e Frankos, i biri i Mbretit Zogu I mori privilegje diplomatike dhe të tjera në Afrikën e Jugut. Kjo marrëdhënie e mirë dha fryte në vitin 1982. Kur gruaja e Lekës lindi djalin e tyre të vetëm në një spital në Johanesburg, qeveria e deklaroi tokën në të cilën ndodhej materniteti si përkohësisht shqiptare për të siguruar që trashëgimtari i kurorës të lindte në territorin shqiptar.
Gazetari i Afrikës së Jugut Chris Barron tha se qeveria e aparteidit mendoi se Leka kishte një shans për të sunduar Shqipërinë sapo ra regjimi komunist. “Ata menduan se nëse ndodhte kjo, Shqipëria do të ishte një mik i dobishëm në një botë gjithnjë e më armiqësore,” shkroi gazetari, duke iu referuar sanksioneve ndërkombëtare të imponuara kundër Afrikës së Jugut.
Përveç imunitetit diplomatik, Leka u përjashtua nga pagimi i taksave në Afrikën e Jugut dhe u lejua të importonte makina, kamera dhe “çdo gjë tjetër që donte pa paguar taksat e importit”.
Qeveria e Pretorisë e thërriste Lekën “madhëria e tij” dhe ai vizitonte herë pas here Ndërtesat e Unionit për të folur për politikë me ministrin e jashtëm Pik Botha. Shtypi vendas e konsideronte atë një specie ekzotike dhe shkruante rregullisht për të.
Ai u vendos në Bryanston, një periferi e pasur në Johanesburgun Verior, ku jetonte nën masa strikte sigurie. Leka druhej se mund të vritej nga Sigurimi, policia politike shqiptare, dhe u shpreh se agjentët shqiptarë e ndoqën atë kudo.
Pretenduesi i fronit rrethohej nga truproja besnike. “Rojet mbretërore të Lekës janë një përzierje mercenarësh të huaj dhe burrash malorë shqiptarë – nga ata banditët e gjakmarrjes që shqiptarët e zonave fushore shqiptare pëlqejnë t’i quajnë “çeçenë”, shkroi Sweet për The Independent.
Leka i kishte dashur armët që nga fëmijëria. Në një intervistë tjetër për Associated Press në shtëpinë e tij Bryanston, ai mund të shihet teksa mban një armë në një këllëf në brezin e tij. Në këto pamje ai ngjan më shumë si një komandant ushtarak sesa si një mbret. Hartat ushtarake e Ballkanit janë të varura në muret e zyrës së tij. Një flamur shqiptar ndodhet në oborrin e rezidencës, një ndërtesë e ngjashme me një bunker në formë drejtkëndëshi. Leka flet për kamerën ndërsa pi duhan, një zakon që ai ndan me gruan e tij dhe që e trashëgoi nga babai i tij duhanpirës.
“Zogu thuhej se konsumonte rregullisht 200 cigare në ditë, duke i dhënë atij titullin e dyshimtë si duhanpirësi më i madh në botë në vitin 1929,” thuhet në faqen zyrtare të familjes mbretërore shqiptare.
Pasi Shqipëria rrëzoi diktaturën e saj komuniste në fillim të viteve 1990, në vitin 1993, Leka bëri një përpjekje për t’u kthyer në vendin e tij. Ai nuk u lejua të hynte në vend. Pasaporta e tij ishte lëshuar nga oborri i tij mbretëror në mërgim dhe e rendiste profesionin e tij si “Mbret i shqiptarëve”.
Katër vjet më vonë, kur qeveria shqiptare mbajti një referendum mbi rivendosjen e monarkisë, Leka u lejua të kthehej në vend dhe të bënte një fushatë. Por 70 për qind e votuesve zgjodhën republikën. Leka e denoncoi rezultatin si mashtrim dhe drejtoi një protestë i veshur me rroba kamuflazhi dhe duke tundur një armë automatike Uzi dhe një pistoletë.
Një person vdiq në përleshjet e armatosura mes mbështetësve të tij dhe policisë. Leka, i cili ishte kthyer në Johanesburg me një avion privat, u dënua në mungesë me tre vjet burg për përpjekje për të organizuar një kryengritje të armatosur.
Në Afrikën e Jugut qeveria e bardhë humbi pushtetin në vitin 1994 dhe administrata e re e majtë nuk e kishte shumë qejf mbretin e mundshëm.
Në vitin 1999, ai u arrestua për posedim armësh të paligjshme, pasi policia gjeti një kuti me armë ku përfshiheshin edhe granatahedhëse, mina anti-njeri dhe 14,000 municione në shtëpinë e tij në Johanesburg.
“Për një kohë të gjatë dyshohej se ky njeri ishte i përfshirë në disa marrëdhënie të dyshimta,” tha një zyrtar i Afrikës së Jugut për Los Angeles Times. “Ky njeri kishte lidhje në të gjithë vendin.”
Një nga këto lidhje ishte Dirk François Stoffberg, siç zbuloi në librin e tij gazetari investigativ nga Afrika e Jugut Jacques Pauw, Në zemër të errësirës: Rrëfime të vrasësve të aparteidit.
Pauw e përshkroi Stoffbergun si “ish-nëpunës banke dhe mësues shkolle që u bë kontrabandist ndërkombëtar armësh”, por gjithashtu “vrasës, mashtrues, kontrabandist, pastrues parash, spiun dhe vrasës i vetë deklaruar i aparteidit”.
Sipas Pauë, Stoffberg dhe Leka kishin pasur disa takime për të diskutuar armatosjen dhe trajnimin e një ushtrie guerrilase që do të pushtonte Shqipërinë dhe do të rrëzonte regjimin.
“Në një letër për Stoffberg, Leka shkroi për “mundësinë e trajnimit të një njësie prej 300 burrash, me mundësinë e pranimit të 1,500 të tillëve’. Asgjë nga këto nuk u bë.
Qeveria shqiptare më në fund e fali Lekën. Në vitin 2002, ai u kthye në vendin e tij – jo pa 11 arma ke granata dhe armë automatike që u konfiskuan sapo ai mbërriti në vend.
Leka kurrë nuk hoqi dorë nga pretendimi i tij për fronin shqiptar, por pati një jetë shumë të qetë në Tiranë deri në vdekjen e tij në vitin 2011.
