Nga The Economist
Facebook mbush 20 vjeç më 4 shkurt, por është po aq një magnet për polemika dhe pará sot, sa kur ishte një ‘adoleshent i guximshëm’ dikur. Më 31 janar Mark Zuckerberg, themeluesi i rrjetit social, u ngacmua nga senatorët amerikanë për përhapjen e materialeve të dëmshme. Të nesërmen ai njoftoi një grup tjetër rezultatesh vezulluese për Metën, kompaninë mëmë të Facebook, e cila tani vlerësohet në 1.2 trilion dollarë. Megjithatë, edhe pse mediat sociale tërheqin në mënyrë të besueshme një sasi të madhe vëmendjeje nga të varurit dhe kritikët, ato po kalojnë një transformim të thellë, por pak të vënë re.
Magjia e çuditshme e rrjeteve sociale në internet ishte kombinimi i ndërveprimeve personale me komunikimin masiv. Por tani përditësimet e statusit nga miqtë i kanë lënë vendin videove nga të panjohur që ngjajnë me një televizor hiperaktiv. Postimi publik po migron gjithnjë e më shumë në grupe të mbyllura, më tepër si e-mail. Ajo që Zuckerberg e quan “sheshi i qytetit” digjital po rindërtohet—dhe po krijon probleme.
Kjo ka rëndësi, sepse mediat sociale janë mënyra se si njerëzit e përjetojnë internetin. Vetë Facebook numëron më shumë se 3 miliardë përdorues. Përveçse janë argëtuese, mediat sociale janë qendra e debatit në internet dhe një katapultë për fushatat politike. Në një vit kur gjysma e botës shkon drejt qendrave të votimit, politikanët nga Donald Trump te Narendra Modi do të jenë të zënë në internet.
Tipari i mrekullueshëm i mediave të reja sociale është se ato nuk janë më shumë sociale. Të frymëzuar nga TikTok, aplikacionet si Facebook shërbejnë gjithnjë e më shumë në një dietë me klip të përzgjedhur nga inteligjenca artificiale sipas sjelljes së shikimit të një përdoruesi, jo lidhjeve të tyre sociale. Ndërkohë, njerëzit po postojnë më pak. Përqindja e amerikanëve që thonë se u pëlqen të dokumentojnë jetën e tyre në internet ka rënë nga 40% në 28% që nga viti 2020. Debati po kalon në platforma të mbyllura, si WhatsApp dhe Telegram.
Në sheshin e qytetit janë fikur dritat. Por TikTok, një fenomen në pronësi kineze, është një kuti e zezë për studiuesit. Twitter, i riemërtuar si X, ka publikuar disa nga kodet e tij, por ka shtrënguar aksesin në të dhënat për të cilat shihen cicërima. Grupet e mesazheve private shpesh janë të koduara plotësisht.
Disa nga pasojat e kësaj janë të mirëseardhura. Aktivistët politikë thonë se duhet të zbutin mesazhet e tyre për të fituar grupet private. Një postim provokues që tërheq “pëlqime” në gropën e ariut X mund të tjetërsojë grupin WhatsApp të prindërve të shkollës. Postimet në aplikacionet e mesazheve renditen në mënyrë kronologjike, jo nga një algoritëm që maksimizon angazhimin, duke reduktuar nxitjen për t’u sensabilizuar. Në veçanti, grupet e mbyllura mund të jenë më të mira për shëndetin mendor të adoleshentëve, të cilët luftuan kur jeta e tyre private u shpërnda në publik.
Në gjysmën hiperaktive të mediave sociale, algoritmet e bazuara në sjellje do t’ju sjellin postime nga përtej komunitetit tuaj. Rrjetet sociale mund të veprojnë ende si “dhoma jehone” të materialit vetë-përforcues. Por një burim që merr përmbajtje nga kudo të paktën ka potencialin për të përhapur idetë më të mira më larg.
Megjithatë, kjo botë e re e mediave sociale sjell problemet e veta. Aplikacionet e mesazheve janë kryesisht të pamoderuara. Për grupet e vogla, kjo është mirë: platformat nuk duhet të drejtojnë më shumë mesazhe nga policia sesa kompanitë telefonike që duhet të monitorojnë thirrjet. Në diktatura, bisedat e koduara shpëtojnë jetë. Por grupet e Telegram prej 200.000 janë më shumë si transmetime të parregulluara sesa biseda. Politikanët në Indi kanë përdorur WhatsApp për të përhapur gënjeshtra që me siguri do të ishin hequr nga një rrjet i hapur si Facebook.
Ndërsa njerëzit kalojnë në grupe të mbyllura, rrjetet e hapura të mbetura janë më pak të dobishme për shkak të rënies së postimeve publike. Gjatë pandemisë Covid-19, shkencëtarët dhe mjekët kontribuan në një debat në internet i cili përmbante njohuri reale si dhe dezinformata. Sot ato biseda po zhduken ose po kalojnë në kanale të mbyllura, duke ngadalësuar përhapjen e ideve. Ndërkohë, njerëzit që ende peshojnë në rrjetet publike janë meshkuj në mënyrë disproporcionale dhe ka të ngjarë ta përshkruajnë veten si shumë të majtë ose të djathtë.
Për më tepër, algoritmet e rrjeteve të hapura të drejtuara nga sjellja e përdoruesve duken të përgatitur për të përhapur videot më pikante. Që diçka të bëhej virale në një rrjet social, njerëzit duhej të zgjidhnin ta shpërndanin atë. Tani ata e mbështesin atë thjesht duke parë, pasi algoritmi shpërblen përmbajtjen që tërheq më shumë angazhim. Kurimi i qëllimshëm është zëvendësuar nga një sistem që prek direkt në ID. Provokatorët si Trump apo Nayib Bukele, favorit në zgjedhjet e kësaj jave në El Salvador, mund të përfitojnë, ashtu si edhe tregtarët e dezinformatave. Platformat thonë se janë më të mira për të hequr qafe falsifikimet. Taylor Swift, viktima e fundit e profilit të lartë të një “deepfake”, mund të mos pajtohet.
Edhe më urgjente se rritja e lajmeve të rreme është mungesa e llojit të vërtetë. Zuckerberg dikur tha se donte që Facebook të ishte si një gazetë e personalizuar. Por meqenëse rrjeti është strumbullar për argëtimin, lajmet përbëjnë vetëm 3% të asaj që njerëzit shohin në të. Në të gjithë mediat sociale, vetëm 19% e të rriturve ndajnë lajme çdo javë, nga 26% në 2018. Publikimet si BuzzFeed News, të cilat mbështeteshin në shpërndarjen sociale, janë zhdukur. Ky është vëzhgimi i tyre (dhe i yni). Por është problemi i të gjithëve kur gati gjysma e të rinjve thonë se, ashtu si platformat vendosin se lajmet nuk janë më interesante, mediat sociale janë burimi kryesor i lajmeve të tyre.
WhatsApp dhe WhatsDown
Disa njerëz argumentojnë se defektet e rrjeteve sociale mund të rregullohen me qeverisje më të mirë, kodim të zgjuar ose një model tjetër biznesi. Gjëra të tilla mund të ndihmojnë. Por problemet e ngritura nga brezi i ri i aplikacioneve sugjerojnë se të metat e mediave sociale janë gjithashtu rezultat i kompromiseve të ndërtuara në komunikimin njerëzor.
Kur platformat kthehen drejt grupeve private, ato në mënyrë të pashmangshme kanë më pak mbikëqyrje. Kur përdoruesit përqafojnë argëtimin e padëmshëm, ata shohin më pak lajme. Ndërsa rrjetet sociale vyshken, operatorët dhe përdoruesit e platformës duhet t’i kushtojnë më pak kohë betejave të vjetra për t’u përballur me të rejat.
