“Unë u zgjova dhe nuk mund të shijoja ose të nuhasja asgjë. Ishte gjëja më e mpirëse që kam përjetuar ndonjëherë”, thotë Holly Bourne.
Bourne nuk ka patur simptomat e koronavirusit të njohura gjerësisht – kollë apo temperaturë të lartë – dhe për këtë arsye nuk ka të drejtë të testohet nga Shërbimi Kombëtar i Shëndetit në Mbretërinë e Bashkuar (NHS). Por përvoja e saj, me humbjen e papritur të ndjenjës së nuhatjes, e kombinuar me marrje të çuditshme mendsh, dhimbje koke dhe rraskapitje, e shtyu mjekun që ta diagnostikojë me Covid-19 përmes telefonit.
Ndërsa ende nuk ka studime të forta për lidhjen midis koronavirusit dhe aromës, mjekët kanë raportuar në mënyrë anekdotale se humbja e aftësisë për të nuhatur mund të jetë ndër simptomat e virusit – por sa e përhapur është, dhe sa kohë mund të zgjasë, mbetet e paqartë.
“Ndihem me fat që nuk kam simptoma vërtet të frikshme”, thotë autorja 33-vjeçare. Sidoqoftë, ajo përshkruan humbjen e ndjenjës së nuhatjes, ose anosmisë, si “një nga gjërat më shqetësuese që kam kaluar ndonjëherë nuk e ke në dorë… Unë thjesht ndjehem vërtet e pafuqishme dhe e frikësuar”.
Përveç ndikimit psikologjik të besimit që ju jeni prekur nga një virus vdekjeprurës, dhe se si humbja e ndjenjës së nuhajtjes ju heq gëzimin nga ngrënia e ushqimit, anosmia gjithashtu mund të jetë e rrezikshme. Bourne e zbuloi kur i dashuri i saj e pyeti për një kuti margarine që shkrihej në sobë në shtëpinë e tyre në Londër. Ajo i kishte kthyer shpinën ndërsa bënte sanduiçe dhe nuk mund të ndjente erën e djegur sintetike.
Si dhjetëra njerëz që kanë përjetuar humbje të nuhatrjes për të cilën CNN ka folur në këtë artikull, me mungesë të këshillave zyrtare të autoriteteve shëndetësore në dispozicion, Bourne iu drejtua “Google” dhe mediave sociale për një përgjigje. Ajo ndau atë që zbuloi në “Twitter”, ku disa njerëz po raportojnë humbjen e sensit të tyre të nuhatjes që ende nuk i është kthyer pas tre ose katër javësh.
Fakti që shumë njerëz përjetojnë anosminë ose hiposminë gjatë pandemisë koronavirus – një humbje e pjesshme e aromës – ka ngritur pyetje se sa do të zgjasë? A do të jetë e përhershme?
Përgjigja, sipas profesorit Steven Munger, Drejtor i Qendrës së Universitetit të Floridës për Nuhatje dhe Shije, nuk dihet.
“Ajo që ne kemi njohur për një kohë të gjatë është se një nga shkaqet kryesore të humbjes së aromës janë infeksionet e traktit të sipërm të frymëmarrjes për shkak të viruseve – një ftohje e zakonshme, gripi – që ka bërë që njerëz të humbasin sensin e tyre të nuhatjes, shumica e tyre përkohësisht, por një pjesë e vogël e humbasin atë edhe përgjithmonë”, tha Munger në CNN.
Që një ndjenjë e nuhatjes të rikthehet, “mund të duhen ditë, mund të duhen javë, ndonjëherë edhe muaj apo vite në raste të rralla. Ndonjëherë është graduale, ndonjëherë ndodh e gjitha menjëherë dhe ne nuk e dimë me të vërtetë pse ndodh kjo”, shton ai. “Kanë kaluar pothuajse dy javë tani dhe rreth 70% e ndjenjës sime të nuhatjes është rikthyer. Njëra flegër po ndjen më mirë sesa tjetra”, thotë Bourne.
Mark Driver, një verëbërës 55-vjeçar nga Londra, filloi të mos ndjehej mirë me një kollë, dhimbje të fytit dhe temperaturë të butë pas hyrjes në kontakt me një ish-koleg i cili u testua pozitiv në Dubai për Covid-19.
Rreth ditës 8 të sëmundjes, ai humbi sensin e tij të nuhatjes. “Kjo përkoi me dhimbje koke shumë të forta në pjesën e përparme të kokës, pak sipër syve”, thotë ai. “Nuhatja është shumë e rëndësishme për punën time, kështu që unë u shqetësova pak se mund të mos kthehej”. Njëzet ditë pasi u sëmur për herë të parë, Driver tha se shijimi i verës është “i tmerrshëm” dhe ai ende nuk mund të nuhasë shumë.
Sian Griffiths, 60 vjeç, që normalisht drejton një “Bed and Breakfast” në Argyll, Skoci, filloi të ndjehej e lodhur më 28 mars dhe kuptoi se ajo kishte humbur sensin e saj të nuhatjes ndërsa gatuante një kerri ditën tjetër. “E kuptova që nuk mund ta shijoja atë, edhe kur përtypja pa dashje kardamom. Kjo ishte disi befasuese pasi nuk kisha simptoma të tjera si një hundë e bllokuar”, thotë ajo. Ashtu si shumë të tjerë, ajo ndoqi udhëzimet dhe nuk kontaktoi shërbimin lokal shëndetësor sepse nuk kishte kollë apo temperaturë. Por ajo u shqetësua pas disa ditësh. “U përpoqa ta nuhasja drejt e në një kavanoz kafe – asgjë. Uiski – asgjë. Tiganisa proshutë – asgjë. Ngrënia e çdo gjëje ishte më e pakëndshme, madje edhe e neveritshme sepse nuk mund të isha e sigurt se ajo që isha duke ngrënë ishte ushqim”, shton Griffiths.
Çështja është nëse njerëzit po përjetojnë humbje të nuhatjes ose humbje të shijes, ka humbje në përdorimin shkencor ose kolokual të fjalës shije, thotë Munger. “Kur shkencëtarët flasin për shijen, ata po flasin për atë që ju mund të zbuloni në gojën tuaj që ju jep një ndjesi – ëmbëlsi, kripësi, hidhërim, thartirë, ose umami (e këndshme). Por shija plus nuhatje është ajo që truri juaj bashkon për të krijuar funksionin e aromës”, shpjegon Munger. Griffiths vuri re se si humbja e sensit të nuhatjes do të thoshte që ajo nuk mund të tregonte nëse ushqimi ishte prishur, duke thënë “është pothuajse automatike të nuhatësh një shishe qumështi para se të derdhësh në gotë”. Duke folur për atë që është dita 12 pa ndjenjën e saj të plotë të nuhatjes, Griffiths tha: “Unë tani po filloj të kuptoj se po kthehet. Pothuajse sikur disa molekula po kalojnë. Mora një kanoçe me bojë të freskët … do të thoja që kam rreth 10% nuhatje dhe shije tani”.
Amy Walker, 30 vjeç, menaxhere financash dhe biznesi nga Londra, u ndje sikur ajo kishte kaluar një ftohje të keqe dhe kishte humbur sensin e saj të nuhatjes më 18 mars – më shumë se tre javë më parë.
“Unë isha jashtëzakonisht letargjike, dhe vetëm duke shkuar nga shtrati në tualet ndjehesha sikur të kisha bërë një maratonë”, kujton ajo. Walker kishte rënë në kontakt me dikë që u testua pozitiv për koronavirus dhe e thirri linjën ndihmëse NHS, por pasi kaloi një kohë të gjatë në pritje, e kuptoi që për shkak se simptomat e saj nuk po ndikonin në sistemin e saj të frymëmarrjes, ajo thjesht duhet të ndiqte këshillat e dhëna në faqen e internetit të NHS.
“Shija dhe aroma të dyja ikën së bashku. Unë jam në shërim nga problemet me ngrënien që kam pasur për më shumë se gjysmën e jetës sime, dhe humbja e shijes është një gjë jashtëzakonisht nxitëse për mua psikologjikisht – kjo më bëri menjëherë të ndjehem plotësisht e mjerë”, thotë Walker.
“Ktheu përsëri frikën e ushqimit dhe një ndjesi se ‘Epo nuk mund ta shijoj, pra, çfarë është qëllimi ka për të ngrënë ndonjë gjë?’”, shton ajo. Walker thotë se ndjenja e saj e shijes dhe nuhatjes tani është në rreth 50%.
Një mjek i ENT që drejton kërkimin për humbjen e ndjenjës së nuhatjes së njohur nga Organizata Botërore e Shëndetit si një simptomë e koronavirusit është Claire Hopkins, Presidente e Shoqërisë Rinologjike Britanike.
Hopkins kërkoi që humbja e ndjenjës së aromës të përfshihet në një aplikacion celular përcjellës të simptomave koronavirus të zhvilluar nga “King’s College” në Londër. Më pas, në prill, “King’s” raportoi që hulumtimi i saj zbuloi se humbja e ndjenjës së nuhatjes ose shijes është një parashikuesi më i fortë i infeksionit koronavirus sesa temperatura. Nga 400,000 njerëz në Mbretërinë e Bashkuar që raportuan një ose më shumë simptoma midis 24-29 marsit, 18% kishin humbur ndjenjën e nuhatjes ose shijes dhe 10.5% vuanin nga temperatura.
Hopkins është pyetur nga qindra njerëz që kanë kontaktuar me të për të ndarë përvojat e tyre që nga publikimi i një letre më 20 mars përmes ENT-UK, një organizatë që përfaqëson kirurgët e veshëve, hundës dhe fytit në Mbretërinë e Bashkuar. Letra thoshte që pacientët me anosminë të re duhet të izolohen.
Kur një nga kolegët e saj në Spitalin “Guys & St Thomas” në Londër qarkulloi letrën e saj, brenda pesë minutave ajo kishte 20 mjekë që i thoshin “kjo është pikërisht ajo që unë kam provuar edhe unë”. Njëri prej tyre bëri një test privat të Covid-19 dhe u testua pozitiv atë ditë, tha ajo.
Ende ekziston një mungesë e testimit të koronavirusit. Kjo do të thotë që pacientët dhe mjekët duhet të izolohen në bazë të simptomave, gjë që padyshim e bën edhe më të rëndësishme të dinë se cilat janë simptomat e koronavirusit.
Meqenëse u përmbyt me kërkesa pasi u botua letra e saj, Hopkins ka realizuar një studim përmes postës elektronike në gati 2,500 pacientë që kanë përjetuar humbje të papritur të ndjenjës së erës. Në kohën e plotësimit të anketës, rreth 50% thanë se ata tashmë kishin filluar të shohin një përmirësim. “Në një javë, dy të tretat raportuan se ata tashmë kishin filluar të shohin përmirësim”, thotë Hopkins.
Ajo këshillon që nëse nuk shëroheni, duhet të vizitoheni te një mjek kur është e mundur, të bëni përsëri konsultime ballë për ballë.
Këshillë për të sëmurët
Pra, çfarë mund të bëjnë njerëzit për të ndihmuar në kthimin e ndjenjës së tyre të nuhatjes gjatë pandemisë koronavirus, nëse e humbasin atë?
Për ata që ndjehen të shqetësuar, Munger thotë se njerëzit duhet “të pranojnë se kjo mund të ndodhë”.
Nga këndvështrimi i sigurisë ekziston mundësia që dështimi në shije dhe nuhatje të bën të mos dallosh djegëset dhe ushqimet e prishura, por ekziston edhe “një komponent i vërtetë emocional për nuhatjen, një lidhje që vjen me të” dhe me ndërveprimet tona shoqërore që shpesh rrotullohen rreth ushqimit ose pijes.
“Ekziston edhe ajo lidhje me botën: lulet, era e flokëve të partnerit, të gjitha ato lloje gjërash janë shumë të vërteta dhe të mos kesh ato, mund të izolohesh emocionalisht”, arsyeton ai.
“Një nga trajtimet që mjekët e ENT ndonjëherë përdorin për humbjen e aromës që mund të vijë nga një përgjigje inflamatore është përdorimi i steroideve të hundës”, thotë Munger. Kjo përfshin steroide që sprucohen lart në hundë për të provuar dhe ulur inflamacionin.
Hopkins shpjegon se normalisht në anosminë post-virale “do të konsiderohej përdorimi i tabletave steroide” megjithatë, nuk është rasti tani për shkak se Organizata Botërore e Shëndetit po paralajmëron kundër përdorimit të steroidëve oralë për njerëzit me infeksione Covid-19, duke përmendur rrezikun e mundshëm të rritjes së ashpërsisë së komplikimeve të frymëmarrjes.
“Derisa ta dimë me siguri që steroidet nuk do të sjellin dëm, ne po i shmangim ato, veçanërisht në dy javët e para. Shumica e njerëzve që përkeqësohen, përkeqësohen midis ditës 8-12, për sa i përket ndërlikimeve të frymëmarrjes. Ekziston një potencial që nëse ju e kaloni atë dritare 14 ditës, rreziku i steroideve mund të jetë më i vogël por askush nuk e di me të vërtetë”, shton Hopkins.
Për ato lloj trajtimesh do të duhet të shkoni dhe të shihni një specialist, por ekziston një ndihmë tjetër e mundshme që Munger dhe Hopkins sugjerojnë të provoni në shtëpi.
Quhet “trajnimi i nuhatjes” – në thelb ka të bëjë me nuhatjen e gjërave që ke në shtëpi që kanë aromë për të ndihmuar në stimulimin e një përgjigjeje në epitelin e nuhatjes. Ky është një ind në pjesën e sipërme të zgavrës së hundës, që përmban sistemin shqisor që i përgjigjet aromave.
“Kjo është pjesa e hundës që duket se është e dëmtuar nga koronavirusi”, tha Hopkins. “Ne e dimë se receptorët koronavirus – receptorët ACE2 – gjenden në nivele shumë të larta në hundë dhe kështu kjo lejon që koronavirusi të ngjitet në hundë dhe të shkaktojë dëme në receptorët e nuhatjes”.
Trajnim nuhatjeje
Sipas “FifthSense”, një organizatë bamirëse britanike për njerëzit e prekur nga çrregullime të shijes dhe nuhatjes, që trajnimi të jetë më efektiv, duhet të praktikoni nuhatjen të paktën dy herë në ditë, në mënyrë ideale në mëngjes dhe mbrëmje. Relaksohuni dhe thithni natyrshëm dhe mos u sforconi shumë fort ose për një kohë të gjatë. Dhjetë sekonda për çdo aromë është e mjaftueshme.
Munger thotë se është e panevojshme të përdoren vajra esencialë për trainimin e aromave. Nëse nuk i keni, mund të zgjidhni gjëra që keni zakonshëm në shtëpi: shampo, erëza të buta, lëng limoni.
“Thjesht përsërisni, vazhdimisht, dhe kjo ju ndihmon trurin të përqëndrohet në atë sasi të funksionit të nuhatjes që është akoma e paprekur, duke ju lejuar ta maksimalizoni atë”, shpjegon ai.
“Mendojeni sikur jeni duke mësuar të praktikoni hedhjen e një topi, patinazhin në akull ose një gjuhë të huaj – ju po përpiqeni të përdorni aparatin që ju ka mbetur për të nuhatur dhe truri juaj po bën ndryshime me ekspozimin e përsëritur për ta bërë më mirë këtë”.
Ai u tregua i kujdesshëm në lidhje me efektivitetin e kësaj praktike, duke përdorur shprehjen “juria mbetet të marrë vendimin” – duke treguar se është e paqartë nëse rikuperimi spontan i nuhatjes është për shkak të stërvitjes me aromat apo thjesht ndodh natyrshëm – por në mënyrë thelbësore, nuk ka asnjë dëm të përpiqesh me këtë lloj stërvitje.
Megjithëse shkenca përreth Covid-19 dhe humbjen e shijes apo nuhatjes, nga studimet e kryera nga rastet nuk ekziston ende, shkencëtarët dhe mjekët në të gjithë botën po punojnë për të mbledhur të dhëna. Konsorciumi Global i Studiuesve Kimiosensorë (GCCR), një grup me më shumë se 300 studiues ndërkombëtarë për aromën dhe shijen nga më shumë se 40 vende, ka filluar një studim të pacientëve.
Për cilindo që ende vuan nga mungesa e aromës ose shijes më shumë se dy javë pasi sëmuren fillimisht gjatë kësaj pandemie, Hopkins tha: “Lajmi i mirë është shumica e njerëzve ka të ngjarë të shërohet”.
/CNN
