Koronavirus ka mbërritur në Itali dhe shqetësimi për ne shqiptarët është i justifikueshëm. Aty jetojnë rreth 600 mijë shqiptarë që kanë familjet në Shqipëri. Marrëdhëniet tregtare, lëvizjet me këtë vend janë të larta dhe fakti që pavarësisht nga një karantinë për rreth 60 milionë njerëz në të gjithë botën, virusi nuk është ndalur.
Zyrtarët ndërkombëtarë të shëndetësisë janë gjithashtu të shqetësuar për rritjen e grupeve të sëmundjes diku tjetër, përfshirë në mesin e njerëzve që nuk kanë qenë as në Kinë dhe as në kontakt me këdo që ka qenë aty.
Shkencëtarët dhe zyrtarët e shëndetit publik janë duke mësuar më shumë gjatë gjithë kohës për virusin, i quajtur Sindromi i Rëndë Akut i frymëmarrjes Coronavirus 2, ose SARS-CoV-2. Sëmundja që ajo shkakton quhet Covid-19.
Ndër pyetjet kryesore për të cilat ata po kërkojnë përgjigje janë se si transmetohet virusi, sa lehtë përhapet ai dhe sa njerëz janë të infektuar por nuk i shfaqin ende simptomat.
Ja çfarë dinë ata deri më tani.
Çfarë është një koronavirus?
Ky virus i ri i përket një familje virusesh të njohura si koronaviruse. Është quajtur i tillë sepse ka formën e një kurore më në sipërfaqet të tyre. Ata infektojnë kryesisht lakuriqët e natës, derrat dhe disa gjitarë të vegjël. Por ato pësojnë transformime lehtë dhe mund të kërcejnë që nga kafshët te njerëzit, dhe nga një njeri në tjetrin. Vitet e fundit, ata janë bërë një lojtar në rritje në shpërthimet e sëmundjeve infektive në mbarë botën.
Shtatë llojet dihet se infektojnë njerëzit, përfshirë këtë virus të ri, duke shkaktuar sëmundje në aparatin e frymëmarrjes. Katër prej këtyre shtatëve shkaktojnë ftohje të zakonshme. Në të kundërt, dy të tjerë renditen në mesin më vdekjeprurës të infeksioneve njerëzore: sindromi i rëndë akut i frymëmarrjes, ose SARS, dhe sindromi i frymëmarrjes në Lindjen e Mesme, ose MERS.
Koronavirusi: Nga kafshët te njerëzit
Studiuesit nuk janë të sigurt se si koronavirusi i parë infektoi njerëzit në Kinë, por viruset që shkaktojnë SARS dhe MERS, të cilat origjinën e kanë nga lakuriqi i natës ofrojnë disa të dhëna.
Cilat janë simptomat e sëmundjes dhe si ta dini nëse e keni atë?
Virusi infekton traken e poshtme të frymëmarrjes. Pacientët fillimisht kanë ethe, kollë dhe dhembje që mund të përparojë në gulçim dhe komplikime nga pneumonia, sipas rastit. Mund të zhvillojnë të shoqërohet edhe me të vjella dhe diarre. Disa sëmuren vetëm butësisht ose janë të infektuar, por nuk sëmuren. Të tjerët janë të sëmurë butë për disa ditë, pastaj zhvillojnë me shpejtësi simptoma më të rënda të pneumonisë.
Disa pacientë nuk kanë pasur fillimisht ethe ose mund ta kalojnë një “pneumoni në këmbë”, që do të thotë se mund të përhapin infeksionin e tyre te të tjerët sepse nuk janë të sëmurë sa duhet për të qenë në spital.
Kush rrezikohet më shumë?
Të rriturit e të gjitha moshave janë infektuar, por rreziku është më i lartë për personat e moshuar dhe ata me gjendje të tjera shëndetësore si diabeti. Shumica e 1,023 personave, vdekjet e të cilëve u përfshinë në një studim nga Qendra Kineze për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve ishin në moshën 60 vjeç ose më të vjetër, dhe / ose kishin sëmundje të tjera. Shumë pacientë që kanë vdekur janë pranuar në spitale kur sëmundja e tyre ishte avancuar. Pak fëmijë janë raportuar me infeksionin, por kjo mund të ndryshojë.
Sa është në rrezik dikush në Shqipëri?
Rreziku për publikun e Shqipërisë për momentin është i ulët, thotë Instituti i Shëndetit Publik. Në pikat kufitare janë rritur kontrollet dhe edhe më shumë pas lajmit se në Itali janë prekur mbi 100 veta.
Si përhapet virusi midis njerëzve?
Ka të ngjarë të përhapet përmes një kolle, teshtitjeje ose kontakti tjetër me pështymën, thonë zyrtarët kinezë. Nuk ka asnjë provë të transmetimit me aerosol, ose përmes ajrit. MERS dhe SARS u përhapen kryesisht përmes “pikave të frymëmarrjes” të prodhuara kur dikush kollitet ose teshtin. Ata dy viruse u përhapen kryesisht përmes kontaktit të ngushtë.
Cila është periudha e inkubacionit?
Njerëzit sëmuren midis dy dhe 14 ditëve nga infeksioni. Studiuesit kinezë kohët e fundit folën për një periudhë mesatare të inkubacionit prej 5.2 ditësh.
A ka një provë?
Zyrtarët e shëndetit publik kanë zhvilluar dhe po shpërndajnë teste diagnostikuese, të cilat janë duke u përdorur për të konfirmuar nëse një pacient ka koronavirus të ri ose një infeksion tjetër. Në Provincën Hubei, rastet po diagnostikohen gjithashtu bazuar në rrezet X dhe simptomat e gjoksit. Shkencëtarët janë duke punuar për një test gjaku për të zbuluar antitrupat ndaj virusit, për të përcaktuar se sa njerëz në popullatë janë infektuar. Disa mund të mos jenë sëmurur.
A mund t’ju mbrojnë maskat në fytyrë?
Ekspertët e shëndetit dhe prodhuesit e maskave thonë se vetëm një maskë e ripërdorueshme N95 e ripërdorshme e përdorur si duhet, është vërtetuar se mund të parandalojë.
Sa lehtë përhapet virusi i ri?
Ekspertët për modelimin e sëmundjeve kanë vlerësuar se mesatarisht, çdo person i infektuar ka transmetuar virusin në rreth 2.6 njerëz të tjerë, megjithëse diapazoni është midis 1.5 dhe 3.5. Këto norma janë më të larta se për disa viruse të gripit, disa janë më të ulëta se SARS, dhe ato janë shumë më të ulëta se fruthi, në të cilin një i infektuar mund të transmetojë virusin tek 12 deri në 18 persona të tjerë.
Ekspertët e shëndetit publik paralajmërojnë që këto vlerësime janë paraprake, ndryshojnë me kalimin e kohës dhe mund të ulen me masa për të parandaluar përhapjen e virusit.
A mund ta kapni virusin nga dikush edhe para se të shfaqin simptoma?
Është e mundur. Por pak dihet deri më tani. Në Macau, një banor 15-vjeçar i Wuhan, epiqendra e shpërthimit, rezultoi pozitiv për koronavirusin, pavarësisht se nuk kishte ethe ose kollë. Shkencëtarët raportuan në revistën mjekësore Lancet se ata identifikuan koronavirusin tek një djalë 10-vjeçar, i cili nuk shfaqi simptoma, edhe pse të tjerët në familjen e fëmijës u sëmurën. Njoftimet kineze kanë raportuar një numër të rasteve të tjera të mundshme asimptomatike.
Nga lindi koronavirusi i ri?
Virusi i ri ka të ngjarë të ketë origjinën nga lakuriqët e natës, thonë shkencëtarët. Megjithëse nuk dihet saktësisht se ku ose si u hodh te njerëzit. Viruset nga lakuriqët shpesh infektojnë një gjitar tjetër dhe më pas pësojnë mutacione për t’u bërë më të transmetueshëm për njerëzit. Një hipotezë është se kafsha ndërmjetëse për këtë virus të ri mund të jetë një pangolinë, një gjitar i vogël i shitur në tregjet e kafshëve të egër, i çmuar për mishin dhe leverdinë që ka në raport me peshën dhe masën e turpit.
Zyrtarët shëndetësorë besojnë se shpërthimi lindi në një treg të madh kafshësh dhe ushqimesh deti në Wuhan, Kinë.
Nga 41 rastet e para, 27 kishin një ekspozim në atë treg, sipas një raporti në Lancet. Por tre nga katër personat e parë që u sëmurën, më 1 dhjetor dhe 10 dhjetor, thanë se ata nuk kishin asnjë kontakt me tregun.
Një studim në New England Journal of Medicine zbuloi se 55% e pacientëve në Wuhan që u sëmurën para 1 janarit kishin një lidhje me tregun, krahasuar me 8.6% të atyre që u sëmurën pas kësaj pike. Shkencëtarët thonë se do të duhet pak kohë për të identifikuar burimin e saktë.
Sa i rrezikshëm është koronavirusi i ri
Duket se është më pak vdekjeprurëse sesa një patogjen i lidhur — SARS, i cili shpërtheu në Kinë në 2002 dhe u përhap globalisht në 2003. SARS vrau rreth 10% të njerëzve që infektonte, ndërsa rreth 2.9% e njerëzve konfirmuan se ishin të infektuar me këtë të ri koronavirus kanë vdekur, sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetit.
Por virusi i ri përhapet nga një person te tjetri më lehtë se SARS, sugjerojnë disa modelim të sëmundjeve dhe raste të studiuara
A është mutacioni i virusit, veçanërisht në atë mënyrë që do ta bënte atë më ngjitës?
Jo. Virusi ka mbetur i qëndrueshëm gjenetikisht deri më tani, sipas Organizatës Botërore të Shëndetit dhe CDC amerikane.
Sa i shqetësuar duhet të jem?
Shumica e njerëzve që janë të infektuar mund të sëmuren vetëm butësisht, sugjerojnë të dhënat. Nga 44,672 raste në Kinë, 81% kishin simptoma të buta, 13.8% ishin të sëmurë rëndë dhe 4.7% ishin të sëmurë në mënyrë kritike. Të gjithë ata që vdiqën ishin në gjendje kritike.
Zyrtarët e shëndetit publik janë duke u përpjekur të përcaktojnë se sa njerëz janë infektuar, përfshirë ata që nuk u sëmurën aspak. Ata janë të shqetësuar dhe duan të përmbajnë virusin sepse efektet e tij nuk janë plotësisht të njohura. Për më tepër, viruset e reja mund të pësojnë transformime, ndoshta duke u bërë më viral teksa lëvizin përmes popullatës.
A është e sigurt të udhëtosh në Kinë?
Agjencitë shtetërore shqiptare i kanë paralajmëruar qytetarët të mos udhëtojnë në Kinë.
A ka ilaçe për të trajtuar koronaviruset?
Nuk ka asnjë ilaç ose vaksinë të aprovuar posaçërisht për virusin e ri. Por disa janë në zhvillim ose janë duke u studiuar. Dy prova klinike në Kinë po vlerësojnë remdesivir, një ilaç antiviral nga Gilead Sciences Inc. që u testua edhe për Ebola.
Një spital në Wuhan është duke zhvilluar një provë klinike duke përdorur një kombinim të dy ilaçeve për HIV që ishin testuar te pacientët MERS në Arabinë Saudite. Terapia, e shitur nën emrin e markës Kaletra në SH.B.A., normalisht përdoret për të trajtuar pacientët me HIV dhe i përket një klase të barnave të njohura si frenues të proteazës, të cilat bllokojnë një enzimë kyçe që ndihmon viruset të replikohen. Për më tepër, disa prodhues të vaksinave po zhvillojnë produkte që synojnë virusin.
Çfarë po bëhet për të përmirësuar mospërhapjen e virusit?
Kina vendosi karantinë ndaj Wuhan, epiqendra e shpërthimit, dhe disa qytete të tjera, ku janë prekur miliona qytetarë. Zyrtarët ndërtuan një spital të madh në Wuhan për të izoluar dhe kujdesur për pacientët dhe po hetojnë zinxhirët e transmetimit. Nuk është e qartë se çfarë efekti kanë masat karantinë.
A mund të sjellin virusin mallrat e importuara nga Kina?
Kjo nuk ka gjasa, thotë autoritetet ndërkombëtare. Koronaviruset në përgjithësi nuk mbijetojnë gjatë në sipërfaqe objektesh jofrymore.
