Gregor MacGregor, i lindur në Skoci në 1786 dhe që vdiq në Venezuelë në 1845, ishte një ushtar aventurier dhe një mashtrues i madh. Ai shpiku Poyais, një vend i Amerikës Qendrore që nuk ekzistonte, e shpalli veten sundimtar të tij (për të qenë të saktë) dhe shiti obligacionet e tij, duke u pasuruar shumë. Dhe se në 1822, nga Londra, ai madje bindi disa qindra njerëz të kalonin oqeanin për të shkuar në Poyais, duke shkaktuar në fakt vdekjen e shumicës së tyre. Edhe sot Gregor MacGregor konsiderohet, siç shkruante “Economist” disa vite më parë në artikullin “Mbreti i Mashtruesve”, autori i “mashtrimit më të madh ndonjëherë”.
Ai ishte djali i një kapiteni detar të Kompanisë Britanike të Indisë Lindore dhe u rrit duke folur gjuhen skoceze dhe vetëm më vonë mësoi anglisht në shkollë. Siç shkroi “The Hustle” në një artikull mbi historinë e mashtrimit të tij – i përcaktuar si “një nga më komplekset dhe më vdekjeprurëset në histori” – MacGregor “u rrit në një familje të privilegjuar në skajet e aristokracisë” dhe ishte në gjendje të “shijonte aq pasuri sa të ndjente se donte më shumë”.
Më vonë ai tha se kishte studiuar për disa kohë në Universitetin e Edinburgut, por nuk ka asnjë provë dhe duke pasur parasysh karakterin e tij është e lehtë të dyshosh për këtë. Dihet me siguri se në moshën 16-vjeçare, pak para se të fillonin Luftërat Napoleonike, ai u regjistrua në ushtrinë britanike. Ai u martua me Maria Bowater, vajzën e një admirali të pasur, dhe gjithashtu falë parave dhe famës së familjes së saj ai bëri një karrierë të shpejtë ushtarake, duke shmangur gjithashtu rrethanat dhe destinacionet shumë të rrezikshme. Për t’u bërë kapiten në një kohë të shkurtër dhe prej andej gjeneral, shkruan “The Hustle”, ai ka paguar shumën prej rreth 80 mijë eurosh (me vlerën e sotme).
Pas disa vitesh në Gjibraltar, ai la ushtrinë në 1810 dhe u kthye në Mbretërinë e Bashkuar. Sidoqoftë, në 1811 vdekja e gruas së tij ndryshoi shumë perspektivat e tij për një jetë të rehatshme. Pa paratë dhe mbështetjen e familjes së saj, në vitin 1812 ai u nis për në Venezuelë, ku po zhvillohej një revoltë kundër spanjollëve. Atje ai u martua me një kushërirë të revolucionarit Simón Bolívar dhe, përsëri, bëri një karrierë ushtarake, këtë herë në radhët e ushtrisë së Republikës së Venezuelës. Ai pati disa suksese dhe u bë i njohur si themeluesi i Republikës së Floridas, që zgjati vetëm pak muaj. Megjithatë, ai pati edhe disa dështime: për shembull, ai i braktisi trupat e tij dy herë në betejë dhe as që la përshtypje të mirë në të ashtuquajturën “çështja e ishullit Amelia”, që i referohet menaxhimit të tij të shkurtër dhe joefektiv të një ishulli në det të hapur të Floridës.
Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, në atë periudhë MacGregor lëvizi shumë midis Amerikës Jugore dhe Qendrore. Ai gjithashtu përfundoi në pjesë të Hondurasit, ku pati marrëdhënie të shkëlqyera me mbretin pa fuqi të mëdha efektive të një territori të të ashtuquajturës “Mushkonja Costa”, i cili – nuk është e qartë për çfarë arsye – i shiti atij pronësinë e një territori mbi 30 mijë kilometra katrorë në bregun lindor të Hondurasit. Ishte një territor më i madh se Sardenja dhe ai ishte bërë pronar i thjeshtë i saj, jo sundimtar, dhe mbi të gjitha ishte një territor i zbrazët, jomikpritës dhe kryesisht i pabanuar, i konsideruar i papërshtatshëm për bujqësi dhe mbarështim.
Në verën e vitit 1821, një dekadë apo më shumë pas largimit të tij, MacGregor u kthye në Mbretërinë e Bashkuar dhe pavarësisht disa raporteve për dështimet e tij – “fakti që çdokush mund të nxitej ta ndiqte atë në planet e tij të dëshpëruara do të ishte dëshmi e një niveli çmendurie për të cilën natyra njerëzore është e paaftë”, ka shkruar një autor, vëllai i të cilit kishte luftuar me të – ai arriti të prezantohej dhe të quante veten si një ushtar dhe aventurier trim.
Ndërsa ai kishte qenë në Amerikë, periudha e Napoleonit kishte përfunduar në Europë dhe kishte besim të përgjithshëm në Mbretërinë e Bashkuar për shkak të një ekonomie në rritje dhe një rënie të kostos së jetesës. Kishte një optimizëm të madh, por, siç shkruante Economist, “investimi në bono nga vendi juaj konsiderohej një mënyrë e mërzitshme për të nxjerrë fonde shtesë”. Me pak fjalë, kishte shumë huadhënës të interesuar për perspektiva të reja dhe më intriguese investimi, për shembull ato që kishin të bënin me obligacionet dhe letrat me vlerë të qeverisë së vendeve të Amerikës Latine që sapo kishin fituar pavarësinë ose ishin gati ta bënin këtë, dhe të cilët me pak fjalë kishin pasur shumë nevojë për para të rrisnin ekonomitë e tyre.
“Ishte diçka si flluskë dot-com”, shkruan The Hustle, “me investitorë që nuk dinin asgjë për ato vende të largëta dhe të cilët ishin të përfshirë nga nevoja e detyrueshme për të investuar në to, duke fryrë vlerën e obligacioneve”. Në përmbledhjen e Economist, “në fillim të viteve të njëzeta të shekullit të nëntëmbëdhjetë ekzistonte klima ideale financiare për një mashtrues”.
Për më tepër, duke pasur parasysh gjallërinë e kontekstit gjeopolitik të Amerikës Latine, ishte e besueshme që kishte lindur një shtet i ri për të cilin askush nuk kishte dëgjuar dhe se dikush si MacGregor mund të ishte në krye të tij.
MacGregor, të cilit iu bashkua gruaja e tij nga Amerika e Jugut në Mbretërinë e Bashkuar, tha se ai u kthye në Londër për të marrë pjesë, në emër të Poyais, në kurorëzimin e mbretit George IV, prodhoi lloje të ndryshme dokumentesh dhe promovoi statusin e tij të shpikur në mënyra të ndryshme. Ai krijoi një flamur dhe stemë, bëri intervista në gazeta, shtypi dollarë Poyais, përgatiti materiale promovuese dhe madje shkroi një libër për atë vend të largët, të nënshkruar me pseudonimin Thomas Strangeways. Gjithashtu falë përvojës së tij të vërtetë në atë pjesë të botës, MacGregor bëri gjithçka që mund të ishte e dobishme për të krijuar një gjendje që nuk perceptohej si e vërtetë – dhe e denjë për investim.
Ai tha, shkruan Economist, “se vendësit nuk ishin vetëm miqësorë, por me të vërtetë i donin britanikët; se toka nuk ishte thjesht pjellore, por edhe e aftë për të mbajtur tre kultura në vit drithëra; se uji nuk ishte vetëm i bollshëm dhe i pijshëm, por edhe se floriri mund të gjendej në rrugët ujore të Poyais”.
Duket absurde, por, ndoshta nga frika se mos humbisnin investimin e duhur apo edhe mashtroheshin nga disa premtime, shumë blenë bonot Poyais nga MacGregor, të cilat sipas vlerësimeve të cituara nga “Economist” në një moment të caktuar dolën se kishin një vlerë prej katër miliardë eurosh (vlera e sotme). Shumë nga blerësit ishin skocezë, të intriguar se vetë MacGregor ishte skocez (dhe një mekanizëm i njohur si mashtrim i afinitetit) dhe të ngacmuar nga ideja se Poyais mund të bëhej diçka si një koloni skoceze jashtë shtetit, pjesërisht duke marrë hak për një plan që shtrihej mbi një shekull. Skocia ishte përpjekur të pushtonte Panamanë.
Ndërsa interesi u rrit, MacGregor rriti çmimet, filloi të shiste tokën dhe madje përfundoi duke organizuar udhëtime në Poyais. Ai arriti të mbushë dy anije me një total prej afro 250 pionierë aspirues që u larguan në shtator 1822 dhe janar 1823.
Nuk është e qartë pse MacGregor, i cili tashmë kishte mbledhur shumë para dhe thjesht mund të ishte arratisur diku tjetër, organizoi udhëtime në një vend që nuk ekzistonte. Fakti është se, pas një udhëtimi nja dy muajsh, ku kishin shpresuar të gjenin Poyais, migrantët nuk gjetën asgjë. Njëri prej tyre, skocezi James Hastie, duke udhëtuar me gruan dhe dy fëmijët e tij, ka rrëfyer përvojën e tij në një libër të shkurtër.
“Pas mbërritjes”, shkruan “Economist”, kolonizatorët “nuk gjetën asgjë që u ishte premtuar: asnjë port, asnjë rrugë, asnjë qytet. Popullsia vendëse nuk ishte agresive, por as shumë bashkëpunuese”. Ata menduan për një gabim, u përpoqën të kuptonin se ku mund të ishte Poyais dhe ndërkohë të mbijetonin me atë që kishin. Megjithatë, shpejt u shfaqën probleme, dallime dhe armiqësi të llojeve të ndryshme.
Shumë vdiqën nga uria ose malaria, por disa – falë kontakteve me popullsinë aty pranë dhe mbështetjes së varkave që kalonin – arritën të largoheshin nga ai vend jomikpritës. Disa vdiqën rrugës, disa u ndalën diku tjetër në Amerikë dhe rreth pesëdhjetë njerëz, përfshirë Hastie dhe gruan e tij, arritën të kthehen në Mbretërinë e Bashkuar. “Ishte e qartë se ata kishin vuajtur ekstreme dhe dukeshin si fantazma dhe kufoma”, shkruante një gazetë skoceze.
Ndërkohë, lajmi për mosekzistencën e Poyais i kishte parashikuar, duke shmangur nisjen e anijeve të tjera dhe në vend të kësaj duke inkurajuar atë të MacGregor, i cili u arratis në Paris, ku në thelb u përpoq përsëri të shiste idenë e Poyais, por me më pak sukses. Ai përfundoi në burg, u shpall i pafajshëm në një gjyq të mëvonshëm dhe u kthye në Skoci, ku me sa duket u përpoq përsëri të përfshihej në disa mashtrime që përfshinin Poyais. Më 1838 ai u largua për në Karakas, ku u mirëprit përsëri si qytetar venezuelian dhe vdiq atje në 1845.
Ka të ngjarë që MacGregor të ketë ikur nga Europa për të shpëtuar nga investitorët e mashtruar, megjithëse është shkruar se disa nga ish-kolonizuesit vazhduan të besonin tek ai, duke pretenduar se ishin anijet që i lanë në vendin e gabuar.
Ndërkohë, në Mbretërinë e Bashkuar, çështjet ekonomike dhe gjeopolitike kishin pakësuar interesin për investime në obligacionet qeveritare të Amerikës së Jugut, gjë që ndër të tjera kishte çuar në kolapsin e tregut të aksioneve të njohur si “paniku i 1825”, si pasojë e së cilës falimentuan mbi 50 banka britanike.
Disa vite më parë, Tamar Frankel – një profesoreshë e mashtrimeve financiare në Universitetin e Bostonit – i tha “The Economist” se kishte arsye për të besuar se, të paktën deri në njëfarë mase, MacGregor “i besonte historisë së tij”, ose të paktën shpresonte që megjithëse Poyais nuk do të kishte mjaftuar që disa njerëz të besonin në të dhe të sillte dikë të jetonte atje, të kolonizonte territorin në të cilin ai e imagjinonte dhe kështu ta bënte të vërtetë.
Historia e tij u tregua nga artikujt, videot në YouTube, podkastet dhe, me detaje të shkëlqyera, nga David Sinclair, në librin e vitit 2013 “The Land That Never Was”.
