Nga Bernard Henri Levy
Imazhet e dhembshme të Notre Dame përfshirë nga flakët kanë provokuar një mori ndjenjash dhe kujtimesh të përbashkëta në të gjithë botën. Duke hedhur sytë nga e ardhmja, tragjedia duhet të kanalizohet në përpjekjet jo vetëm për të rindërtuar katedralen, por edhe për të mbrojtur trashëgiminë kulturore dhe politike të Europës.
Teksa e shkruaj këtë nga Berlini, jam zemërthyer përpara imazhit të zjarrit, shkatërrimit dhe të hirit që del nga katedralja Notre Dame e Parisit – “Zonja Jonë” e Parisit. Ajo është një thesar i qytetërimit, si për ata që besojnë në parajsë dhe për ata që nuk besojnë. Ajo përfaqëson Europën e bukurisë, shpresave të shenjta, madhështisë dhe fisnikërisë. Ashtu si ju, ashtu si kushdo, jam zemërthyer.
Tragjedia provokon një çorbë me kujtime. Gdhendja në përjetësi nga Viktor Hygo të katedrales te Kurrizoja i Notre Damit, sigurisht që të vjen ndër mend. Po ashtu edhe vargu i Luis Aragonit:
“Asgjë nuk është aq i fuqishëm, as zjarri, as drita,
Teksa Parisi im sfidon rrezikun
Asgjë nuk është më e bukur, se ky Paris imi.”
Të kujtohet edhe një frazë hapëse nga Bodleri: “Jam bukuri, o të vdekshëm, si një ëndërr në gur.” Nuk është shkruar për Notre Damin, por qartazi mund të thuhej edhe për të.
Kujtimet shkojnë përtej fjalës së shkruar. Katedralja në vetvete ka qenë dëshmitare e shekujve të historisë franceze, përfshirë episode që janë pjesë e legjendës. Ka qëndruar me Francën përgjatë kalorësisë mistike, në lavdi dhe zymtësi. Mendoj për meshën e festës së çlirimit të Parisit më 1944-n dhe pagëzimin e një motre më të vogël aty. Lotoj me të, ashtu si vajtoj me të gjithë të krishterët që iu desh të shihnin kishën e tyre të përfshihej nga flakët, duke marrë me vete mbase një pjesë të padukshme të kishës për ta.
Të nesërmen në mëngjes, e mendova Notre Damin si Francën e Rezistencës. Ajo përfaqëson madhështinë gotike dhe qetësinë e Senës. Ajo është besimi dhe bukuria në një manifest të vetëm. Dhe, sigurisht, fjalët e Hygosë dhe Aragonit mbeten ende aty, duke kërcyer në kokën time prej të pagjumi. E pyes veten si do të përballem me ditën. Si do të përballemi me të nesërmen? Hygo më jep përgjigjen: “Koha është arkitekti, por njerëzit janë ndërtuesi”.
Pasdite mund të shpresoj që zjarri të ketë përfunduar. Për një qytetar të Parisit, është torturë të shohë imazhet e tmerrshme të zemrës së qytetit që është përfshirë nga dhuna e flakëve. Më shumë se një kishë është rrëzuar. Në një farë mënyre, Notre Dame është shpirti i njerëzimit në vetvete dhe një pjesë e atij njerëzimi është prekur tashmë.
Ne parisienët besonim që “Zonja Jonë” e nderuar ishte e pavdekshme. Megjithatë ja tek është, e rënë, e plagosur, e pashpresë kundrejt fatit, teksa ne të gjithë e shohim këtë ferr. Megjithatë përpara atyre imazheve të dhembshme, erdhi edhe një ndjesi mbështetjeje. Italianët, suedezët, irlandezët, spanjollët, kinezët dhe algjerianët, të gjithë u bashkuan njëzëri me popullin e Francës. Ashtu si pas një sulmi, të gjithë thoshin “Je suis Paris” (Jam Parisi).
Së fundmi, teksa digjej, Notre Dame na kujtoi brishtësinë e historisë dhe trashëgimisë sonë, pasigurinë e asaj që kemi ndërtuar dhe natyrën e fundme të Europës mijëvjeçare, atdheut të artit, ku Notre Dame është një nga trashëgimitë më të vyera.
Duke parë nga e ardhmja, çfarë duhet të mendojmë? Çfarë duhet të bëjmë? Duhet të shpresojmë se sakrifica e Notre Dame do të zgjojë ndërgjegjet e përgjumura, se, përmes kësaj katastrofe, njerëzit do të kuptojnë se Europa është Notre Dame e shkruar me të mëdha. Më shumë se një bashkim politik, është një vepër arti, një bastion brilant i inteligjencës së përbashkët, por gjithashtu shtëpi e një trashëgimie të vënë në rrezik.
Kjo trashëgimi është tepër e rëndësishme për t’u humbur. Nuk mund të lejojmë shkatërrimtarët të përçajnë popullin e Europës. Duhet të kemi parasysh se, së bashku, jemi ndërtues të tempujve dhe pallateve, krijues të së bukurës. Ky është mësimi i Notre Damit në këtë Javë të Shenjtë.
Presidenti francez, Emmanuel Macron, i cili për dy vjet ka bërë apel për bashkim në rindërtimin e Europës, tani po bën apel për bashkim në rindërtimin e Notre Dame. Së bashku, duhet të rikthejmë zemrën e Francës. Organizata ime letrare, “La Règle du Jeu”, do të kontribuojë në fondin kombëtar për këtë qëllim. I nxis të gjithë lexuesit të bëjnë të njëjtën gjë. Ne njerëzit jemi ndërtuesit.
