Deri në moshën 36-vjeçare, shumica e të njohurve dhe bashkëkohësve të Adam Weishaupt-it nuk do të kishin dyshuar se ky profesor i shquar mund të ishte armik i shtetit.
Lindur në 1748 në Ingolstadt, Bavari (tani pjesë e Gjermanisë), Weishaupt ishte pasardhës i një familjeje hebreje që u konvertua në krishterim. Që fëmijë mbeti jetim dhe për të u kujdes xhaxhai, i cili e regjistroi në një shkollë jezuite. Pas përfundimit të studimeve, Weishaupt u bë profesor i së drejtës kanonike në Universitetin e Ingolstadt-it, u martua dhe krijoi një familje.
Në shikim të parë – një qytetar i përsosur. Dhe më pas në 1784, gjithçka doli në sipërfaqe.
Një vështrim më i afërt në edukimin e tij zbulon se Weishaupt kishte gjithmonë një mendje të shqetësuar. Edhe si djalë, në bibliotekën e xhaxhait të tij, ai lexonte me shumë entuziazëm librat e filozofëve të atëhershëm modernë francezë. Bavaria ishte një vend thellësisht konservator dhe katolik në atë kohë, dhe Weishaupt besonte se monarkia dhe kisha mbytën lirinë e mendimit. Dhe ai nuk ishte i vetmi.
I bindur se idetë e përhapura nga feja nuk janë adekuate për menaxhimin e shoqërive moderne, ai vendosi të kërkonte një formë tjetër të “iluminizmit”, një grup idesh dhe praktikash që mund të zbatoheshin dhe të ndryshonin rrënjësisht mënyrën e drejtimit të shteteve evropiane.
Gjatë kësaj periudhe, Shoqëria e Masonëve po zgjerohej vazhdimisht në të gjithë Evropën, duke ofruar alternativa joshëse për njerëzit. Weishaupt fillimisht mendoi t’i bashkohej një lozhe, por i zhgënjyer nga shumë ide masonike dhe i magjepsur nga temat ezoterike, ai vendosi të themelonte shoqërinë e tij sekrete.
Weishaupt, siç e thoshte ai vetë, nuk ishte kundër vetë fesë, por kundër mënyrës së praktikimit dhe imponimit të saj. Ai shkroi se ideja e tij ofron liri “nga të gjitha paragjykimet fetare, nxit virtytet shoqërore dhe ofron një perspektivë për arritjen e lumturisë universale”. Për të arritur këtë, ishte e nevojshme të krijohej “një shtet i lirë që nxit barazinë morale dhe gjinore, i çliruar nga të gjitha pengesat që nënshtrimi, statusi dhe pasuria na vendosin vazhdimisht përpara”.
Në një pyll jo shumë larg Ingolstadt-it, më 1 maj 1776, natën, iluminati i parë u takua për të gjetur urdhrin e tyre. Rreth pishtarit ishin mbledhur pesë persona të cilët përcaktuan rregullat e rendit.
Ata zgjodhën emrin “Iluminati” që do të thotë “të ndriturit”, ata që sundojnë me arsye, të çliruar nga errësira në të cilën feja e organizuar i mban njerëzit, siç pretendohet, që është dhe në thelb të mendimin ateist. U vendos që të gjithë anëtarët duhet të bien dakord për pranimin e kandidatëve të ardhshëm, që kandidatët duhet të kenë një reputacion të mirë, të kenë lidhje të mira familjare dhe shoqërore dhe të jenë të pasur.
Urdhri fillimisht kishte tre nivele: Novice, Minerval dhe Ilmunat Minerval. Emri “minerval” u mor për nder të perëndeshës romake të mençurisë Minerva, dhe pasqyronte qëllimin e urdhrit, për të përhapur njohuritë e vërteta se si shoqëria dhe shteti mund të riformohen.
Gjatë viteve në vijim, shoqëria sekrete e Weishaupt-it u rrit me shpejtësi; në 1782 ajo numëronte 600 anëtarë. Në fillim ishin vetëm studentët e tij, por më vonë iu bashkuan anëtarë të rëndësishëm të jetës publike bavareze, si baroni Adolf von Knige. Urdhrit iu bashkuan shumë fisnikë, politikanë, mjekë, avokatë dhe juristë, si dhe mendimtarë e shkrimtarë, si Gëte. Në fund të vitit 1784, Illuminati kishte nga 2000 deri në 3000 anëtarë.
Baroni von Knige pati një rol shumë domethënës në organizimin dhe zgjerimin e shoqërisë. Si një ish-mason, ai mbrojti miratimin e riteve të ngjashme me të tyren.
Anëtarëve të Iluminatit iu dha një emër simbolik – “sekret”, i marrë nga antikiteti klasik; për shembull, Weishaupt ishte Spartacus dhe Knigge ishte Philo i Aleksandrisë. Nivelet e anëtarësimit janë bërë gjithashtu më të komplikuara me kalimin e kohës. Kishte gjithsej 13 nivele të fillimit, të ndara në tre klasa. Në klasën e parë, niveli më i lartë ishte illuminatus minor, në të dytën, dirigjenti illuminatus, dhe në të tretën – mbreti.
Presionet e brendshme dhe të jashtme ndaluan shpejt përhapjen e rendit, veçanërisht në shtresat më të larta të shoqërisë. Weishaupt dhe Knige kishin gjithnjë e më shumë mosmarrëveshje rreth qëllimeve dhe aktiviteteve të shoqërisë. Në të njëjtën kohë, një ish-anëtar prej kohësh, Joseph von Utzschneider, i dërgoi një letër Dukeshës së Bavarisë, duke hapur kështu dyert e kësaj shoqërie sekrete.
Me zbulimin e shoqërisë filluan të përhapen të vërtetat dhe gënjeshtrat për të. Utzschneider shkroi se Iluminati besonte se vetëvrasja ishte legjitime dhe se feja ishte absurde. Ai gjithashtu sugjeroi se Illuminati po komplotonin me Austrinë kundër Bavarisë.
Pasi ajo ia përcolli përmbajtjen e letrës burrit të saj, Karl Theodorit, Dukës së Bavarisë, qeveria e tij ndaloi të gjitha shoqëritë sekrete në 1784. Illuminati fillimisht besonte se ky ndalim i përgjithshëm, i cili nuk ishte i bazuar ligjërisht, nuk do t’i prekte drejtpërdrejt ata. Por pak më pak se një vit më vonë, në mars 1785, sovrani bavarez nxori një dekret të ri, tani të mbuluar ligjërisht.
Filluan arrestimet e anëtarëve, gjatë të cilave policia bavareze gjeti dokumente shumë komprometuese, duke përfshirë ato për mbrojtjen e vetëvrasjes dhe ateizmit, një plan për të krijuar një degë femërore të rendit, receta për bojë të padukshme dhe udhëzime mjekësore për kryerjen e abortit. Dokumentet u përdorën si provë për të paditur urdhrin dhe ata u akuzuan për komplot kundër fesë dhe shtetit.
Në gusht 1787, Duka nxori një dekret të tretë që konfirmonte urdhrin e ndalimit dhe përcaktonte dënimin me vdekje për anëtarësimin.
Weishaupt u internua dhe jetoi për pjesën tjetër të jetës së tij në Gotha të Saksonisë (princi i të cilit ishte anëtar i rendit), ku dha mësim filozofi në Universitetin e Göttingen-it.
Qeveria bavareze ishte e bindur se urdhri ishte shuar, megjithatë, trashëgimia e tyre jetoi dhe nxiti shumë teori konspirative. Weishaupt akuzohet se ka ndihmuar në nxitjen e Revolucionit Francez, dhe Illuminati përmendet gjithashtu në kontekstin e ngjarjeve të fundit historike, siç është vrasja e John Kennedy.
Gjithashtu, idetë e Weishaupt-it ndikuan në krijimin e veprave letrare popullore, si “Engjëjt dhe Demonët” nga Dan Brown, si dhe “Lavjerrësi i Foucault” nga Umberto Eco, etj.
Megjithëse shoqëria e Weishaupt-it u shpërbë, një kontribut i përjetshëm mbeti: ideja që shoqëritë sekrete prapa skenave të tërheqin fijet në skenën botërore.
